ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ನನು ಆತ್ಮವಿದಃ ಜ್ಞಾನಯೋಗೇನ ನಿಷ್ಠಾಂ ಪ್ರತಿಪಿಪಾದಯಿಷನ್ ಪೂರ್ವೋದಾಹೃತೈಃ ವಚನೈಃ ಭಗವಾನ್ ಸರ್ವಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಮ್ ಅವೋಚತ್ , ತು ಅನಾತ್ಮಜ್ಞಸ್ಯಅತಶ್ಚ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಯೋಃ ಭಿನ್ನಪುರುಷವಿಷಯತ್ವಾತ್ ಅನ್ಯತರಸ್ಯ ಪ್ರಶಸ್ಯತರತ್ವಬುಭುತ್ಸಯಾ ಅಯಂ ಪ್ರಶ್ನಃ ಅನುಪಪನ್ನಃಸತ್ಯಮೇವ ತ್ವದಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ಪ್ರಶ್ನೋ ಉಪಪದ್ಯತೇ ; ಪ್ರಷ್ಟುಃ ಸ್ವಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ಪುನಃ ಪ್ರಶ್ನಃ ಯುಜ್ಯತ ಏವೇತಿ ವದಾಮಃಕಥಮ್ ? ಪೂರ್ವೋದಾಹೃತೈಃ ವಚನೈಃ ಭಗವತಾ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯ ಕರ್ತವ್ಯತಯಾ ವಿವಕ್ಷಿತತ್ವಾತ್ , ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಮಂತರೇಣ ಕರ್ತಾರಂ ತಸ್ಯ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವಾಸಂಭವಾತ್ ಅನಾತ್ಮವಿದಪಿ ಕರ್ತಾ ಪಕ್ಷೇ ಪ್ರಾಪ್ತಃ ಅನೂದ್ಯತ ಏವ ; ಪುನಃ ಆತ್ಮವಿತ್ಕರ್ತೃಕತ್ವಮೇವ ಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯ ವಿವಕ್ಷಿತಮ್ , ತ್ಯೇವಂ ಮನ್ವಾನಸ್ಯ ಅರ್ಜುನಸ್ಯ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಯೋಃ ಅವಿದ್ವತ್ಪುರುಷಕರ್ತೃಕತ್ವಮಪಿ ಅಸ್ತೀತಿ ಪೂರ್ವೋಕ್ತೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ತಯೋಃ ಪರಸ್ಪರವಿರೋಧಾತ್ ಅನ್ಯತರಸ್ಯ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವೇ ಪ್ರಾಪ್ತೇ ಪ್ರಶಸ್ಯತರಂ ಕರ್ತವ್ಯಮ್ ಇತರತ್ ಇತಿ ಪ್ರಶಸ್ಯತರವಿವಿದಿಷಯಾ ಪ್ರಶ್ನಃ ಅನುಪಪನ್ನಃ
ನನು ಆತ್ಮವಿದಃ ಜ್ಞಾನಯೋಗೇನ ನಿಷ್ಠಾಂ ಪ್ರತಿಪಿಪಾದಯಿಷನ್ ಪೂರ್ವೋದಾಹೃತೈಃ ವಚನೈಃ ಭಗವಾನ್ ಸರ್ವಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಮ್ ಅವೋಚತ್ , ತು ಅನಾತ್ಮಜ್ಞಸ್ಯಅತಶ್ಚ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಯೋಃ ಭಿನ್ನಪುರುಷವಿಷಯತ್ವಾತ್ ಅನ್ಯತರಸ್ಯ ಪ್ರಶಸ್ಯತರತ್ವಬುಭುತ್ಸಯಾ ಅಯಂ ಪ್ರಶ್ನಃ ಅನುಪಪನ್ನಃಸತ್ಯಮೇವ ತ್ವದಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ಪ್ರಶ್ನೋ ಉಪಪದ್ಯತೇ ; ಪ್ರಷ್ಟುಃ ಸ್ವಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ಪುನಃ ಪ್ರಶ್ನಃ ಯುಜ್ಯತ ಏವೇತಿ ವದಾಮಃಕಥಮ್ ? ಪೂರ್ವೋದಾಹೃತೈಃ ವಚನೈಃ ಭಗವತಾ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯ ಕರ್ತವ್ಯತಯಾ ವಿವಕ್ಷಿತತ್ವಾತ್ , ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಮಂತರೇಣ ಕರ್ತಾರಂ ತಸ್ಯ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವಾಸಂಭವಾತ್ ಅನಾತ್ಮವಿದಪಿ ಕರ್ತಾ ಪಕ್ಷೇ ಪ್ರಾಪ್ತಃ ಅನೂದ್ಯತ ಏವ ; ಪುನಃ ಆತ್ಮವಿತ್ಕರ್ತೃಕತ್ವಮೇವ ಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯ ವಿವಕ್ಷಿತಮ್ , ತ್ಯೇವಂ ಮನ್ವಾನಸ್ಯ ಅರ್ಜುನಸ್ಯ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಯೋಃ ಅವಿದ್ವತ್ಪುರುಷಕರ್ತೃಕತ್ವಮಪಿ ಅಸ್ತೀತಿ ಪೂರ್ವೋಕ್ತೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ತಯೋಃ ಪರಸ್ಪರವಿರೋಧಾತ್ ಅನ್ಯತರಸ್ಯ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವೇ ಪ್ರಾಪ್ತೇ ಪ್ರಶಸ್ಯತರಂ ಕರ್ತವ್ಯಮ್ ಇತರತ್ ಇತಿ ಪ್ರಶಸ್ಯತರವಿವಿದಿಷಯಾ ಪ್ರಶ್ನಃ ಅನುಪಪನ್ನಃ

ನಾಯಂ ಪ್ರಷ್ಟುರಭಿಪ್ರಾಯಃ, ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋರ್ಭಿನ್ನಪುರುಷಾನುಷ್ಠೇಯತ್ವಸ್ಯೋಕ್ತತ್ವಾತ್ , ಏಕಸ್ಮಿನ್ಪುರುಷೇ ಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಭಾವಾತ್ ಇತಿ ಶಂಕತೇ -

ನನ್ವಿತಿ ।

ಚೋದ್ಯಮಂಗೀಕೃತ್ಯ ಪರಿಹರತಿ -

ಸತ್ಯಮೇವೇತಿ ।

ಕೀದೃಶಸ್ತರ್ಹಿ ಪ್ರಷ್ಠುರಭಿಪ್ರಾಯಃ ? ಯೇನ ಪ್ರಶ್ನಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ಇತಿ ಪೃಚ್ಛತಿ -

ಕಥಮಿತಿ ।

ಏಕಸ್ಮಿನ್ಪುರುಷೇ ಕರ್ಮತತ್ತ್ಯಾಗಯೋಃ ಅಸ್ತಿ ಪ್ರಾಪ್ತಿಃ, ಇತಿ ಪ್ರಷ್ಟುರಭಿಪ್ರಾಯಂ ಪ್ರತಿನಿರ್ದೇಷ್ಟಂ ಪ್ರಾರಭತೇ -

ಪೂರ್ವೋದಾಹೃತೈರಿತಿ ।

ಯಥಾ ‘ಸ್ವರ್ಗಕಾಮೋ ಯಜೇತ’ ಇತಿ ಸ್ವರ್ಗಕಾಮೋದ್ದೇಶೇನ ಯಾಗೋ ವಿಧೀಯತೇ, ನತು ತಸ್ಯೈವಾಧಿಕಾರೋ ನಾನ್ಯಸ್ಯ ಇತ್ಯಪಿ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತೇ, ವಾಕ್ಯಭೇದಪ್ರಸಂಗಾತ್ ; ತಥಾ ಅನಾತ್ಮವಿತ್ ಕರ್ತಾ ಸಂನ್ಯಾಸೇ ಪಕ್ಷೇ ಪ್ರಾಪ್ತೋಽನೂದ್ಯತೇ, ನಚಾತ್ಮವಿತ್ಕರ್ತೃಕತ್ವಮೇವ ಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯ ನಿಯಮ್ಯತೇ, ವೈರಾಗ್ಯಮಾತ್ರೇಣಾಜ್ಞಸ್ಯಾಪಿ ಸಂನ್ಯಾಸವಿಧಿದರ್ಶನಾತ್ । ತಸ್ಮಾತ್ ಕರ್ಮ ತತ್ತ್ಯಾಗಯೋಃ ಅವಿದ್ವತ್ಕರ್ತೃಕತ್ವಮಸ್ತಿ, ಇತಿ ಮನ್ವಾನಸ್ಯಾರ್ಜುನಸ್ಯ ಪ್ರಶ್ನಃ ಸಂಭವತೀತಿ ಭಾವಃ ।

ಭವತು ಸಂನ್ಯಸಸ್ಯ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವವಿವಕ್ಷಾ, ತಥಾಪಿ ಕಥಂ ಪ್ರಶಸ್ಯತರಬುಭುತ್ಸಯಾ ಪ್ರಶ್ನಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -

ಪ್ರಾಧಾನ್ಯಮಿತಿ ।

ತಥಾಪಿ ಕಥಮೇಕಸ್ಮಿನ್ಪುರುಷೇ ತಯೋರಪ್ರಾಪ್ತೌ ಉಕ್ತಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ಪ್ರಶ್ನವಚನಂ ಪ್ರಕಲ್ಪ್ಯತೇ ? ತತ್ರಾಹ -

ಅನಾತ್ಮವಿದಪೀತಿ ।

ಆತ್ಮವಿದೋ ವಿದ್ಯಾಸಾಮರ್ಥ್ಯಾತ್ ಕರ್ಮತ್ಯಾಗಧ್ರೌವ್ಯವತ್ ಇತರಸ್ಯಾಪಿ ಸತಿ ವೈರಾಗ್ಯೇ, ತತ್ತ್ಯಾಗಸ್ಯಾವಶ್ಯಕತ್ವಾತ್ ತತ್ರ ಕರ್ತಾಽಸೌ  ಪ್ರಾಪ್ತಃ ಅತ್ರಾನೂದ್ಯತೇ । ತಥಾಚ ಕರ್ಮತತ್ತ್ಯಾಗಯೋಃ ಏಕಸ್ಮಿನ್ ಅವಿದುಷಿ ಪ್ರಾಪ್ತೇರ್ವ್ಯಕ್ತತ್ವಾತ್ ಉಕ್ತಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ಪ್ರಶ್ನಪವೃತ್ತಿರವಿರುದ್ಧಾ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯ ಆತ್ಮವಿತ್ಕರ್ತೃಕತ್ವಮೇವಾತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾತ್ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಕರ್ತ್ರಂತರಪರ್ಯುದಾಸಃ ಸಂನ್ಯಾಸವಿಧಿಶ್ಚ ಇತ್ಯರ್ಥಭೇದೇ ವಾಕ್ಯಭೇದಪ್ರಸಂಗಾತ್ ಮೈವಮಿತ್ಯಾಹ -

ನ ಪುನರಿತಿ ।

ಇತಿಶಬ್ದಃ ವಾಕ್ಯಭೇದಪ್ರಸಂಗಹೇತುದ್ಯೋತನಾರ್ಥಃ ।

ತತಃ ಕಿಮ್ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಫಲಿತಮಾಹ -

ಏವಮಿತಿ ।

ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಯೋಃ ಅವಿದ್ವತ್ಕರ್ತೃಕತ್ವಮಪ್ಯಸ್ತಿ, ಇತ್ಯೇವಂಮನ್ವಾನಸ್ಯಾರ್ಜುನಸ್ಯ ಪ್ರಶಸ್ಯತರವಿವಿದಿಷಯಾ ಪ್ರಶ್ನೋ ನಾನುಪಪನ್ನ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ತಯೋಃ ಸಮುಚ್ಚಿತ್ಯ ಅನುಷ್ಠಾನಸಂಭವೇ ಕಥಂ ಪ್ರಶಸ್ಯತರವಿವಿದಿಷಾ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ಪೂರ್ವೋಕ್ತೇನೇತಿ ।

ಉಭಯೋಶ್ಚೇತ್ಯಾದೌ ಉಕ್ಚಪ್ರಕಾರೇಣ ಕರ್ಮತತ್ತ್ಯಾಗಯೋರ್ಮಿಥೋ ವಿರೋಧಾತ್ ನ ಸಮುಚ್ಚಿತ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಂ ಸಾವಕಾಶಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಭವತು ತಾರ್ಹಿ ಯಸ್ಯ ಕಸ್ಯಚಿದನ್ಯತರಸ್ಯಾನುಷ್ಠೇಯತ್ವಮಿತಿ, ಕುತ ಉಕ್ತಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ಪ್ರಶ್ನಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ಅನ್ಯತರಸ್ಯೇತಿ ।

ಉಭಯಪ್ರಾಪ್ತೌ ಸಮುಚ್ಚಯಾನುಪಪತ್ತೌ ಅನ್ಯತರಪರಿಗ್ರಹೇ ವಿಶೇಷಸ್ಯಾನ್ವೇಷ್ಯತ್ವಾತ್ ಉಕ್ತಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ಪ್ರಶನೋಪಪತ್ತಿಃ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।