శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
కర్మణ్యకర్మ యః పశ్యేదకర్మణి కర్మ యః
బుద్ధిమాన్మనుష్యేషు యుక్తః కృత్స్నకర్మకృత్ ॥ ౧౮ ॥
అయం శ్లోకః అన్యథా వ్యాఖ్యాతః కైశ్చిత్కథమ్ ? నిత్యానాం కిల కర్మణామ్ ఈశ్వరార్థే అనుష్ఠీయమానానాం తత్ఫలాభావాత్ అకర్మాణి తాని ఉచ్యన్తే గౌణ్యా వృత్త్యాతేషాం అకరణమ్ అకర్మ ; తచ్చ ప్రత్యవాయఫలత్వాత్ కర్మ ఉచ్యతే గౌణ్యైవ వృత్త్యాతత్ర నిత్యే కర్మణి అకర్మ యః పశ్యేత్ ఫలాభావాత్ ; యథా ధేనురపి గౌః అగౌః ఇత్యుచ్యతే క్షీరాఖ్యం ఫలం ప్రయచ్ఛతి ఇతి, తద్వత్తథా నిత్యాకరణే తు అకర్మణి కర్మ యః పశ్యేత్ నరకాదిప్రత్యవాయఫలం ప్రయచ్ఛతి ఇతి
కర్మణ్యకర్మ యః పశ్యేదకర్మణి కర్మ యః
బుద్ధిమాన్మనుష్యేషు యుక్తః కృత్స్నకర్మకృత్ ॥ ౧౮ ॥
అయం శ్లోకః అన్యథా వ్యాఖ్యాతః కైశ్చిత్కథమ్ ? నిత్యానాం కిల కర్మణామ్ ఈశ్వరార్థే అనుష్ఠీయమానానాం తత్ఫలాభావాత్ అకర్మాణి తాని ఉచ్యన్తే గౌణ్యా వృత్త్యాతేషాం అకరణమ్ అకర్మ ; తచ్చ ప్రత్యవాయఫలత్వాత్ కర్మ ఉచ్యతే గౌణ్యైవ వృత్త్యాతత్ర నిత్యే కర్మణి అకర్మ యః పశ్యేత్ ఫలాభావాత్ ; యథా ధేనురపి గౌః అగౌః ఇత్యుచ్యతే క్షీరాఖ్యం ఫలం ప్రయచ్ఛతి ఇతి, తద్వత్తథా నిత్యాకరణే తు అకర్మణి కర్మ యః పశ్యేత్ నరకాదిప్రత్యవాయఫలం ప్రయచ్ఛతి ఇతి

ఆత్మని కార్యకరణసఙ్ఘాతసమారోపద్వారేణ తద్వ్యాపారమాత్రే కర్మణి, శుక్తికాయామివ రజతసమారోపితవిషయే తదభావమ్ - అకర్మ, వస్తుతో యో రజతాభావవదనుభవతి, అకర్మణి చ సఙ్ఘాతవ్యాపారోపరమే తద్ద్వారా స్వాత్మని ‘అహం తూష్ణీమాసే సుఖమ్’ ఇత్యారోపిత గోచరే కర్మ - అహఙ్కారహేతుకం యస్తత్త్వతో మన్యతే, స రూప్యతదభావవిభాగహీనశుక్తిమాత్రవత్ ఆత్మమాత్రం కర్మతదభావవిభాగశూన్యం కూటస్థం పరమార్థతోఽవగచ్ఛన్ బుద్ధిమాన్ ఇత్యాదిస్తుతియోగ్యతాం గచ్ఛతి, ఇత్యేవం స్వాభిప్రాయేణ శ్లోకం వ్యాఖ్యాయ, అత్ర వృత్తికారవ్యాఖ్యానముత్థాపయతి -

అయమితి ।

అన్యథావ్యాఖ్యానమేవ ప్రశ్నద్వారా ప్రకటయతి -

కథమిత్యాదినా ।

ఈశ్వరార్థేనానుష్ఠానే ఫలాభవవచనం వ్యాహతమ్ , ఇతి మత్వాఽఽహ -

కిలేతి ।

నిత్యానామకర్మత్వమప్రసిద్ధమ్ ఇ్త్యాశఙ్క్య, ఫలరాహిత్యగుణయోగాత్ తేష్వకర్మత్వవ్యవహారః సిధ్యతీత్యాహ -

గౌణ్యేతి ।

నిత్యానామకారణం ముఖ్యవృత్త్యైవాకర్మ వాచ్యమ్ , ఇత్యాహ -

తేషాం చేతి ।

తత్ర కర్మశబ్దస్య ప్రత్యవాయాఖ్యఫలహేతుత్వగుణయోగాద్ గౌణ్యైవ వృత్త్యా ప్రవృత్తిరిత్యాహ -

తచ్చేతి ।

పాతనికామేవం కృత్వా శ్లోకాక్షరాణి వ్యాచష్టే -

తత్రేత్యాదినా

అకర్మణి చేత్యాది వ్యాకరోతి -

తథేతి ।

స బుద్ధిమానిత్యాది పూర్వవత్ ।