పరకీయం వ్యాఖ్యానం వ్యుదస్యతి -
నైతదితి ।
నిత్యం కర్మాకర్మ, నిత్యాకరణం కర్మేతి జ్ఞానాద్ దురితనివృత్త్యనుపపత్తేర్భగవద్వచనం వృత్తికారమతే బాధితం స్యాదిత్యర్థః ।
‘ధర్మేణ పాపమపనుదతి’ (మ. నా. ఉ. ౨-౧) ఇతి శ్రూతేర్నిత్యానుష్ఠానాద్ దురితనిబర్హణప్రసిద్ధేస్తదనుష్ఠానస్య ఫలాన్తరాభావాత్ తదకర్మేతి జ్ఞాత్వా అనుష్ఠానే క్రియమాణే కథమశుభక్షయో నేతి శఙ్కతే -
కథమితి ।
‘క్షేత్రజ్ఞస్యేశ్వరజ్ఞానాద్విశుద్ధిః పరమా మతా’ (యా. స్మృ. ౩-౩౪) ఇతి స్మరణాత్ కర్మణాత్యన్తికాశుభక్షయాభావేఽప్యఙ్గీకృత్య పరిహరతి -
నిత్యానామితి ।
నిత్యానుష్ఠానాదశుభక్షయేఽపి నాస్మిన్ ప్రకరణే తద్వివక్షితం ; ‘యజ్జ్ఞాత్వా మోక్ష్యసేఽశుభాత్ ‘ (భ. గీ. ౪-౧౬) ఇతి జ్ఞానాదశుభక్షయస్య ప్రతిజ్ఞాతత్వాత్ , నచ తజ్జ్ఞానం ఫలాభావవిషయమేషితవ్యమిత్యాహ -
నత్వితి ।
అశుభస్య ఫలాభావజ్ఞానకార్యత్వాభావాన్న ఫలాభావజ్ఞానాత్ క్షయః సిధ్యతీత్యర్థః । కిఞ్చాతీన్ద్రియోఽర్థః శాస్త్రాన్నిశ్చీయతే ।
నచ నిత్యకర్మణాం ఫలాభావజ్ఞానాదశుభనివృత్తిరిత్యత్ర శాస్త్రమస్తీత్యాహ -
నహీతి ।
నిత్యాకరణం కర్మేతి జ్ఞానమపి, నాశుభనివృత్తిఫలత్వేన చోదితమస్తీత్యాహ -
నిత్యకర్మేతి ।
భగవద్వచనమేవాత్ర ప్రమాణమిత్యాశఙ్క్యాహ -
నచేతి ।
సాధారణమేవ ‘యజ్జ్ఞాత్వా’ ఇత్యాది భగవతో వచనం, నతు నిత్యానాం ఫలాభావం జ్ఞాత్వేతి విశేషవిషయమిత్యర్థః ।
అశుభమోక్షణాసమ్భవప్రదర్శనేన కర్మణ్యకర్మదర్శననిరాకరణన్యాయేన అకర్మణి కర్మదర్శనం నిరాకరోతి -
ఎతేనేతి ।
నామాదిషు ఫలాయ బ్రహ్మదృష్టివత్ అకర్మణ్యపి ఫలార్థం కర్మదృష్టివిధానాన్నాశుభమోక్షణానుపపత్తిరిత్యాశఙ్క్య, ఆహ -
నహీతి ।
అత్ర హి శ్లోకే నిత్యస్య కర్తవ్యతామాత్రం పరమతే వివక్షితమ్ । అతశ్చాకర్మణి కర్మదర్శనం విధీయతే తత్త్ఫలాయేతి కల్పనా పరస్య సిద్ధాన్తవిరుద్ధేత్యాహ -
నిత్యస్య త్వితి ।
పరమతేఽపి నిత్యస్య కర్తవ్యతామాత్రమత్ర శ్లోకే న వివక్షితం, కిన్తు నిత్యానుష్ఠానే ప్రవృత్తిసిద్ధ్యర్థం నిత్యాకరణాత్ ప్రత్యవాయో భవతీతి జ్ఞానమపి కర్తవ్యత్వేనాత్ర వివక్షితమేవేత్యాశఙ్య అహ -
నచేతి ।
న తావత్ ప్రవృత్తిరస్య విజ్ఞానస్య ఫల, నియోగాదేవ తదుపపత్తేః । నాపి ఫలాన్తరమ్ అనుపలమ్భాత్ ; అతోఽఫలత్వాదకరణాత్ ప్రత్యవాయో భవతీతి జ్ఞానం నాత్ర కర్తవ్యత్వేన వివక్షితమిత్యర్థః ।
కిఞ్చాకరణే కర్మదృష్టివిధావకరణస్యాలమ్బనత్వేన ప్రధానత్వాత్ జ్ఞేయత్వం వక్తవ్యం, తచ్చ తుచ్ఛత్వాదనుపపన్నమిత్యాహ-
నాపీతి ।
అకరణస్యాసతో నామాదివదాశ్రయత్వేన దర్శనాసమ్భవేఽపి, సామానాధికరణ్యేన ఇదం రజతమితివద్ దర్శనం భవిష్యతీత్యాశఙ్క్యాహ -
నాపి కర్మేతి ।
ఆదిశబ్దేన సర్వోత్కర్షాది గృహ్యతే । ఫలవత్త్వం స్తుతిర్వా సమ్యగ్జ్ఞానస్య యుక్తం, న మిథ్యాజ్ఞానస్య, అనుపపత్తేరిత్యర్థః ।
స్వప్నే మిథ్యాజ్ఞానమపి ఫలవదుపలబ్ధమిత్యాశఙ్క్య, మిథ్యాజ్ఞానస్యాశుభావిరోధిత్వాన్న తస్మాత్ తన్నివృత్తిరిత్యాహ -
మిథ్యాజ్ఞానమేవేతి ।
అశుభాదేవాశుభానివృత్తౌ దృష్టాన్తమాహ -
నహీతి ।