ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಕರ್ಮಣ್ಯಕರ್ಮ ಯಃ ಪಶ್ಯೇದಕರ್ಮಣಿ ಕರ್ಮ ಯಃ
ಬುದ್ಧಿಮಾನ್ಮನುಷ್ಯೇಷು ಯುಕ್ತಃ ಕೃತ್ಸ್ನಕರ್ಮಕೃತ್ ॥ ೧೮ ॥
ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಂ ಬೋದ್ಧವ್ಯಂ ಭವತಿ, ತತ್ಪ್ರತ್ಯುಪಸ್ಥಾಪಿತಂ ವಾ ವಸ್ತ್ವಾಭಾಸಮ್ನಾಪಿ ನಿತ್ಯಾನಾಮ್ ಅಕರಣಾತ್ ಅಭಾವಾತ್ ಪ್ರತ್ಯವಾಯಭಾವೋತ್ಪತ್ತಿಃ, ನಾಸತೋ ವಿದ್ಯತೇ ಭಾವಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೨ । ೧೬) ಇತಿ ವಚನಾತ್ ಕಥಂ ಅಸತಃ ಸಜ್ಜಾಯೇತ’ (ಛಾ. ಉ. ೬ । ೨ । ೨) ಇತಿ ದರ್ಶಿತಮ್ ಅಸತಃ ಸಜ್ಜನ್ಮಪ್ರತಿಷೇಧಾತ್ಅಸತಃ ಸದುತ್ಪತ್ತಿಂ ಬ್ರುವತಾ ಅಸದೇವ ಸದ್ಭವೇತ್ , ಸಚ್ಚಾಪಿ ಅಸತ್ ಭವೇತ್ ಇತ್ಯುಕ್ತಂ ಸ್ಯಾತ್ತಚ್ಚ ಅಯುಕ್ತಮ್ , ಸರ್ವಪ್ರಮಾಣವಿರೋಧಾತ್ ನಿಷ್ಫಲಂ ವಿದಧ್ಯಾತ್ ಕರ್ಮ ಶಾಸ್ತ್ರಮ್ , ದುಃಖಸ್ವರೂಪತ್ವಾತ್ , ದುಃಖಸ್ಯ ಬುದ್ಧಿಪೂರ್ವಕತಯಾ ಕಾರ್ಯತ್ವಾನುಪಪತ್ತೇಃತದಕರಣೇ ನರಕಪಾತಾಭ್ಯುಪಗಮಾತ್ ಅನರ್ಥಾಯೈವ ಉಭಯಥಾಪಿ ಕರಣೇ ಅಕರಣೇ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ನಿಷ್ಫಲಂ ಕಲ್ಪಿತಂ ಸ್ಯಾತ್ಸ್ವಾಭ್ಯುಪಗಮವಿರೋಧಶ್ಚನಿತ್ಯಂ ನಿಷ್ಫಲಂ ಕರ್ಮಇತಿ ಅಭ್ಯುಪಗಮ್ಯಮೋಕ್ಷಫಲಾಯಇತಿ ಬ್ರುವತಃತಸ್ಮಾತ್ ಯಥಾಶ್ರುತ ಏವಾರ್ಥಃಕರ್ಮಣ್ಯಕರ್ಮ ಯಃಇತ್ಯಾದೇಃತಥಾ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಃ ಅಸ್ಮಾಭಿಃ ಶ್ಲೋಕಃ ॥ ೧೮ ॥
ಕರ್ಮಣ್ಯಕರ್ಮ ಯಃ ಪಶ್ಯೇದಕರ್ಮಣಿ ಕರ್ಮ ಯಃ
ಬುದ್ಧಿಮಾನ್ಮನುಷ್ಯೇಷು ಯುಕ್ತಃ ಕೃತ್ಸ್ನಕರ್ಮಕೃತ್ ॥ ೧೮ ॥
ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಂ ಬೋದ್ಧವ್ಯಂ ಭವತಿ, ತತ್ಪ್ರತ್ಯುಪಸ್ಥಾಪಿತಂ ವಾ ವಸ್ತ್ವಾಭಾಸಮ್ನಾಪಿ ನಿತ್ಯಾನಾಮ್ ಅಕರಣಾತ್ ಅಭಾವಾತ್ ಪ್ರತ್ಯವಾಯಭಾವೋತ್ಪತ್ತಿಃ, ನಾಸತೋ ವಿದ್ಯತೇ ಭಾವಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೨ । ೧೬) ಇತಿ ವಚನಾತ್ ಕಥಂ ಅಸತಃ ಸಜ್ಜಾಯೇತ’ (ಛಾ. ಉ. ೬ । ೨ । ೨) ಇತಿ ದರ್ಶಿತಮ್ ಅಸತಃ ಸಜ್ಜನ್ಮಪ್ರತಿಷೇಧಾತ್ಅಸತಃ ಸದುತ್ಪತ್ತಿಂ ಬ್ರುವತಾ ಅಸದೇವ ಸದ್ಭವೇತ್ , ಸಚ್ಚಾಪಿ ಅಸತ್ ಭವೇತ್ ಇತ್ಯುಕ್ತಂ ಸ್ಯಾತ್ತಚ್ಚ ಅಯುಕ್ತಮ್ , ಸರ್ವಪ್ರಮಾಣವಿರೋಧಾತ್ ನಿಷ್ಫಲಂ ವಿದಧ್ಯಾತ್ ಕರ್ಮ ಶಾಸ್ತ್ರಮ್ , ದುಃಖಸ್ವರೂಪತ್ವಾತ್ , ದುಃಖಸ್ಯ ಬುದ್ಧಿಪೂರ್ವಕತಯಾ ಕಾರ್ಯತ್ವಾನುಪಪತ್ತೇಃತದಕರಣೇ ನರಕಪಾತಾಭ್ಯುಪಗಮಾತ್ ಅನರ್ಥಾಯೈವ ಉಭಯಥಾಪಿ ಕರಣೇ ಅಕರಣೇ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ನಿಷ್ಫಲಂ ಕಲ್ಪಿತಂ ಸ್ಯಾತ್ಸ್ವಾಭ್ಯುಪಗಮವಿರೋಧಶ್ಚನಿತ್ಯಂ ನಿಷ್ಫಲಂ ಕರ್ಮಇತಿ ಅಭ್ಯುಪಗಮ್ಯಮೋಕ್ಷಫಲಾಯಇತಿ ಬ್ರುವತಃತಸ್ಮಾತ್ ಯಥಾಶ್ರುತ ಏವಾರ್ಥಃಕರ್ಮಣ್ಯಕರ್ಮ ಯಃಇತ್ಯಾದೇಃತಥಾ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಃ ಅಸ್ಮಾಭಿಃ ಶ್ಲೋಕಃ ॥ ೧೮ ॥

ಕಿಂಚ, ಕರ್ಮಾದೇರ್ಮಾಯಾಮಾತ್ರತ್ವಾದ್  ಗೌಣಮಪಿ ತದ್ವಿಷಯಂ ಜ್ಞಾನಂ ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಮಿತಿ, ನ ತಸ್ಯ ಬೋದ್ಧವ್ಯತ್ವಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಹ -

ನಚೇತಿ ।

ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಬೋದ್ಧವ್ಯತ್ವಾಭಾವೇಽಪಿ ತದ್ವಿಷಯಸ್ಯ ಬೋದ್ಧವ್ಯತಾ ಸಿಧ್ಯೇದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ ವಸ್ತ್ವಾಭಾಸತ್ವಾತ್ ಮೈವಮಿತ್ಯಾಹ -

ತತ್ಪ್ರತ್ಯುಪಸ್ಥಾಪಿತಂ ವೇತಿ ।

ಯತ್ಪುನರಕರಣಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯವಾಯಹೇತುತ್ವಮ್ , ಅಕರಣೇ ಗೌಣ್ಯಾ ವೃತ್ತ್ಯಾ ಕರ್ಮಶಬ್ದಪ್ರಯೋಗೇ ನಿಮಿತ್ತಮಿತಿ, ತದ್ ದೂಷಯತಿ  -

ನಾಪೀತಿ ।

ಅಕರಣಾತ್ ಪ್ರತ್ಯವಾಯೋ ಭವತೀತ್ಯತ್ರ ಶ್ರೃತಿಸ್ಮೃತಿವಿರೋಧಮಭಿದಧಾಯ, ಯುಕ್ತಿವಿರೋಧಮಭಿಧಾತಿ -

ಅಸತ ಇತಿ ।

ಅಸತಃ ಸದ್ರೂಪೇಣ ಭವನಮಭವನಂ ಚ ನಿಃಸ್ವರೂಪತ್ವಾದನುಪಪನ್ನಮ್ - ನಿರಸ್ತಸಮಸ್ತತತ್ತ್ವಸ್ಯ ಕಿಂಚಿತ್ ತತ್ತ್ವಾಭ್ಯುಪಗಮೇ ಸರ್ವಪ್ರಮಾಣಾನಾಮಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸದ್ರೂಪೇಣ ಭವನಮಭವನಂ ಚ ನಿಃ ಸ್ವರೂಪತ್ವಾದನುಪಪನ್ನಮ್ - ನಿರಸ್ತಸಮಸ್ತತತ್ತ್ವಸ್ಯ ಕಿಂಚಿತ್ ತತ್ತ್ವಾಭ್ಯುಪಗಮೇ ಸರ್ವಪ್ರಮಾಣಾನಾಮಪ್ರಾಮಾಣ್ಯ ಪ್ರಸಂಗಾದಿತ್ಯಾಹ -

ತಚ್ಚೇತಿ ।

ಯತ್ತು ನಿತ್ಯಾನಾಂ ಫಲರಾಹಿತ್ಯಂ ತತ್ರಾಕರ್ಮಶಬ್ದಪ್ರಯೋಗೇ ನಿಮಿತ್ತಮಿತಿ, ತನ್ನಿರಸ್ಯತಿ -

ನಚೇತಿ ।

ನ ಕೇವಲಂ ವಿಧ್ಯುದ್ದೇಶೇ ಸ್ವಫಲಾಭಾವಾನ್ನಿತ್ಯಾನಾಂ ವಿಧ್ಯನುಪಪತ್ತಿಃ, ಅಪಿತು ಧಾತ್ವರ್ಥಸ್ಯ ಕ್ಲೇಶಾತ್ಮಕತ್ವಾತ್ ತತ್ರ ಶ್ರುತಫಲಾಭಾವೇ ನೈವ ವಿಧಿರವಕಾಶಮಾಸಾದಯೇದಿತ್ಯಾಹ -

ದುಃಖೇತಿ ।

ದುಃಖರೂಪಸ್ಯಾಪಿ ಧಾತ್ವರ್ಥಸ್ಯ ಸಾಧ್ಯತ್ವೇನ ಕಾರ್ಯತ್ವಾತ್ ತದ್ವಿಷಯೋ ವಿಧಿಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ -

ದುಃಖಸ್ಯ ಚೇತಿ ।

ಸ್ವರ್ಗಾದಿಫಲಾಭಾವೇಽಪಿ ನಿತ್ಯಾನಾಮಕರಣನಿಮಿತ್ತನಿರಯನಿರಾಸಾರ್ಥಂ ದುಃಖರೂಪಾಣಾಮಪಿ ಸ್ಯಾದನುಷ್ಠೇಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ತದಕರಣೇ ಚೇತಿ ।

ಫಲಾಂತರಾಭಾವೇಽಪಿ ಮೋಕ್ಷಸಾಧನತ್ವಾದ್ ಮುಮುಕ್ಷುಣಾ ನಿತ್ಯಾನಿ ಕರ್ಮಾಣ್ಯನುಷ್ಠೇಯಾನೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -

ಸ್ವಾಭ್ಯುಪಗಮೇತಿ ।

ವೃತ್ತಿಕಾರವ್ಯಾಖ್ಯಾನಾಸದ್ಭಾವೇ ಫಲಿತಮುಪಸಂಹರತಿ -

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಕೋಽಸೌ ಯಥಾಶ್ರುತೋಽರ್ಥಃ ಶ್ಲೋಕಸ್ಯೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ತಥಾಚೇತಿ

॥ ೧೮ ॥