ಶ್ಲೋಕಸ್ಯ ಶಬ್ದೋತ್ಥೇಽರ್ಥೇ ದರ್ಶಿತೇ, ತಾತ್ಪರ್ಯಾರ್ಥಾಪರಿಜ್ಞಾನಾನ್ಮಿಥೋ ವಿರೋಧಂ ಶಂಕ್ತತೇ -
ನನ್ವಿತಿ ।
ಕಥಮಿದಂ ವಿರುದ್ಧಮ್ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಕರ್ಮಣೀತಿ ವಿಷಯಸಪ್ತಮೀ ವಾ ಸ್ಯಾತ್ ? ಅಧಿಕರಣಸಪ್ತಮೀ ವಾ ? ಇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯ, ಆದ್ಯೇ - ಅನ್ಯಾಕಾರಂ ಜ್ಞಾನಮನ್ಯಾವಲಂಬನಮಿತಿ ಸ್ಪಷ್ಟೋ ವಿರೋಧಃ ಸ್ಯಾದ್ , ಇತ್ಯಾಹ -
ನಹೀತಿ ।
ಅನ್ಯಸ್ಯಾನ್ಯಾತ್ಮತಾಯೋಗಾತ್ ಕರ್ಮಾಕರ್ಮಣೋರಭೇದಾಸಂಭವಾದಕರ್ಮಾಕಾರಂ ಕರ್ಮಾವಲಂಬನಂ ಜ್ಞಾನಮ್ ಅಯುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದ್ವಿತೀಯಂ ದೂಷಯತಿ -
ತತ್ರೇತಿ ।
ಕರ್ಮಣ್ಯಧಿಕರಣೇ ತತೋ ವಿರುದ್ಧಮಕರ್ಮ ಕಥಮಾಧೇಯಂ ದ್ರಷ್ಟಾ ದ್ರಷ್ಟುಮೀಷ್ಟೇ । ನಹಿ ಕರ್ಮಾಕರ್ಮಣೋರ್ಮಿಥೋ ವಿರುದ್ಧಯೋರಾಧಾರಾಧೇಯಭಾವಃ ಸಂಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವಿಷಯಸಪ್ತಮೀಮಭ್ಯುಪೇತ್ಯ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ಪರಿಹರತಿ -
ನನ್ವಕರ್ಮೈವೇತಿ ।
ಲೋಕಸ್ಯ ಮೂಢದೃಷ್ಟೇರ್ವಿವೇಕವರ್ಜಿತಸ್ಯ ಪರಮಾರ್ಥತೋ ಬ್ರಹ್ಮ ಅಕರ್ಮ ಅಕ್ರಿಯಮೇವ ಸದ್ , ಭ್ರಾಂತ್ಯಾ, ಕರ್ಮಸಹಿತಂ ಕ್ರಿಯಾವದಿವ ಪ್ರತಿಭಾತೀತ್ಯಕ್ಷರಾರ್ಥಃ ।
ಪರಸ್ಪರಾಧ್ಯಸಮಭ್ಯುಪೇತ್ಯೋಕ್ತಮ್ -
ತಥೇತಿ ।
ಯಥಾ ಖಲ್ವಕರ್ಮ ಬ್ರಹ್ಮ ಕರ್ಮವದುಪಲಭ್ಯತೇ ತಥಾ ಕರ್ಮ ಸಕ್ರಿಯಮೇವ ದ್ವೈತಮಕ್ರಿಯೇ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯಧಿಷ್ಠಾನೇ ಸಂಸೃಷ್ಟಂ ತದ್ವದ್ ಭಾತೀತ್ಯಕ್ಷರಯೋಜನಾ ।
ಕರ್ಮಾಕರ್ಮಣೋರಿತರೇತರಾಧ್ಯಾಸೇ ಸಿದ್ಧೇ, ಸಮ್ಯಗ್ದರ್ಶನಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ಭಗವತೋ ವಚನಮುಚಿತಮ್ , ಇತ್ಯಾಹ -
ತತ್ರೇತಿ ।
ಯಥಾ, ಯತ್ , ಇಂದಂ ರಜತಮಿತಿ ಪ್ರತಿಪನ್ನಂ, ತತ್ , ಇದಾನೀಂ ಶುಕ್ತಿಶಕಲಂ ಪಶ್ಯೇತಿ ಭ್ರಮಸಿದ್ಧರಜತರೂಪವಿಷಯಾನುವಾದೇನ ತದಧಿಷ್ಠಾನಂ ಶುಕ್ತಿಮಾತ್ರಮುಪದಿಶ್ಯತೇ, ತಥಾ ಭ್ರಮಸಿದ್ಧಕರ್ಮಾದ್ಯಾತ್ಮಕವಿಷಯಾನುವಾದೇನ ತದಧಿಷ್ಠಾನಂ ಕರ್ಮಾದಿರಹಿತಂ ಕೂಟಸ್ಥಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಭಗವತಾ ವ್ಯಪದಿಶ್ಯತೇ । ತಥಾಚ ಭಗವದ್ವಚನಮವಿರುದ್ಧಮಿತ್ಯಹ -
ಅತ ಇತಿ ।
ಇತಶ್ಚಾಧ್ಯಾರೋಪಿತಕರ್ಮಾದ್ಯನುವಾದಪೂರ್ವಕಂ ತದಧಿಷ್ಠಾನಸ್ಯ ಕರ್ಮಾದಿರಹಿತಸ್ಯ ನಿರ್ವಿಶೋಷಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಭಗವತಾ ಬೋಧ್ಯಮಾನತ್ವಾನ್ನ ತತ್ರ ವಿರೋಧಾಶಂಕಾವಕಾಶೋ ಭವತೀತ್ಯಾಹ -
ಬುದ್ಧಿಮತ್ತ್ವಾದೀತಿ ।
ಕೂಟಸ್ಥಾದ್ ಬ್ರಹ್ಮಣೋಽನ್ಯಸ್ಯ ಸರ್ವಸ್ಯ ಮಾಯಾಮಾತ್ರತ್ವಾತ್ ಅನ್ಯಜ್ಞಾನಾದ್ ಬುದ್ಧಿಮತ್ತ್ವಯುಕ್ತತ್ವಸರ್ವಕರ್ಮಕೃತ್ತ್ವಾನಾಮನುಪಪತ್ತೇಃ, ಅತ್ರ ಚ ‘ಸ ಬುದ್ಧಿಮಾನ್ ‘ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ಬುದ್ಧಿಮತ್ತ್ವಾದಿನಿರ್ದೇಶಾದ್ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಾದೇವ ತದುಪಪತ್ತೇಃ, ಸರ್ವವಿಕ್ರಿಯಾರಹಿತಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಮೇವ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಬೋಧಶಬ್ದಸ್ಯ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನೇ ಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್ ಕರ್ಮಾಕರ್ಮವಿಕರ್ಮಣಾಂ ಸ್ವರೂಪಂ ಬೋದ್ಧವ್ಯಸ್ತೀತಿ ವದತಾ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನೋಪದೇಶಸ್ಯ ವಿವಕ್ಷಿತತ್ವಾದಪಿ ಕೂಟಸ್ಥಂ ಬ್ರಹ್ಮತ್ರಾಭಿಪ್ರೇತಮ್ ಇತ್ಯಾಹ -
ಬೋದ್ಧವ್ಯಮಿತಿ ಚೇತಿ ।
ಫಲವಚನಪರ್ಯಾಲೋಚನಾಯಾಮಪಿ ಕೂಟಸ್ಥಂ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ರಾಭಿಪ್ರೇತಂ ಪ್ರತಿಭಾತಿ ಇತ್ಯಾಹ -
ನಚೇತಿ ।
ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಾಧೀನಫಲಮತ್ರ ನ ಶ್ರುತಮ್ , ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -
ಯಜ್ಜ್ಞಾತ್ವೇತಿ ।
ಅಧ್ಯಾರೋಪಾಪವಾದಾರ್ಥಂ ಭಾಗವದ್ವಚನಮವಿರುದ್ಧಮ್ , ಇತ್ಯುಪಪಾದಿತಮುಪಸಂಹರತಿ -
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
‘ತದ್ವಿಪರ್ಯಯ’ ಇತ್ಯತ್ರ ತಚ್ಛಬ್ದೇನ ಪ್ರಾಣಿನೋ ಗೃಹ್ಯಂತೇ ।
ವಿಷಯಮಪ್ತಮೀಪರಿಗ್ರಹೇಣ ಪರಿಹಾರಮಭಿವಾಯ, ಅಧಿಕರಣಸಪ್ತಮೀಪಕ್ಷೇ ದರ್ಶಿತ್ಂ ದೂಷಣಮನಂಗೀಕಾರೇಣ ಪರಿಹರತಿ -
ನಚೇತಿ ।
ವ್ಯವಹಾರಭೂಮಿರತ್ರೇತ್ಯುಚ್ಯತೇ । ಯೋಗ್ಯತ್ವೇ ಸತ್ಯನುಪಲಬ್ಧೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಕರ್ಮಾಧಿಕರಣಂ ಕರ್ಮ ನ ಸಂಭವತಿ ಇತ್ಯತ್ರ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ -
ಕರ್ಮಾಭಾವತ್ವಾದಿತಿ ।
ನಹಿ ತುಚ್ಛಸ್ಯಾಧಿಕರಣಂ ಕ್ಕಚಿದ್ ದೃಷ್ಟಮಿಷ್ಟಂ ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನಿರೂಪ್ಯಮಾಣೇ ಕರ್ಮಾಕರ್ಮಣೋರಧಿಕರಣಾಧಿಕರ್ತವ್ಯಭಾವಾಸಂಭವೇ ಫಲಿತಮಾಹ -
ಅತ ಇತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಪರಿಚಯವಿರಹಿಣಾಮಧ್ಯಾರೋಪಮುದಾಹರತಿ -
ಯಥೇತಿ ।
ಕರ್ಮಾಕರ್ಮಣೋರಾರೋಪಿತತ್ವಮುಕ್ತಮಮೃಷ್ಯಮಾಣಾಃ ಸನ್ನಾಶಂಕತೇ -
ನನ್ವಿತಿ ।
ಕರ್ಮ ಕರ್ಮೈವೇತ್ಯತ್ರ ಅಕರ್ಮ ಚಾಕರ್ಮೈವೇತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ । ವಿಮತಂ ಸತ್ಯಮವ್ಯಭಿಚಾರಿತ್ವಾದ್ ಬ್ರಹ್ಮವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತತ್ರ ಕರ್ಮ ತತ್ತ್ವತೋ ನಾವ್ಯಭಿಚಾರಿ, ಕರ್ಮತ್ವಾತ್ , ನೌಸ್ಥಸ್ಯ ತಟಸ್ಥವೃಕ್ಷಗಮನವತ್ ,ಇತ್ಯವ್ಯಭಿಚಾರಿತ್ವಂ ಕರ್ಮಣ್ಯಸಿದ್ಧಮಿತಿ ಪರಿಹರತಿ -
ತನ್ನೇತಿ ।
ಅಕರ್ಮ ಚ ತತ್ತ್ವತೋ ನಾವ್ಯಭಿಚಾರಿ, ಕರ್ಮಾಭಾವತ್ವಾದ್, ದೂರಪ್ರದೇಶೇ ಚೈತ್ರಮೈತ್ರಾದಿಷು ಗಚ್ಛತ್ಸ್ವೇವ ಚಕ್ಷುಷಾ ಸನ್ನಿಧಾನವಿಧುರೇಷು ದೃಶ್ಯಮಾನಗತ್ಯಭಾವವತ್ , ಇತ್ಯಾಹ -
ದೂರೇಷ್ವಿತಿ ।
ದೂರತ್ವಾದೇವ ವಿಶೇಷತಃ ಸನ್ನಿಕರ್ಷವಿರಹಿತೇಷು ತೇಷು ಸ್ವರೂಪೇಣ ಚಕ್ಷುಃ ಸಂನಿಕೃಷ್ಟೇಷು ಚಕ್ಷುಷಾ ಗತ್ಯಭಾವದರ್ಶನಾದಿತಿ ಯೋಜನಾ ।
ಗಾತಿರಹಿತೇಷು ತರುಷು ಗತಿದರ್ಶನವತ್ ಪ್ರಕೃತೇ ಬ್ರಹ್ಮಣ್ಯವಿಕ್ರಿಯೇ ಕರ್ಮದರ್ಶನಂ, ಸಕ್ರಿಯೇ ಚ ದ್ವೈತಪ್ರಪಂಚೇ ಗತಿಮತ್ಸು ಚೈತ್ರಾದಿಷು ಗತ್ಯಭಾವದರ್ಶನವತ್ ಕರ್ಮಾಭಾವಸ್ಯ ವಿಪರೀತಸ್ಯ ದರ್ಶನಂ ಯೇನ ಹೇತುನಾ ಸಂಭವತಿ, ತೇನ ತಸ್ಯ ವಿಪರೀತದರ್ಶನಸ್ಯ ನಿರಸನಾರ್ಥಂ ಭಗವದ್ವಚನಮಿತಿ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಂ ನಿಗಮಯತಿ -
ಏವಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।