శ్లోకస్య శబ్దోత్థేఽర్థే దర్శితే, తాత్పర్యార్థాపరిజ్ఞానాన్మిథో విరోధం శఙ్క్తతే -
నన్వితి ।
కథమిదం విరుద్ధమ్ ? ఇత్యాశఙ్క్య, కర్మణీతి విషయసప్తమీ వా స్యాత్ ? అధికరణసప్తమీ వా ? ఇతి వికల్ప్య, ఆద్యే - అన్యాకారం జ్ఞానమన్యావలమ్బనమితి స్పష్టో విరోధః స్యాద్ , ఇత్యాహ -
నహీతి ।
అన్యస్యాన్యాత్మతాయోగాత్ కర్మాకర్మణోరభేదాసమ్భవాదకర్మాకారం కర్మావలమ్బనం జ్ఞానమ్ అయుక్తమిత్యర్థః ।
ద్వితీయం దూషయతి -
తత్రేతి ।
కర్మణ్యధికరణే తతో విరుద్ధమకర్మ కథమాధేయం ద్రష్టా ద్రష్టుమీష్టే । నహి కర్మాకర్మణోర్మిథో విరుద్ధయోరాధారాధేయభావః సమ్భవతీత్యర్థః ।
విషయసప్తమీమభ్యుపేత్య సిద్ధాన్తీ పరిహరతి -
నన్వకర్మైవేతి ।
లోకస్య మూఢదృష్టేర్వివేకవర్జితస్య పరమార్థతో బ్రహ్మ అకర్మ అక్రియమేవ సద్ , భ్రాన్త్యా, కర్మసహితం క్రియావదివ ప్రతిభాతీత్యక్షరార్థః ।
పరస్పరాధ్యసమభ్యుపేత్యోక్తమ్ -
తథేతి ।
యథా ఖల్వకర్మ బ్రహ్మ కర్మవదుపలభ్యతే తథా కర్మ సక్రియమేవ ద్వైతమక్రియే బ్రహ్మణ్యధిష్ఠానే సంసృష్టం తద్వద్ భాతీత్యక్షరయోజనా ।
కర్మాకర్మణోరితరేతరాధ్యాసే సిద్ధే, సమ్యగ్దర్శనసిద్ధ్యర్థం భగవతో వచనముచితమ్ , ఇత్యాహ -
తత్రేతి ।
యథా, యత్ , ఇన్దం రజతమితి ప్రతిపన్నం, తత్ , ఇదానీం శుక్తిశకలం పశ్యేతి భ్రమసిద్ధరజతరూపవిషయానువాదేన తదధిష్ఠానం శుక్తిమాత్రముపదిశ్యతే, తథా భ్రమసిద్ధకర్మాద్యాత్మకవిషయానువాదేన తదధిష్ఠానం కర్మాదిరహితం కూటస్థం బ్రహ్మ భగవతా వ్యపదిశ్యతే । తథాచ భగవద్వచనమవిరుద్ధమిత్యహ -
అత ఇతి ।
ఇతశ్చాధ్యారోపితకర్మాద్యనువాదపూర్వకం తదధిష్ఠానస్య కర్మాదిరహితస్య నిర్విశోషస్య బ్రహ్మణో భగవతా బోధ్యమానత్వాన్న తత్ర విరోధాశఙ్కావకాశో భవతీత్యాహ -
బుద్ధిమత్త్వాదీతి ।
కూటస్థాద్ బ్రహ్మణోఽన్యస్య సర్వస్య మాయామాత్రత్వాత్ అన్యజ్ఞానాద్ బుద్ధిమత్త్వయుక్తత్వసర్వకర్మకృత్త్వానామనుపపత్తేః, అత్ర చ ‘స బుద్ధిమాన్ ‘ ఇత్యాదినా బుద్ధిమత్త్వాదినిర్దేశాద్ బ్రహ్మజ్ఞానాదేవ తదుపపత్తేః, సర్వవిక్రియారహితబ్రహ్మజ్ఞానమేవ వివక్షితమిత్యర్థః ।
బోధశబ్దస్య సమ్యగ్జ్ఞానే ప్రసిద్ధత్వాత్ కర్మాకర్మవికర్మణాం స్వరూపం బోద్ధవ్యస్తీతి వదతా సమ్యగ్జ్ఞానోపదేశస్య వివక్షితత్వాదపి కూటస్థం బ్రహ్మత్రాభిప్రేతమ్ ఇత్యాహ -
బోద్ధవ్యమితి చేతి ।
ఫలవచనపర్యాలోచనాయామపి కూటస్థం బ్రహ్మాత్రాభిప్రేతం ప్రతిభాతి ఇత్యాహ -
నచేతి ।
సమ్యగ్జ్ఞానాధీనఫలమత్ర న శ్రుతమ్ , ఇత్యాశఙ్క్యాహ -
యజ్జ్ఞాత్వేతి ।
అధ్యారోపాపవాదార్థం భాగవద్వచనమవిరుద్ధమ్ , ఇత్యుపపాదితముపసంహరతి -
తస్మాదితి ।
‘తద్విపర్యయ’ ఇత్యత్ర తచ్ఛబ్దేన ప్రాణినో గృహ్యన్తే ।
విషయమప్తమీపరిగ్రహేణ పరిహారమభివాయ, అధికరణసప్తమీపక్షే దర్శిత్ం దూషణమనఙ్గీకారేణ పరిహరతి -
నచేతి ।
వ్యవహారభూమిరత్రేత్యుచ్యతే । యోగ్యత్వే సత్యనుపలబ్ధేరిత్యర్థః ।
అకర్మాధికరణం కర్మ న సమ్భవతి ఇత్యత్ర హేత్వన్తరమాహ -
కర్మాభావత్వాదితి ।
నహి తుచ్ఛస్యాధికరణం క్కచిద్ దృష్టమిష్టం చేత్యర్థః ।
నిరూప్యమాణే కర్మాకర్మణోరధికరణాధికర్తవ్యభావాసమ్భవే ఫలితమాహ -
అత ఇతి ।
శాస్త్రపరిచయవిరహిణామధ్యారోపముదాహరతి -
యథేతి ।
కర్మాకర్మణోరారోపితత్వముక్తమమృష్యమాణాః సన్నాశఙ్కతే -
నన్వితి ।
కర్మ కర్మైవేత్యత్ర అకర్మ చాకర్మైవేతి ద్రష్టవ్యమ్ । విమతం సత్యమవ్యభిచారిత్వాద్ బ్రహ్మవదిత్యర్థః ।
తత్ర కర్మ తత్త్వతో నావ్యభిచారి, కర్మత్వాత్ , నౌస్థస్య తటస్థవృక్షగమనవత్ ,ఇత్యవ్యభిచారిత్వం కర్మణ్యసిద్ధమితి పరిహరతి -
తన్నేతి ।
అకర్మ చ తత్త్వతో నావ్యభిచారి, కర్మాభావత్వాద్, దూరప్రదేశే చైత్రమైత్రాదిషు గచ్ఛత్స్వేవ చక్షుషా సన్నిధానవిధురేషు దృశ్యమానగత్యభావవత్ , ఇత్యాహ -
దూరేష్వితి ।
దూరత్వాదేవ విశేషతః సన్నికర్షవిరహితేషు తేషు స్వరూపేణ చక్షుః సంనికృష్టేషు చక్షుషా గత్యభావదర్శనాదితి యోజనా ।
గాతిరహితేషు తరుషు గతిదర్శనవత్ ప్రకృతే బ్రహ్మణ్యవిక్రియే కర్మదర్శనం, సక్రియే చ ద్వైతప్రపఞ్చే గతిమత్సు చైత్రాదిషు గత్యభావదర్శనవత్ కర్మాభావస్య విపరీతస్య దర్శనం యేన హేతునా సమ్భవతి, తేన తస్య విపరీతదర్శనస్య నిరసనార్థం భగవద్వచనమితి దార్ష్టాన్తికం నిగమయతి -
ఎవమిత్యాదినా ।