ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಪ್ರತಿವಚನವಾಕ್ಯಾರ್ಥನಿರೂಪಣೇನಾಪಿ ಪ್ರಷ್ಟುಃ ಅಭಿಪ್ರಾಯಃ ಏವಮೇವೇತಿ ಗಮ್ಯತೇಕಥಮ್ ? ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗೌ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರೌ ತಯೋಸ್ತು ಕರ್ಮಯೋಗೋ ವಿಶಿಷ್ಯತೇ’ (ಭ. ಗೀ. ೫ । ೨) ಇತಿ ಪ್ರತಿವಚನಮ್ಏತತ್ ನಿರೂಪ್ಯಮ್ಕಿಂ ಅನೇನ ಆತ್ಮವಿತ್ಕರ್ತೃಕಯೋಃ ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರತ್ವಂ ಪ್ರಯೋಜನಮ್ ಉಕ್ತ್ವಾ ತಯೋರೇವ ಕುತಶ್ಚಿತ್ ವಿಶೇಷಾತ್ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಾತ್ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ? ಆಹೋಸ್ವಿತ್ ಅನಾತ್ಮವಿತ್ಕರ್ತೃಕಯೋಃ ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ತದುಭಯಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ? ಇತಿಕಿಂಚಾತಃಯದಿ ಆತ್ಮವಿತ್ಕರ್ತೃಕಯೋಃ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರತ್ವಮ್ , ತಯೋಸ್ತು ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಾತ್ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ; ಯದಿ ವಾ ಅನಾತ್ಮವಿತ್ಕರ್ತೃಕಯೋಃ ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ತದುಭಯಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ಇತಿಅತ್ರ ಉಚ್ಯತೇಆತ್ಮವಿತ್ಕರ್ತೃಕಯೋಃ ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ಅಸಂಭವಾತ್ ತಯೋಃ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರತ್ವವಚನಂ ತದೀಯಾಚ್ಚ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಾತ್ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಾಭಿಧಾನಮ್ ಇತ್ಯೇತತ್ ಉಭಯಮ್ ಅನುಪಪನ್ನಮ್ಯದಿ ಅನಾತ್ಮವಿದಃ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಃ ತತ್ಪ್ರತಿಕೂಲಶ್ಚ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಲಕ್ಷಣಃ ಕರ್ಮಯೋಗಃ ಸಂಭವೇತಾಮ್ , ತದಾ ತಯೋಃ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರತ್ವೋಕ್ತಿಃ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಾತ್ ವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಾಭಿಧಾನಮ್ ಇತ್ಯೇತತ್ ಉಭಯಮ್ ಉಪಪದ್ಯೇತಆತ್ಮವಿದಸ್ತು ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ಅಸಂಭವಾತ್ ತಯೋಃ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರತ್ವಾಭಿಧಾನಂ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಾಚ್ಚ ಕರ್ಮಯೋಗಃ ವಿಶಿಷ್ಯತೇ ಇತಿ ಅನುಪಪನ್ನಮ್
ಪ್ರತಿವಚನವಾಕ್ಯಾರ್ಥನಿರೂಪಣೇನಾಪಿ ಪ್ರಷ್ಟುಃ ಅಭಿಪ್ರಾಯಃ ಏವಮೇವೇತಿ ಗಮ್ಯತೇಕಥಮ್ ? ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗೌ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರೌ ತಯೋಸ್ತು ಕರ್ಮಯೋಗೋ ವಿಶಿಷ್ಯತೇ’ (ಭ. ಗೀ. ೫ । ೨) ಇತಿ ಪ್ರತಿವಚನಮ್ಏತತ್ ನಿರೂಪ್ಯಮ್ಕಿಂ ಅನೇನ ಆತ್ಮವಿತ್ಕರ್ತೃಕಯೋಃ ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರತ್ವಂ ಪ್ರಯೋಜನಮ್ ಉಕ್ತ್ವಾ ತಯೋರೇವ ಕುತಶ್ಚಿತ್ ವಿಶೇಷಾತ್ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಾತ್ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ? ಆಹೋಸ್ವಿತ್ ಅನಾತ್ಮವಿತ್ಕರ್ತೃಕಯೋಃ ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ತದುಭಯಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ? ಇತಿಕಿಂಚಾತಃಯದಿ ಆತ್ಮವಿತ್ಕರ್ತೃಕಯೋಃ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರತ್ವಮ್ , ತಯೋಸ್ತು ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಾತ್ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ; ಯದಿ ವಾ ಅನಾತ್ಮವಿತ್ಕರ್ತೃಕಯೋಃ ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ತದುಭಯಮ್ ಉಚ್ಯತೇ ಇತಿಅತ್ರ ಉಚ್ಯತೇಆತ್ಮವಿತ್ಕರ್ತೃಕಯೋಃ ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ಅಸಂಭವಾತ್ ತಯೋಃ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರತ್ವವಚನಂ ತದೀಯಾಚ್ಚ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಾತ್ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಾಭಿಧಾನಮ್ ಇತ್ಯೇತತ್ ಉಭಯಮ್ ಅನುಪಪನ್ನಮ್ಯದಿ ಅನಾತ್ಮವಿದಃ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಃ ತತ್ಪ್ರತಿಕೂಲಶ್ಚ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಲಕ್ಷಣಃ ಕರ್ಮಯೋಗಃ ಸಂಭವೇತಾಮ್ , ತದಾ ತಯೋಃ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರತ್ವೋಕ್ತಿಃ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಾತ್ ವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಾಭಿಧಾನಮ್ ಇತ್ಯೇತತ್ ಉಭಯಮ್ ಉಪಪದ್ಯೇತಆತ್ಮವಿದಸ್ತು ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ಅಸಂಭವಾತ್ ತಯೋಃ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರತ್ವಾಭಿಧಾನಂ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಾಚ್ಚ ಕರ್ಮಯೋಗಃ ವಿಶಿಷ್ಯತೇ ಇತಿ ಅನುಪಪನ್ನಮ್

ಇತಶ್ಚ ಅವಿದ್ವತ್ಕರ್ತೃಕಯೋಃ ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ಕತರಃ ಶ್ರೇಯಾನ್ ? ಇತಿ ಪ್ರಷ್ಟುರಭಿಪ್ರಾಯೋ ಭಾತಿ, ಇತ್ಯಾಹ -

ಪ್ರತಿವಚನೇತಿ ।

ಕಿಂ ತತ್ಪ್ರತಿವಚನಂ ? ಕಥಂ ವಾ ತನ್ನಿರೂಪಣಮ್ ? ಇತಿ ಪೃಚ್ಛತಿ -

ಕಥಮಿತಿ ।

ತತ್ರ ಪ್ರತಿವಚನಂ ದರ್ಶಯತಿ -

ಸಂನ್ಯಾಸೇತಿ ।

ತನ್ನಿರೂಪಣಂ ಕಥಯತಿ -

ಏತದಿತಿ ।

ತದುಭಯಮಿತಿ ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರತ್ವಂ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ಶ್ರೇಷ್ಠತ್ವಂ ಚ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಗುಣದೋಷವಿಭಾಗವಿವೇಕಾರ್ಥಂ ಪೃಚ್ಛತಿ - ಕಿಂಚೇತಿ । ಅತಃ ಅಸ್ಮಿನ್ ಆದ್ಯೇ ಪಕ್ಷೇ ಕಿಂ ದೂಷಣಮ್ ? ಅಸ್ಮಿನ್ವಾ ದ್ವಿತೀಯೇ ಪಕ್ಷೇ ಕಿಂ ಫಲಮ್ ? ಇತಿ ಪ್ರಶ್ನಾರ್ಥಃ । ತತ್ರ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ಪ್ರಥಮಪಕ್ಷೇ ದೋಷಮಾದರ್ಶಯತಿ -

ಅತ್ರೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ತದೇವಾನುಪಪನ್ನತ್ವಂ ವ್ಯತಿರೇಕದ್ವಾರಾ ವಿವೃಣೋತಿ -

ಯದೀತ್ಯಾದಿನಾ ।

ನಿಃಶ್ರೇಯಸಕರತ್ವೋಕ್ತಿರಿತ್ಯತ್ರ ಪಾರಂಪರ್ಯೇಣೇತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ । ವಿಶಿಷ್ಟತ್ವಾಭಿಧಾನಮಿತಿ ಪ್ರತಿಯೋಗಿನೋಽಸಹಾಯತ್ವಾದ್ ಅಸ್ಯ ಚ ಶುದ್ಧಿದ್ವಾರಾ ಜ್ಞಾನಾರ್ಥತ್ವಾತ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।