ಪ್ರತಿವಚನವಾಕ್ಯಾರ್ಥನಿರೂಪಣೇನಾಪಿ ಪ್ರಷ್ಟುಃ ಅಭಿಪ್ರಾಯಃ ಏವಮೇವೇತಿ ಗಮ್ಯತೇ । ಕಥಮ್ ? ‘ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗೌ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರೌ ತಯೋಸ್ತು ಕರ್ಮಯೋಗೋ ವಿಶಿಷ್ಯತೇ’ (ಭ. ಗೀ. ೫ । ೨) ಇತಿ ಪ್ರತಿವಚನಮ್ । ಏತತ್ ನಿರೂಪ್ಯಮ್ — ಕಿಂ ಅನೇನ ಆತ್ಮವಿತ್ಕರ್ತೃಕಯೋಃ ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರತ್ವಂ ಪ್ರಯೋಜನಮ್ ಉಕ್ತ್ವಾ ತಯೋರೇವ ಕುತಶ್ಚಿತ್ ವಿಶೇಷಾತ್ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಾತ್ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ? ಆಹೋಸ್ವಿತ್ ಅನಾತ್ಮವಿತ್ಕರ್ತೃಕಯೋಃ ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ತದುಭಯಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ? ಇತಿ । ಕಿಂಚಾತಃ — ಯದಿ ಆತ್ಮವಿತ್ಕರ್ತೃಕಯೋಃ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರತ್ವಮ್ , ತಯೋಸ್ತು ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಾತ್ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ; ಯದಿ ವಾ ಅನಾತ್ಮವಿತ್ಕರ್ತೃಕಯೋಃ ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ತದುಭಯಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ಇತಿ । ಅತ್ರ ಉಚ್ಯತೇ — ಆತ್ಮವಿತ್ಕರ್ತೃಕಯೋಃ ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ಅಸಂಭವಾತ್ ತಯೋಃ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರತ್ವವಚನಂ ತದೀಯಾಚ್ಚ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಾತ್ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಾಭಿಧಾನಮ್ ಇತ್ಯೇತತ್ ಉಭಯಮ್ ಅನುಪಪನ್ನಮ್ । ಯದಿ ಅನಾತ್ಮವಿದಃ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಃ ತತ್ಪ್ರತಿಕೂಲಶ್ಚ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಲಕ್ಷಣಃ ಕರ್ಮಯೋಗಃ ಸಂಭವೇತಾಮ್ , ತದಾ ತಯೋಃ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರತ್ವೋಕ್ತಿಃ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ಚ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಾತ್ ವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಾಭಿಧಾನಮ್ ಇತ್ಯೇತತ್ ಉಭಯಮ್ ಉಪಪದ್ಯೇತ । ಆತ್ಮವಿದಸ್ತು ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ಅಸಂಭವಾತ್ ತಯೋಃ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರತ್ವಾಭಿಧಾನಂ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಾಚ್ಚ ಕರ್ಮಯೋಗಃ ವಿಶಿಷ್ಯತೇ ಇತಿ ಚ ಅನುಪಪನ್ನಮ್ ॥
ಪ್ರತಿವಚನವಾಕ್ಯಾರ್ಥನಿರೂಪಣೇನಾಪಿ ಪ್ರಷ್ಟುಃ ಅಭಿಪ್ರಾಯಃ ಏವಮೇವೇತಿ ಗಮ್ಯತೇ । ಕಥಮ್ ? ‘ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗೌ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರೌ ತಯೋಸ್ತು ಕರ್ಮಯೋಗೋ ವಿಶಿಷ್ಯತೇ’ (ಭ. ಗೀ. ೫ । ೨) ಇತಿ ಪ್ರತಿವಚನಮ್ । ಏತತ್ ನಿರೂಪ್ಯಮ್ — ಕಿಂ ಅನೇನ ಆತ್ಮವಿತ್ಕರ್ತೃಕಯೋಃ ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರತ್ವಂ ಪ್ರಯೋಜನಮ್ ಉಕ್ತ್ವಾ ತಯೋರೇವ ಕುತಶ್ಚಿತ್ ವಿಶೇಷಾತ್ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಾತ್ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ? ಆಹೋಸ್ವಿತ್ ಅನಾತ್ಮವಿತ್ಕರ್ತೃಕಯೋಃ ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ತದುಭಯಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ? ಇತಿ । ಕಿಂಚಾತಃ — ಯದಿ ಆತ್ಮವಿತ್ಕರ್ತೃಕಯೋಃ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರತ್ವಮ್ , ತಯೋಸ್ತು ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಾತ್ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ; ಯದಿ ವಾ ಅನಾತ್ಮವಿತ್ಕರ್ತೃಕಯೋಃ ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ತದುಭಯಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ಇತಿ । ಅತ್ರ ಉಚ್ಯತೇ — ಆತ್ಮವಿತ್ಕರ್ತೃಕಯೋಃ ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ಅಸಂಭವಾತ್ ತಯೋಃ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರತ್ವವಚನಂ ತದೀಯಾಚ್ಚ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಾತ್ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಾಭಿಧಾನಮ್ ಇತ್ಯೇತತ್ ಉಭಯಮ್ ಅನುಪಪನ್ನಮ್ । ಯದಿ ಅನಾತ್ಮವಿದಃ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಃ ತತ್ಪ್ರತಿಕೂಲಶ್ಚ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಲಕ್ಷಣಃ ಕರ್ಮಯೋಗಃ ಸಂಭವೇತಾಮ್ , ತದಾ ತಯೋಃ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರತ್ವೋಕ್ತಿಃ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ಚ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಾತ್ ವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಾಭಿಧಾನಮ್ ಇತ್ಯೇತತ್ ಉಭಯಮ್ ಉಪಪದ್ಯೇತ । ಆತ್ಮವಿದಸ್ತು ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ಅಸಂಭವಾತ್ ತಯೋಃ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರತ್ವಾಭಿಧಾನಂ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಾಚ್ಚ ಕರ್ಮಯೋಗಃ ವಿಶಿಷ್ಯತೇ ಇತಿ ಚ ಅನುಪಪನ್ನಮ್ ॥