ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಕರ್ಮಣ್ಯಕರ್ಮ ಯಃ ಪಶ್ಯೇತ್’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೧೮) ಇತ್ಯಾರಭ್ಯ ಯುಕ್ತಃ ಕೃತ್ಸ್ನಕರ್ಮಕೃತ್’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೧೮) ಜ್ಞಾನಾಗ್ನಿದಗ್ಧಕರ್ಮಾಣಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೧೯) ಶಾರೀರಂ ಕೇವಲಂ ಕರ್ಮ ಕುರ್ವನ್’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೨೧) ಯದೃಚ್ಛಾಲಾಭಸಂತುಷ್ಟಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೨೨) ಬ್ರಹ್ಮಾರ್ಪಣಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಹವಿಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೨೪) ಕರ್ಮಜಾನ್ ವಿದ್ಧಿ ತಾನ್ ಸರ್ವಾನ್’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೩೨) ಸರ್ವಂ ಕರ್ಮಾಖಿಲಂ ಪಾರ್ಥ’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೩೩) ಜ್ಞಾನಾಗ್ನಿಃ ಸರ್ವಕರ್ಮಾಣಿ’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೩೭) ಯೋಗಸಂನ್ಯಸ್ತಕರ್ಮಾಣಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೪೧) ಇತ್ಯೇತೈಃ ವಚನೈಃ ಸರ್ವಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಮ್ ಅವೋಚತ್ ಭಗವಾನ್ಛಿತ್ತ್ವೈನಂ ಸಂಶಯಂ ಯೋಗಮಾತಿಷ್ಠ’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೪೨) ಇತ್ಯನೇನ ವಚನೇನ ಯೋಗಂ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಲಕ್ಷಣಮ್ ಅನುತಿಷ್ಠ ಇತ್ಯುಕ್ತವಾನ್ತಯೋರುಭಯೋಶ್ಚ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಯೋಃ ಸ್ಥಿತಿಗತಿವತ್ ಪರಸ್ಪರವಿರೋಧಾತ್ ಏಕೇನ ಸಹ ಕರ್ತುಮಶಕ್ಯತ್ವಾತ್ , ಕಾಲಭೇದೇನ ಅನುಷ್ಠಾನವಿಧಾನಾಭಾವಾತ್ , ಅರ್ಥಾತ್ ಏತಯೋಃ ಅನ್ಯತರಕರ್ತವ್ಯತಾಪ್ರಾಪ್ತೌ ಸತ್ಯಾಂ ಯತ್ ಪ್ರಶಸ್ಯತರಮ್ ಏತಯೋಃ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಯೋಃ ತತ್ ಕರ್ತವ್ಯಂ ಇತರತ್ ಇತ್ಯೇವಂ ಮನ್ಯಮಾನಃ ಪ್ರಶಸ್ಯತರಬುಭುತ್ಸಯಾ ಅರ್ಜುನ ಉವಾಚಸಂನ್ಯಾಸಂ ಕರ್ಮಣಾಂ ಕೃಷ್ಣ’ (ಭ. ಗೀ. ೫ । ೧) ಇತ್ಯಾದಿನಾ
ಕರ್ಮಣ್ಯಕರ್ಮ ಯಃ ಪಶ್ಯೇತ್’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೧೮) ಇತ್ಯಾರಭ್ಯ ಯುಕ್ತಃ ಕೃತ್ಸ್ನಕರ್ಮಕೃತ್’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೧೮) ಜ್ಞಾನಾಗ್ನಿದಗ್ಧಕರ್ಮಾಣಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೧೯) ಶಾರೀರಂ ಕೇವಲಂ ಕರ್ಮ ಕುರ್ವನ್’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೨೧) ಯದೃಚ್ಛಾಲಾಭಸಂತುಷ್ಟಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೨೨) ಬ್ರಹ್ಮಾರ್ಪಣಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಹವಿಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೨೪) ಕರ್ಮಜಾನ್ ವಿದ್ಧಿ ತಾನ್ ಸರ್ವಾನ್’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೩೨) ಸರ್ವಂ ಕರ್ಮಾಖಿಲಂ ಪಾರ್ಥ’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೩೩) ಜ್ಞಾನಾಗ್ನಿಃ ಸರ್ವಕರ್ಮಾಣಿ’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೩೭) ಯೋಗಸಂನ್ಯಸ್ತಕರ್ಮಾಣಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೪೧) ಇತ್ಯೇತೈಃ ವಚನೈಃ ಸರ್ವಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಮ್ ಅವೋಚತ್ ಭಗವಾನ್ಛಿತ್ತ್ವೈನಂ ಸಂಶಯಂ ಯೋಗಮಾತಿಷ್ಠ’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೪೨) ಇತ್ಯನೇನ ವಚನೇನ ಯೋಗಂ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಲಕ್ಷಣಮ್ ಅನುತಿಷ್ಠ ಇತ್ಯುಕ್ತವಾನ್ತಯೋರುಭಯೋಶ್ಚ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಯೋಃ ಸ್ಥಿತಿಗತಿವತ್ ಪರಸ್ಪರವಿರೋಧಾತ್ ಏಕೇನ ಸಹ ಕರ್ತುಮಶಕ್ಯತ್ವಾತ್ , ಕಾಲಭೇದೇನ ಅನುಷ್ಠಾನವಿಧಾನಾಭಾವಾತ್ , ಅರ್ಥಾತ್ ಏತಯೋಃ ಅನ್ಯತರಕರ್ತವ್ಯತಾಪ್ರಾಪ್ತೌ ಸತ್ಯಾಂ ಯತ್ ಪ್ರಶಸ್ಯತರಮ್ ಏತಯೋಃ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಯೋಃ ತತ್ ಕರ್ತವ್ಯಂ ಇತರತ್ ಇತ್ಯೇವಂ ಮನ್ಯಮಾನಃ ಪ್ರಶಸ್ಯತರಬುಭುತ್ಸಯಾ ಅರ್ಜುನ ಉವಾಚಸಂನ್ಯಾಸಂ ಕರ್ಮಣಾಂ ಕೃಷ್ಣ’ (ಭ. ಗೀ. ೫ । ೧) ಇತ್ಯಾದಿನಾ

ಪೂರ್ವೋತ್ತರಾಧ್ಯಾಯಯೋಃ ಸಂಬಂಧಮಭಿದಧಾನೋ ವೃತ್ತಾನುವಾದಪೂರ್ವಕಮ್ ಅರ್ಜುನಪ್ರಶ್ನಸ್ಯಾಭಿಪ್ರಾಯಂ ಪ್ರದರ್ಶಯಿತುಂ ಪ್ರಕ್ರಮತೇ - ಕರ್ಮಣೀತ್ಯಾದಿನಾ ಇತ್ಯಾರಭ್ಯ ಕರ್ಮಣ್ಯಕರ್ಮದರ್ಶನಮುಕ್ತ್ವಾ ತತ್ಪ್ರಶಂಸಾ ಪ್ರಸಾರಿತಾ, ಇತ್ಯಾಹ -

ಸ ಯುಕ್ತ ಇತಿ ।

ಜ್ಞಾನವಂತಂ ಸರ್ವಾಣಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಲೋಕಸಂಗ್ರಹಾರ್ಥಂ ಕುರ್ವಂತಂ ಜ್ಞಾನಲಕ್ಷಣೇನಾಗ್ನಿನಾ ದಗ್ಧಸರ್ವಕರ್ಮಾಣಂ - ಕರ್ಮಪ್ರಯುಕ್ತಬಂಧವಿಧುರಂ, ವಿವೇಕವಂತೋ ವದಂತೀತಿ, ಜ್ಞಾನವತೋ ಜ್ಞಾನಫಲಭೂತಂ ಸಂನ್ಯಾಸಂ ವಿವಕ್ಷನ್ ವಿವಿದಿಷೋಃ ಸಾಧನರೂಪಮಪಿ ಸಂನ್ಯಾಸಂ ಭಗವಾನ್ವಿವಕ್ಷಿತವಾನ್ , ಇತ್ಯಾಹ -

ಜ್ಞಾನಾಗ್ನೀತಿ ।

ನಿರಾಶೀರಿತ್ಯಾರಭ್ಯ ಶರೀರಸ್ಥಿತಿಮಾತ್ರಕಾರಣಂ ಕರ್ಮ, ಶರೀರಸ್ಥಿತಾವಪಿ ಸಂಗರಹಿತಃ ಸನ್ ಆಚರನ್ , ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಫಲಭಾಗೀ ನ ಭವತೀತ್ಯಪಿ ಪೂರ್ವೋತ್ತರಾಭ್ಯಾಮಧ್ಯಾಯಾಭ್ಯಾಂ ದ್ವಿವಿಧಂ ಸಂನ್ಯಾಸಂ ಸೂಚಿತವಾನ್ , ಇತ್ಯಾಹ -

ಶಾರೀರಮಿತಿ ।

ಯದೃಚ್ಛೇತ್ಯಾದಾವಪಿ ಸಂನ್ಯಾಸಃ ಸೂಚಿತಃ ತದ್ಧರ್ಮಫಲಾಯೋಪದೇಶಾತ್ , ಇತ್ಯಾಹ -

ಯದೃಚ್ಛೇತಿ ।

ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಯಜ್ಞತ್ವಸಂಪಾದನಪೂರ್ವಕಂ ಪ್ರಶಂಸಾವಚನಾದಪಿ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸೋ ದರ್ಶಿತೋ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಸ್ಯ, ಇತ್ಯಾಹ -

ಬ್ರಹ್ಮಾರ್ಪಣಮಿತಿ ।

ಜ್ಞಾನಯಜ್ಞಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಂ ನಾನಾವಿಧಾನ್ ಯಜ್ಞಾನ್ ಅನೂದ್ಯ ತೇಷಾಂ ದೇಹಾದಿವ್ಯಾಪಾರಜನ್ಯತ್ವವಚನೇನ ಆತ್ಮನೋ ನಿರ್ವ್ಯಾಪಾರತ್ವವಿಜ್ಞನಫಲಾಭಿಲಾಷಾದಪಿ ಯಥೋಕ್ತಮಾತ್ಮಾನಂ ವಿವಿದಿಷೋಃ ಸರ್ವಕರ್ಮಂಸನ್ಯಾಸೇಽಧಿಕಾರೋ ಧ್ವನಿತ, ಇತ್ಯಾಹ -

ಕರ್ಮಜಾನಿತಿ ।

ಸಮಸ್ತಸ್ಯೈವ ಅವಶೇಷವರ್ಜಿತಸ್ಯ ಕರ್ಮಣೋ ಜ್ಞಾನೇ ಪರ್ಯವಸಾನಾಭಿಧಾನಾಚ್ಚ ಜಿಜ್ಞಾಸೋಃ ಸರ್ವಕರ್ಮಸನ್ಯಾಸಃ ಸೂಚಿತಃ, ಇತ್ಯಾಹ –

ಸರ್ವಮಿತಿ ।

‘ತದ್ವಿದ್ಧಿ’ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ಜ್ಞಾನಪ್ರಾಪ್ತ್ಯುಪಾಯಂ ಪ್ರಣಿಪಾತಾದಿ ಪ್ರದರ್ಶ್ಯ, ಪ್ರಾಪ್ತೇನ ಜ್ಞಾನೇನಾತಿಶಯಪ್ರಾಹಾತ್ಮ್ಯವತಾ ಸರ್ವಕರ್ಮಣಾಂ ನಿವೃತ್ತಿರೇವ, ಇತಿ ವದತಾ ಚ, ಜ್ಞಾನಾರ್ಥಿನಃ ಸಂನ್ಯಾಸೇಽಧಿಕಾರೋ ದರ್ಶಿತೋ ಭಗವತಾ, ಇತ್ಯಾಹ -

ಜ್ಞಾನಾಗ್ನಿರಿತಿ ।

ಜ್ಞಾನೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಸಂಶಯಂ ತಸ್ಮಾದೇವ ಜ್ಞಾನಾತ್ಕರ್ಮಾಣಿ ಸಂನ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯವಸ್ಥಿತಮಪ್ರಮತ್ತಂ - ವಶೀಕೃತಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತವಂತಂ ಪ್ರಾತಿಭಾಸಿಕಾನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ನ ನಿಬಧ್ನಂತಿ, ಇತ್ಯಪಿ ದ್ವಿವಿಧಃ ಸಂನ್ಯಾಸೋ ಭಗವತೋಕ್ತಃ, ಇತ್ಯಾಹ -

ಯೋಗೇತಿ ।

‘ಕರ್ಮಣೀ’ ತ್ಯಾರಭ್ಯ ‘ಯೋಗಸಂನ್ಯಸ್ತಕರ್ಮಾಣಮ್’ ಇತ್ಯಂತೈರುದಾಹೃತೈರ್ವಚನೈಃ ಉಕ್ತಂ ಸಂನ್ಯಾಸಮುಪಸಂಹರತಿ -

ಇತ್ಯಂತೈರಿತಿ ।

ತರ್ಹಿ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯೈವ ಜಿಜ್ಞಾಸುನಾ ಜ್ಞಾನವತಾ ಚ ಆದರಣೀಯತ್ವಾತ್ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಮ್ ಅನಾದೇಯಮಾಪನ್ನಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಉಕ್ತಮರ್ಥಾಂತರಮನುವದತಿ -

ಛಿತ್ತ್ವೈನಮಿತಿ ।

ಕರ್ಮತತ್ತ್ಯಾಗಯೋರುಕ್ತಯೋಃ ಏಕೇನೈವ ಪುುರುಷೇಣಾನುಷ್ಠೇಯತ್ವಸಂಭವಾತ್ ನ ವಿರೋಧೋಽಸ್ತಿ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಯುಗಪದ್ವಾ ಕ್ರಮೇಣ ವಾ ಅನುಷ್ಠಾನಮ್ , ಇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯ, ಆದ್ಯಂ ದೂಷಯತಿ

ಉಭಯೋಶ್ಚೇತಿ ।

ದ್ವಿತೀಯಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ -

ಕಾಲಭೇದೇನೇತಿ ।

ಉಕ್ತಯೋರ್ದ್ವಯೋರೇಕೇನ ಪುರುಷೇಣಾನುಷ್ಠೇಯತ್ವಾಸಂಭವೇ, ಕಥಂ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವಸಿದ್ಧಿಃ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -

ಅರ್ಥಾದಿತಿ ।

ದ್ವಯೋರುಕ್ತಯೋರೇಕೇನ ಯುಗಪತ್ಕ್ರಮಾಭ್ಯಾಮ್ ಅನುಷ್ಠಾನಾನುಪಪತ್ತೇರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅನ್ಯತರಸ್ಯ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವೇ, ಕತರಸ್ಯೇತಿ ಕುತೋ ನಿರ್ಣಯ ? ದ್ವಯೋಃ ಸಂನಿಧಾನಾವಿಶೇಷಾತ್ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -

ಯತ್ಪ್ರಶಸ್ಯತರಮಿತಿ ।

ಭಗವತಾ ಕರ್ಮಣಾಂ ಸಂನ್ಯಾಸೋ ಯೋಗಶ್ಚೋಕ್ತಃ, ನಚ ತಯೋ ಸಮುಚ್ಚಿತ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಮ್ । ತೇನ ಅನ್ಯತರಸ್ಯ ಶ್ರೇಷ್ಠಸ್ಯ ಅನುಷ್ಠೇಯತ್ವೇ, ತದ್ಬುಭುತ್ಸಯಾ ಪ್ರಶ್ನೋಪಪತ್ತಿಃ, ಇತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ -

ಇತ್ಯೇವಮಿತಿ ।