శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
కర్మణ్యకర్మ యః పశ్యేదకర్మణి కర్మ యః
బుద్ధిమాన్మనుష్యేషు యుక్తః కృత్స్నకర్మకృత్ ॥ ౧౮ ॥
మిథ్యాజ్ఞానం బోద్ధవ్యం భవతి, తత్ప్రత్యుపస్థాపితం వా వస్త్వాభాసమ్నాపి నిత్యానామ్ అకరణాత్ అభావాత్ ప్రత్యవాయభావోత్పత్తిః, నాసతో విద్యతే భావః’ (భ. గీ. ౨ । ౧౬) ఇతి వచనాత్ కథం అసతః సజ్జాయేత’ (ఛా. ఉ. ౬ । ౨ । ౨) ఇతి దర్శితమ్ అసతః సజ్జన్మప్రతిషేధాత్అసతః సదుత్పత్తిం బ్రువతా అసదేవ సద్భవేత్ , సచ్చాపి అసత్ భవేత్ ఇత్యుక్తం స్యాత్తచ్చ అయుక్తమ్ , సర్వప్రమాణవిరోధాత్ నిష్ఫలం విదధ్యాత్ కర్మ శాస్త్రమ్ , దుఃఖస్వరూపత్వాత్ , దుఃఖస్య బుద్ధిపూర్వకతయా కార్యత్వానుపపత్తేఃతదకరణే నరకపాతాభ్యుపగమాత్ అనర్థాయైవ ఉభయథాపి కరణే అకరణే శాస్త్రం నిష్ఫలం కల్పితం స్యాత్స్వాభ్యుపగమవిరోధశ్చనిత్యం నిష్ఫలం కర్మఇతి అభ్యుపగమ్యమోక్షఫలాయఇతి బ్రువతఃతస్మాత్ యథాశ్రుత ఎవార్థఃకర్మణ్యకర్మ యఃఇత్యాదేఃతథా వ్యాఖ్యాతః అస్మాభిః శ్లోకః ॥ ౧౮ ॥
కర్మణ్యకర్మ యః పశ్యేదకర్మణి కర్మ యః
బుద్ధిమాన్మనుష్యేషు యుక్తః కృత్స్నకర్మకృత్ ॥ ౧౮ ॥
మిథ్యాజ్ఞానం బోద్ధవ్యం భవతి, తత్ప్రత్యుపస్థాపితం వా వస్త్వాభాసమ్నాపి నిత్యానామ్ అకరణాత్ అభావాత్ ప్రత్యవాయభావోత్పత్తిః, నాసతో విద్యతే భావః’ (భ. గీ. ౨ । ౧౬) ఇతి వచనాత్ కథం అసతః సజ్జాయేత’ (ఛా. ఉ. ౬ । ౨ । ౨) ఇతి దర్శితమ్ అసతః సజ్జన్మప్రతిషేధాత్అసతః సదుత్పత్తిం బ్రువతా అసదేవ సద్భవేత్ , సచ్చాపి అసత్ భవేత్ ఇత్యుక్తం స్యాత్తచ్చ అయుక్తమ్ , సర్వప్రమాణవిరోధాత్ నిష్ఫలం విదధ్యాత్ కర్మ శాస్త్రమ్ , దుఃఖస్వరూపత్వాత్ , దుఃఖస్య బుద్ధిపూర్వకతయా కార్యత్వానుపపత్తేఃతదకరణే నరకపాతాభ్యుపగమాత్ అనర్థాయైవ ఉభయథాపి కరణే అకరణే శాస్త్రం నిష్ఫలం కల్పితం స్యాత్స్వాభ్యుపగమవిరోధశ్చనిత్యం నిష్ఫలం కర్మఇతి అభ్యుపగమ్యమోక్షఫలాయఇతి బ్రువతఃతస్మాత్ యథాశ్రుత ఎవార్థఃకర్మణ్యకర్మ యఃఇత్యాదేఃతథా వ్యాఖ్యాతః అస్మాభిః శ్లోకః ॥ ౧౮ ॥

కిఞ్చ, కర్మాదేర్మాయామాత్రత్వాద్  గౌణమపి తద్విషయం జ్ఞానం మిథ్యాజ్ఞానమితి, న తస్య బోద్ధవ్యత్వసిద్ధిరిత్యాహ -

నచేతి ।

మిథ్యాజ్ఞానస్య బోద్ధవ్యత్వాభావేఽపి తద్విషయస్య బోద్ధవ్యతా సిధ్యేదిత్యాశఙ్క్యాహ వస్త్వాభాసత్వాత్ మైవమిత్యాహ -

తత్ప్రత్యుపస్థాపితం వేతి ।

యత్పునరకరణస్య ప్రత్యవాయహేతుత్వమ్ , అకరణే గౌణ్యా వృత్త్యా కర్మశబ్దప్రయోగే నిమిత్తమితి, తద్ దూషయతి  -

నాపీతి ।

అకరణాత్ ప్రత్యవాయో భవతీత్యత్ర శ్రృతిస్మృతివిరోధమభిదధాయ, యుక్తివిరోధమభిధాతి -

అసత ఇతి ।

అసతః సద్రూపేణ భవనమభవనం చ నిఃస్వరూపత్వాదనుపపన్నమ్ - నిరస్తసమస్తతత్త్వస్య కిఞ్చిత్ తత్త్వాభ్యుపగమే సర్వప్రమాణానామప్రామాణ్యసద్రూపేణ భవనమభవనం చ నిః స్వరూపత్వాదనుపపన్నమ్ - నిరస్తసమస్తతత్త్వస్య కిఞ్చిత్ తత్త్వాభ్యుపగమే సర్వప్రమాణానామప్రామాణ్య ప్రసఙ్గాదిత్యాహ -

తచ్చేతి ।

యత్తు నిత్యానాం ఫలరాహిత్యం తత్రాకర్మశబ్దప్రయోగే నిమిత్తమితి, తన్నిరస్యతి -

నచేతి ।

న కేవలం విధ్యుద్దేశే స్వఫలాభావాన్నిత్యానాం విధ్యనుపపత్తిః, అపితు ధాత్వర్థస్య క్లేశాత్మకత్వాత్ తత్ర శ్రుతఫలాభావే నైవ విధిరవకాశమాసాదయేదిత్యాహ -

దుఃఖేతి ।

దుఃఖరూపస్యాపి ధాత్వర్థస్య సాధ్యత్వేన కార్యత్వాత్ తద్విషయో విధిః స్యాదితి చేన్నేత్యాహ -

దుఃఖస్య చేతి ।

స్వర్గాదిఫలాభావేఽపి నిత్యానామకరణనిమిత్తనిరయనిరాసార్థం దుఃఖరూపాణామపి స్యాదనుష్ఠేయత్వమిత్యాశఙ్క్య ఆహ -

తదకరణే చేతి ।

ఫలాన్తరాభావేఽపి మోక్షసాధనత్వాద్ ముముక్షుణా నిత్యాని కర్మాణ్యనుష్ఠేయానీత్యాశఙ్క్యాహ -

స్వాభ్యుపగమేతి ।

వృత్తికారవ్యాఖ్యానాసద్భావే ఫలితముపసంహరతి -

తస్మాదితి ।

కోఽసౌ యథాశ్రుతోఽర్థః శ్లోకస్యేత్యాశఙ్క్య ఆహ -

తథాచేతి

॥ ౧౮ ॥