ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಇಂದ್ರಿಯಾಣಿ ಪರಾಣ್ಯಾಹುರಿಂದ್ರಿಯೇಭ್ಯಃ ಪರಂ ಮನಃ
ಮನಸಸ್ತು ಪರಾ ಬುದ್ಧಿರ್ಯೋ ಬುದ್ಧೇಃ ಪರತಸ್ತು ಸಃ ॥ ೪೨ ॥
ಇಂದ್ರಿಯಾಣಿ ಶ್ರೋತ್ರಾದೀನಿ ಪಂಚ ದೇಹಂ ಸ್ಥೂಲಂ ಬಾಹ್ಯಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಅಪೇಕ್ಷ್ಯ ಸೌಕ್ಷ್ಮ್ಯಾಂತರತ್ವವ್ಯಾಪಿತ್ವಾದ್ಯಪೇಕ್ಷಯಾ ಪರಾಣಿ ಪ್ರಕೃಷ್ಟಾನಿ ಆಹುಃ ಪಂಡಿತಾಃತಥಾ ಇಂದ್ರಿಯೇಭ್ಯಃ ಪರಂ ಮನಃ ಸಂಕಲ್ಪವಿಕಲ್ಪಾತ್ಮಕಮ್ತಥಾ ಮನಸಃ ತು ಪರಾ ಬುದ್ಧಿಃ ನಿಶ್ಚಯಾತ್ಮಿಕಾತಥಾ ಯಃ ಸರ್ವದೃಶ್ಯೇಭ್ಯಃ ಬುದ್ಧ್ಯಂತೇಭ್ಯಃ ಆಭ್ಯಂತರಃ, ಯಂ ದೇಹಿನಮ್ ಇಂದ್ರಿಯಾದಿಭಿಃ ಆಶ್ರಯೈಃ ಯುಕ್ತಃ ಕಾಮಃ ಜ್ಞಾನಾವರಣದ್ವಾರೇಣ ಮೋಹಯತಿ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್ಬುದ್ಧೇಃ ಪರತಸ್ತು ಸಃ, ಸಃ ಬುದ್ಧೇಃ ದ್ರಷ್ಟಾ ಪರ ಆತ್ಮಾ ॥ ೪೨ ॥
ಇಂದ್ರಿಯಾಣಿ ಪರಾಣ್ಯಾಹುರಿಂದ್ರಿಯೇಭ್ಯಃ ಪರಂ ಮನಃ
ಮನಸಸ್ತು ಪರಾ ಬುದ್ಧಿರ್ಯೋ ಬುದ್ಧೇಃ ಪರತಸ್ತು ಸಃ ॥ ೪೨ ॥
ಇಂದ್ರಿಯಾಣಿ ಶ್ರೋತ್ರಾದೀನಿ ಪಂಚ ದೇಹಂ ಸ್ಥೂಲಂ ಬಾಹ್ಯಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಅಪೇಕ್ಷ್ಯ ಸೌಕ್ಷ್ಮ್ಯಾಂತರತ್ವವ್ಯಾಪಿತ್ವಾದ್ಯಪೇಕ್ಷಯಾ ಪರಾಣಿ ಪ್ರಕೃಷ್ಟಾನಿ ಆಹುಃ ಪಂಡಿತಾಃತಥಾ ಇಂದ್ರಿಯೇಭ್ಯಃ ಪರಂ ಮನಃ ಸಂಕಲ್ಪವಿಕಲ್ಪಾತ್ಮಕಮ್ತಥಾ ಮನಸಃ ತು ಪರಾ ಬುದ್ಧಿಃ ನಿಶ್ಚಯಾತ್ಮಿಕಾತಥಾ ಯಃ ಸರ್ವದೃಶ್ಯೇಭ್ಯಃ ಬುದ್ಧ್ಯಂತೇಭ್ಯಃ ಆಭ್ಯಂತರಃ, ಯಂ ದೇಹಿನಮ್ ಇಂದ್ರಿಯಾದಿಭಿಃ ಆಶ್ರಯೈಃ ಯುಕ್ತಃ ಕಾಮಃ ಜ್ಞಾನಾವರಣದ್ವಾರೇಣ ಮೋಹಯತಿ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್ಬುದ್ಧೇಃ ಪರತಸ್ತು ಸಃ, ಸಃ ಬುದ್ಧೇಃ ದ್ರಷ್ಟಾ ಪರ ಆತ್ಮಾ ॥ ೪೨ ॥

ಕಿಮಪೇಕ್ಷಯಾ ತೇಷಾಂ ಪರತ್ವಂ ? ತತ್ರಾಹ -

ದೇಹಮಿತಿ ।

ತಥಾಽಪಿ ಕೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ಪರತ್ವಂ ? ತದಾಹ -

ಸೌಕ್ಷ್ಮ್ಯೇತಿ ।

ಆದಿಶಬ್ದೇನ ಕಾರಣತ್ವಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ ।

ಇಂದ್ರಿಯಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಸೂಕ್ಷ್ಮತ್ವಾದಿನಾ ಮನಸಃ ಸ್ವರೂಪೋಕ್ತಿಪೂರ್ವಕಂ ಪರತ್ವಂ ಕಥಯತಿ -

ತಥೇತಿ ।

ಮನಸಿ ದರ್ಶಿತಂ ನ್ಯಾಯಂ ಬುದ್ಧಾವತಿದಿಶತಿ -

ತಥಾ ಮನಸಸ್ತ್ವಿತಿ ।

‘ಯೋ ಬುದ್ಧೇಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೩-೪೨) ಇತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ -

ತಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಆತ್ಮನೋ ಯಥೋಕ್ತವಿಶೇಷಣಸ್ಯಾಪ್ರಕೃತತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಹ  -

ಯಂ ದೇಹಿನಮಿತಿ

॥ ೪೨ ॥