ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಕರ್ಮಣಾಮನಾರಂಭಾನ್ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಂ ಪುರುಷೋಽಶ್ನುತೇ
ಸಂನ್ಯಸನಾದೇವ ಸಿದ್ಧಿಂ ಸಮಧಿಗಚ್ಛತಿ ॥ ೪ ॥
ನನು ಅಭಯಂ ಸರ್ವಭೂತೇಭ್ಯೋ ದತ್ತ್ವಾ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಮಾಚರೇತ್’ (ಅಶ್ವ. ೪೬ । ೧೮) ಇತ್ಯಾದೌ ಕರ್ತವ್ಯಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಾದಪಿ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಪ್ರಾಪ್ತಿಂ ದರ್ಶಯತಿಲೋಕೇ ಕರ್ಮಣಾಮನಾರಂಭಾನ್ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಮಿತಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧತರಮ್ಅತಶ್ಚ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಾರ್ಥಿನಃ ಕಿಂ ಕರ್ಮಾರಂಭೇಣ ? ಇತಿ ಪ್ರಾಪ್ತಮ್ಅತ ಆಹ ಸಂನ್ಯಸನಾದೇವೇತಿನಾಪಿ ಸಂನ್ಯಸನಾದೇವ ಕೇವಲಾತ್ ಕರ್ಮಪರಿತ್ಯಾಗಮಾತ್ರಾದೇವ ಜ್ಞಾನರಹಿತಾತ್ ಸಿದ್ಧಿಂ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಲಕ್ಷಣಾಂ ಜ್ಞಾನಯೋಗೇನ ನಿಷ್ಠಾಂ ಸಮಧಿಗಚ್ಛತಿ ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿ ॥ ೪ ॥
ಕರ್ಮಣಾಮನಾರಂಭಾನ್ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಂ ಪುರುಷೋಽಶ್ನುತೇ
ಸಂನ್ಯಸನಾದೇವ ಸಿದ್ಧಿಂ ಸಮಧಿಗಚ್ಛತಿ ॥ ೪ ॥
ನನು ಅಭಯಂ ಸರ್ವಭೂತೇಭ್ಯೋ ದತ್ತ್ವಾ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಮಾಚರೇತ್’ (ಅಶ್ವ. ೪೬ । ೧೮) ಇತ್ಯಾದೌ ಕರ್ತವ್ಯಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಾದಪಿ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಪ್ರಾಪ್ತಿಂ ದರ್ಶಯತಿಲೋಕೇ ಕರ್ಮಣಾಮನಾರಂಭಾನ್ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಮಿತಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧತರಮ್ಅತಶ್ಚ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಾರ್ಥಿನಃ ಕಿಂ ಕರ್ಮಾರಂಭೇಣ ? ಇತಿ ಪ್ರಾಪ್ತಮ್ಅತ ಆಹ ಸಂನ್ಯಸನಾದೇವೇತಿನಾಪಿ ಸಂನ್ಯಸನಾದೇವ ಕೇವಲಾತ್ ಕರ್ಮಪರಿತ್ಯಾಗಮಾತ್ರಾದೇವ ಜ್ಞಾನರಹಿತಾತ್ ಸಿದ್ಧಿಂ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಲಕ್ಷಣಾಂ ಜ್ಞಾನಯೋಗೇನ ನಿಷ್ಠಾಂ ಸಮಧಿಗಚ್ಛತಿ ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿ ॥ ೪ ॥

ನ ಕರ್ಮಣಾಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ಪೂರ್ವಾರ್ಧಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯ, ಉತ್ತರಾರ್ಧಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತುಮಾಶಂಕಯತಿ -

ನನ್ವಿತಿ ।

ಆದಿಶಬ್ದೇನ ‘ಶಾಂತೋ ದಾಂತ ಉಪರತಸ್ತಿತಿಕ್ಷುಃ’ (ಬೃ. ಉ. ೪-೪-೨೩), ‘ಸಂನ್ಯಾಸಯೋಗಾದ್ ಯತಯಃ ಶುದ್ಧಸತ್ತ್ವಾಃ’ (ಮು. ಉ. ೩-೨-೬) ಇತ್ಯಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ ।

ತತ್ರೈವ ಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧಿಮನುಕೂಲಯತಿ -

ಲೋಕೇ ಚೇತಿ ।

ಪ್ರಸಿದ್ಧತರಂ, ‘ಯತೋ ಯತೋ ನಿವರ್ತತೇ ತತಸ್ತತೋ ವಿಮುಚ್ಯತೇ । ನಿವರ್ತನಾದ್ಧಿ ಸರ್ವತೋ ನ ವೇತ್ತಿ ದುಃಖಮಣ್ವಪಿ ॥‘ (ಸಂ. ಶಾ. ೩. ೩೬೪) ಇತ್ಯಾದಿದರ್ಶನಾದಿತಿ ಶೇಷಃ ।

ಲೌಕಿಕವೈದಿಕಪ್ರಸಿದ್ಧಿಭ್ಯಾಂ ಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ -

ಅತಶ್ಚೇತಿ ।

ತತ್ರೋತ್ತರತ್ವೇನೋತ್ತರಾರ್ಧಮವತಾರ್ಯ, ವ್ಯಾಕರೋತಿ -

ಅತ ಆಹೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಏವಕಾರಾರ್ಥಮಾಹ -

ಕೇವಲಾದಿತಿ ।

ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ -

ಕರ್ಮೇತಿ ।

ಉಕ್ತಮೇವ ನಞಮನುಕೃಷ್ಯ ಕ್ರಿಯಾಪದೇನ ಸಂಗತಿಂ ದರ್ಶಯತಿ -

ನ ಪ್ರಾಪ್ನೋತೀತಿ

॥ ೪ ॥