ಪರಕೀಯಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ವ್ಯುದಸ್ಯತಿ -

ನೈತದಿತಿ ।

ನಿತ್ಯಂ ಕರ್ಮಾಕರ್ಮ, ನಿತ್ಯಾಕರಣಂ ಕರ್ಮೇತಿ ಜ್ಞಾನಾದ್ ದುರಿತನಿವೃತ್ತ್ಯನುಪಪತ್ತೇರ್ಭಗವದ್ವಚನಂ ವೃತ್ತಿಕಾರಮತೇ ಬಾಧಿತಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

‘ಧರ್ಮೇಣ ಪಾಪಮಪನುದತಿ’ (ಮ. ನಾ. ಉ. ೨-೧) ಇತಿ ಶ್ರೂತೇರ್ನಿತ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಾದ್ ದುರಿತನಿಬರ್ಹಣಪ್ರಸಿದ್ಧೇಸ್ತದನುಷ್ಠಾನಸ್ಯ ಫಲಾಂತರಾಭಾವಾತ್ ತದಕರ್ಮೇತಿ ಜ್ಞಾತ್ವಾ ಅನುಷ್ಠಾನೇ ಕ್ರಿಯಮಾಣೇ ಕಥಮಶುಭಕ್ಷಯೋ ನೇತಿ ಶಂಕತೇ -

ಕಥಮಿತಿ ।

‘ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಸ್ಯೇಶ್ವರಜ್ಞಾನಾದ್ವಿಶುದ್ಧಿಃ ಪರಮಾ ಮತಾ’ (ಯಾ. ಸ್ಮೃ. ೩-೩೪) ಇತಿ ಸ್ಮರಣಾತ್ ಕರ್ಮಣಾತ್ಯಂತಿಕಾಶುಭಕ್ಷಯಾಭಾವೇಽಪ್ಯಂಗೀಕೃತ್ಯ ಪರಿಹರತಿ -

ನಿತ್ಯಾನಾಮಿತಿ ।

ನಿತ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಾದಶುಭಕ್ಷಯೇಽಪಿ ನಾಸ್ಮಿನ್ ಪ್ರಕರಣೇ ತದ್ವಿವಕ್ಷಿತಂ ; ‘ಯಜ್ಜ್ಞಾತ್ವಾ ಮೋಕ್ಷ್ಯಸೇಽಶುಭಾತ್ ‘ (ಭ. ಗೀ. ೪-೧೬) ಇತಿ ಜ್ಞಾನಾದಶುಭಕ್ಷಯಸ್ಯ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತತ್ವಾತ್ , ನಚ ತಜ್ಜ್ಞಾನಂ ಫಲಾಭಾವವಿಷಯಮೇಷಿತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ -

ನತ್ವಿತಿ ।

ಅಶುಭಸ್ಯ ಫಲಾಭಾವಜ್ಞಾನಕಾರ್ಯತ್ವಾಭಾವಾನ್ನ ಫಲಾಭಾವಜ್ಞಾನಾತ್ ಕ್ಷಯಃ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ಕಿಂಚಾತೀಂದ್ರಿಯೋಽರ್ಥಃ ಶಾಸ್ತ್ರಾನ್ನಿಶ್ಚೀಯತೇ ।

ನಚ ನಿತ್ಯಕರ್ಮಣಾಂ ಫಲಾಭಾವಜ್ಞಾನಾದಶುಭನಿವೃತ್ತಿರಿತ್ಯತ್ರ ಶಾಸ್ತ್ರಮಸ್ತೀತ್ಯಾಹ -

ನಹೀತಿ ।

ನಿತ್ಯಾಕರಣಂ ಕರ್ಮೇತಿ ಜ್ಞಾನಮಪಿ, ನಾಶುಭನಿವೃತ್ತಿಫಲತ್ವೇನ ಚೋದಿತಮಸ್ತೀತ್ಯಾಹ -

ನಿತ್ಯಕರ್ಮೇತಿ ।

ಭಗವದ್ವಚನಮೇವಾತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -

ನಚೇತಿ ।

ಸಾಧಾರಣಮೇವ ‘ಯಜ್ಜ್ಞಾತ್ವಾ’ ಇತ್ಯಾದಿ ಭಗವತೋ ವಚನಂ, ನತು ನಿತ್ಯಾನಾಂ ಫಲಾಭಾವಂ ಜ್ಞಾತ್ವೇತಿ ವಿಶೇಷವಿಷಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅಶುಭಮೋಕ್ಷಣಾಸಂಭವಪ್ರದರ್ಶನೇನ ಕರ್ಮಣ್ಯಕರ್ಮದರ್ಶನನಿರಾಕರಣನ್ಯಾಯೇನ ಅಕರ್ಮಣಿ ಕರ್ಮದರ್ಶನಂ ನಿರಾಕರೋತಿ -

ಏತೇನೇತಿ ।

ನಾಮಾದಿಷು ಫಲಾಯ ಬ್ರಹ್ಮದೃಷ್ಟಿವತ್ ಅಕರ್ಮಣ್ಯಪಿ ಫಲಾರ್ಥಂ ಕರ್ಮದೃಷ್ಟಿವಿಧಾನಾನ್ನಾಶುಭಮೋಕ್ಷಣಾನುಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -

ನಹೀತಿ ।

ಅತ್ರ ಹಿ ಶ್ಲೋಕೇ ನಿತ್ಯಸ್ಯ ಕರ್ತವ್ಯತಾಮಾತ್ರಂ ಪರಮತೇ ವಿವಕ್ಷಿತಮ್ । ಅತಶ್ಚಾಕರ್ಮಣಿ ಕರ್ಮದರ್ಶನಂ ವಿಧೀಯತೇ ತತ್ತ್ಫಲಾಯೇತಿ ಕಲ್ಪನಾ ಪರಸ್ಯ ಸಿದ್ಧಾಂತವಿರುದ್ಧೇತ್ಯಾಹ -

ನಿತ್ಯಸ್ಯ ತ್ವಿತಿ ।

ಪರಮತೇಽಪಿ ನಿತ್ಯಸ್ಯ ಕರ್ತವ್ಯತಾಮಾತ್ರಮತ್ರ ಶ್ಲೋಕೇ ನ ವಿವಕ್ಷಿತಂ, ಕಿಂತು ನಿತ್ಯಾನುಷ್ಠಾನೇ ಪ್ರವೃತ್ತಿಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ನಿತ್ಯಾಕರಣಾತ್ ಪ್ರತ್ಯವಾಯೋ ಭವತೀತಿ ಜ್ಞಾನಮಪಿ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವೇನಾತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತಮೇವೇತ್ಯಾಶಙ್ಯ ಅಹ -

ನಚೇತಿ ।

ನ ತಾವತ್ ಪ್ರವೃತ್ತಿರಸ್ಯ ವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಫಲ, ನಿಯೋಗಾದೇವ ತದುಪಪತ್ತೇಃ । ನಾಪಿ ಫಲಾಂತರಮ್ ಅನುಪಲಂಭಾತ್ ; ಅತೋಽಫಲತ್ವಾದಕರಣಾತ್ ಪ್ರತ್ಯವಾಯೋ ಭವತೀತಿ ಜ್ಞಾನಂ ನಾತ್ರ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವೇನ ವಿವಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಕಿಂಚಾಕರಣೇ ಕರ್ಮದೃಷ್ಟಿವಿಧಾವಕರಣಸ್ಯಾಲಂಬನತ್ವೇನ ಪ್ರಧಾನತ್ವಾತ್ ಜ್ಞೇಯತ್ವಂ ವಕ್ತವ್ಯಂ, ತಚ್ಚ ತುಚ್ಛತ್ವಾದನುಪಪನ್ನಮಿತ್ಯಾಹ-

ನಾಪೀತಿ ।

ಅಕರಣಸ್ಯಾಸತೋ ನಾಮಾದಿವದಾಶ್ರಯತ್ವೇನ ದರ್ಶನಾಸಂಭವೇಽಪಿ, ಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯೇನ ಇದಂ ರಜತಮಿತಿವದ್ ದರ್ಶನಂ ಭವಿಷ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -

ನಾಪಿ ಕರ್ಮೇತಿ ।

ಆದಿಶಬ್ದೇನ ಸರ್ವೋತ್ಕರ್ಷಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ । ಫಲವತ್ತ್ವಂ ಸ್ತುತಿರ್ವಾ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಯುಕ್ತಂ, ನ ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಸ್ಯ, ಅನುಪಪತ್ತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಸ್ವಪ್ನೇ ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಮಪಿ ಫಲವದುಪಲಬ್ಧಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಸ್ಯಾಶುಭಾವಿರೋಧಿತ್ವಾನ್ನ ತಸ್ಮಾತ್ ತನ್ನಿವೃತ್ತಿರಿತ್ಯಾಹ -

ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಮೇವೇತಿ ।

ಅಶುಭಾದೇವಾಶುಭಾನಿವೃತ್ತೌ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ -

ನಹೀತಿ ।