శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
దైవమేవాపరే యజ్ఞం యోగినః పర్యుపాసతే
బ్రహ్మాగ్నావపరే యజ్ఞం యజ్ఞేనైవోపజుహ్వతి ॥ ౨౫ ॥
దైవమేవ దేవా ఇజ్యన్తే యేన యజ్ఞేన అసౌ దైవో యజ్ఞః తమేవ అపరే యజ్ఞం యోగినః కర్మిణః పర్యుపాసతే కుర్వన్తీత్యర్థఃబ్రహ్మాగ్నౌ సత్యం జ్ఞానమనన్తం బ్రహ్మ’ (తై. ఉ. ౨ । ౧ । ౧)విజ్ఞానమానన్దం బ్రహ్మయత్ సాక్షాదపరోక్షాత్ బ్రహ్మ ఆత్మా సర్వాన్తరః’ (బృ. ఉ. ౩ । ౪ । ౧) ఇత్యాదివచనోక్తమ్ అశనాయాదిసర్వసంసారధర్మవర్జితమ్ నేతి నేతి’ (బృ. ఉ. ౪ । ౪ । ౨౨) ఇతి నిరస్తాశేషవిశేషం బ్రహ్మశబ్దేన ఉచ్యతేబ్రహ్మ తత్ అగ్నిశ్చ సః హోమాధికరణత్వవివక్షయా బ్రహ్మాగ్నిఃతస్మిన్ బ్రహ్మాగ్నౌ అపరే అన్యే బ్రహ్మవిదః యజ్ఞమ్యజ్ఞశబ్దవాచ్య ఆత్మా, ఆత్మనామసు యజ్ఞశబ్దస్య పాఠాత్తమ్ ఆత్మానం యజ్ఞం పరమార్థతః పరమేవ బ్రహ్మ సన్తం బుద్ధ్యాద్యుపాధిసంయుక్తమ్ అధ్యస్తసర్వోపాధిధర్మకమ్ ఆహుతిరూపం యజ్ఞేనైవ ఆత్మనైవ ఉక్తలక్షణేన ఉపజుహ్వతి ప్రక్షిపన్తి, సోపాధికస్య ఆత్మనః నిరుపాధికేన పరబ్రహ్మస్వరూపేణైవ యద్దర్శనం తస్మిన్ హోమః తం కుర్వన్తి బ్రహ్మాత్మైకత్వదర్శననిష్ఠాః సంన్యాసినః ఇత్యర్థః ॥ ౨౫ ॥
దైవమేవాపరే యజ్ఞం యోగినః పర్యుపాసతే
బ్రహ్మాగ్నావపరే యజ్ఞం యజ్ఞేనైవోపజుహ్వతి ॥ ౨౫ ॥
దైవమేవ దేవా ఇజ్యన్తే యేన యజ్ఞేన అసౌ దైవో యజ్ఞః తమేవ అపరే యజ్ఞం యోగినః కర్మిణః పర్యుపాసతే కుర్వన్తీత్యర్థఃబ్రహ్మాగ్నౌ సత్యం జ్ఞానమనన్తం బ్రహ్మ’ (తై. ఉ. ౨ । ౧ । ౧)విజ్ఞానమానన్దం బ్రహ్మయత్ సాక్షాదపరోక్షాత్ బ్రహ్మ ఆత్మా సర్వాన్తరః’ (బృ. ఉ. ౩ । ౪ । ౧) ఇత్యాదివచనోక్తమ్ అశనాయాదిసర్వసంసారధర్మవర్జితమ్ నేతి నేతి’ (బృ. ఉ. ౪ । ౪ । ౨౨) ఇతి నిరస్తాశేషవిశేషం బ్రహ్మశబ్దేన ఉచ్యతేబ్రహ్మ తత్ అగ్నిశ్చ సః హోమాధికరణత్వవివక్షయా బ్రహ్మాగ్నిఃతస్మిన్ బ్రహ్మాగ్నౌ అపరే అన్యే బ్రహ్మవిదః యజ్ఞమ్యజ్ఞశబ్దవాచ్య ఆత్మా, ఆత్మనామసు యజ్ఞశబ్దస్య పాఠాత్తమ్ ఆత్మానం యజ్ఞం పరమార్థతః పరమేవ బ్రహ్మ సన్తం బుద్ధ్యాద్యుపాధిసంయుక్తమ్ అధ్యస్తసర్వోపాధిధర్మకమ్ ఆహుతిరూపం యజ్ఞేనైవ ఆత్మనైవ ఉక్తలక్షణేన ఉపజుహ్వతి ప్రక్షిపన్తి, సోపాధికస్య ఆత్మనః నిరుపాధికేన పరబ్రహ్మస్వరూపేణైవ యద్దర్శనం తస్మిన్ హోమః తం కుర్వన్తి బ్రహ్మాత్మైకత్వదర్శననిష్ఠాః సంన్యాసినః ఇత్యర్థః ॥ ౨౫ ॥

సర్వస్య శ్రేయఃసాధనస్య ముఖ్యగౌణవృత్తిభ్యాం యజ్ఞత్వం దర్శయన్నాదౌ యజ్ఞద్వయమాదర్శయతి -

దైవమేవేత్యాదినా ।

ప్రతీకమాదాయ దైవయజ్ఞం వ్యాచష్టే -

దేవా ఇతి ।

సమ్యగ్జ్ఞానాఖ్యం యజ్ఞం విభజతే -

బ్రహ్మాగ్నావితి ।

తత్ర బ్రహ్మశబ్దార్థం శ్రృత్యవష్టమ్భేన స్పష్టయతి -

సత్యమితి ।

యదజడమ్ అనృతవిపరీతమ్ అపరిచ్ఛిన్నం బ్రహ్మ, తస్య పరమానన్దత్వేన పరమపురుషార్థత్వమాహ -

విజ్ఞానమితి ।

తస్య జ్ఞానాధికరణత్వేన జ్ఞానత్వమౌపచారికమ్ , ఇత్యాశఙ్క్యాహ -

యత్సాక్షాదితి ।

జీవబ్రహ్మవిభాగే కథమపరిచ్ఛిన్నత్వమ్ ? ఇత్యాశఙ్క్య విశినష్టి -

య ఆత్మేతి ।

పరస్యైవాత్మత్వం సర్వస్మాద్ దేహాదేరవ్యాకృతాన్తాత్ ఆన్తరత్వేన సాధయతి -

సర్వాన్తర ఇతి ।

విధిముఖం సర్వమేవోపనిషద్వాక్యం బ్రహ్మవిషయమాదిశబ్దార్థః ।

నిషేధముఖం బ్రహ్మవిషయముపనిషద్వాక్యమశేషమేవార్థతో నిబధ్నాతి -

అశనాయేతి ।

బ్రహ్మణ్యగ్నిశబ్దప్రయోగే నిమిత్తమాహ -

స హోమేతి ।

బుద్ధ్యారూఢతయా సర్వస్య దాహకత్వాత్ విలయస్య వా హేతుత్వాదితి ద్రష్టవ్యమ్ ।

యజ్ఞశబ్దస్యాత్మని త్వమ్పదార్థే ప్రయోగే హేతుమాహ -

ఆత్మనామస్వితి ।

ఆధారాధేయభావేన వాస్తవభేదం బ్రహ్మాత్మనోర్వ్యావర్తయతిం -

పరమార్థత ఇతి ।

కథం తర్హి హోమః ? నహి తస్యైవ తత్ర హోమః సమ్భవతి, ఇత్యాశఙ్క్యాహ -

బుద్ధ్యాదీతి ।

ఉపాధిసమ్యోగఫలం కథయతి -

అధ్యస్తేతి ।

ఉపాధ్యధ్యాసద్వారా తద్ధర్మాధ్యాసే ప్రాప్తమర్థం నిర్దిశతి -

ఆహుతీతి ।

ఇత్థమ్భూతలక్షణాం తృతీయామేవ వ్యాకరోతి -

ఉక్తేతి ।

అశనాయాదిసర్వసంసారధర్మవర్జితేన నిర్విశేషేణ స్వరూపేణేతి యావత్ ।

ఆత్మనో బ్రహ్మణి హోమమేవ ప్రకటయతి -

సోపాధికస్యేతి ।

అపర ఇత్యస్యార్థం స్ఫోరయతి -

బ్రహ్మేతి ।

ఉక్తస్య జ్ఞానయజ్ఞస్య దైవయజ్ఞాదిషు ‘బ్రహ్మార్పణమ్’ ఇత్యాదిశ్లోకైరూపక్షిప్యమాణత్వం దర్శయతి -

సోఽయమితి ।

ఉపక్షేపప్రయోజనమాహ -

శ్రేయానితి

॥ ౨౫ ॥