ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಅತ್ರ ಆಹಕಿಮ್ ಆತ್ಮವಿದಃ ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ಉಭಯೋರಪಿ ಅಸಂಭವಃ ? ಆಹೋಸ್ವಿತ್ ಅನ್ಯತರಸ್ಯ ಅಸಂಭವಃ ? ಯದಾ ಅನ್ಯತರಸ್ಯ ಅಸಂಭವಃ, ತದಾ ಕಿಂ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯ, ಉತ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ? ಇತಿ ; ಅಸಂಭವೇ ಕಾರಣಂ ವಕ್ತವ್ಯಮ್ ಇತಿಅತ್ರ ಉಚ್ಯತೇಆತ್ಮವಿದಃ ನಿವೃತ್ತಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನತ್ವಾತ್ ವಿಪರ್ಯಯಜ್ಞಾನಮೂಲಸ್ಯ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ಅಸಂಭವಃ ಸ್ಯಾತ್ಜನ್ಮಾದಿಸರ್ವವಿಕ್ರಿಯಾರಹಿತತ್ವೇನ ನಿಷ್ಕ್ರಿಯಮ್ ಆತ್ಮಾನಮ್ ಆತ್ಮತ್ವೇನ ಯೋ ವೇತ್ತಿ ತಸ್ಯ ಆತ್ಮವಿದಃ ಸಮ್ಯಗ್ದರ್ಶನೇನ ಅಪಾಸ್ತಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಸ್ಯ ನಿಷ್ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಸ್ವರೂಪಾವಸ್ಥಾನಲಕ್ಷಣಂ ಸರ್ವಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಮ್ ಉಕ್ತ್ವಾ ತದ್ವಿಪರೀತಸ್ಯ ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಮೂಲಕರ್ತೃತ್ವಾಭಿಮಾನಪುರಃಸರಸ್ಯ ಸಕ್ರಿಯಾತ್ಮಸ್ವರೂಪಾವಸ್ಥಾನರೂಪಸ್ಯ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ಇಹ ಗೀತಾಶಾಸ್ತ್ರೇ ತತ್ರ ತತ್ರ ಆತ್ಮಸ್ವರೂಪನಿರೂಪಣಪ್ರದೇಶೇಷು ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನತತ್ಕಾರ್ಯವಿರೋಧಾತ್ ಅಭಾವಃ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತೇ ಯಸ್ಮಾತ್ , ತಸ್ಮಾತ್ ಆತ್ಮವಿದಃ ನಿವೃತ್ತಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಸ್ಯ ವಿಪರ್ಯಯಜ್ಞಾನಮೂಲಃ ಕರ್ಮಯೋಗೋ ಸಂಭವತೀತಿ ಯುಕ್ತಮ್ ಉಕ್ತಂ ಸ್ಯಾತ್
ಅತ್ರ ಆಹಕಿಮ್ ಆತ್ಮವಿದಃ ಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ಉಭಯೋರಪಿ ಅಸಂಭವಃ ? ಆಹೋಸ್ವಿತ್ ಅನ್ಯತರಸ್ಯ ಅಸಂಭವಃ ? ಯದಾ ಅನ್ಯತರಸ್ಯ ಅಸಂಭವಃ, ತದಾ ಕಿಂ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯ, ಉತ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ? ಇತಿ ; ಅಸಂಭವೇ ಕಾರಣಂ ವಕ್ತವ್ಯಮ್ ಇತಿಅತ್ರ ಉಚ್ಯತೇಆತ್ಮವಿದಃ ನಿವೃತ್ತಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನತ್ವಾತ್ ವಿಪರ್ಯಯಜ್ಞಾನಮೂಲಸ್ಯ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ಅಸಂಭವಃ ಸ್ಯಾತ್ಜನ್ಮಾದಿಸರ್ವವಿಕ್ರಿಯಾರಹಿತತ್ವೇನ ನಿಷ್ಕ್ರಿಯಮ್ ಆತ್ಮಾನಮ್ ಆತ್ಮತ್ವೇನ ಯೋ ವೇತ್ತಿ ತಸ್ಯ ಆತ್ಮವಿದಃ ಸಮ್ಯಗ್ದರ್ಶನೇನ ಅಪಾಸ್ತಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಸ್ಯ ನಿಷ್ಕ್ರಿಯಾತ್ಮಸ್ವರೂಪಾವಸ್ಥಾನಲಕ್ಷಣಂ ಸರ್ವಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಮ್ ಉಕ್ತ್ವಾ ತದ್ವಿಪರೀತಸ್ಯ ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಮೂಲಕರ್ತೃತ್ವಾಭಿಮಾನಪುರಃಸರಸ್ಯ ಸಕ್ರಿಯಾತ್ಮಸ್ವರೂಪಾವಸ್ಥಾನರೂಪಸ್ಯ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ಇಹ ಗೀತಾಶಾಸ್ತ್ರೇ ತತ್ರ ತತ್ರ ಆತ್ಮಸ್ವರೂಪನಿರೂಪಣಪ್ರದೇಶೇಷು ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನತತ್ಕಾರ್ಯವಿರೋಧಾತ್ ಅಭಾವಃ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತೇ ಯಸ್ಮಾತ್ , ತಸ್ಮಾತ್ ಆತ್ಮವಿದಃ ನಿವೃತ್ತಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಸ್ಯ ವಿಪರ್ಯಯಜ್ಞಾನಮೂಲಃ ಕರ್ಮಯೋಗೋ ಸಂಭವತೀತಿ ಯುಕ್ತಮ್ ಉಕ್ತಂ ಸ್ಯಾತ್

ಆತ್ಮಜ್ಞಸ್ಯ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಕರ್ಮಯೋಗಯೋಃ ಅಸಂಭವೇ ದರ್ಶಿತೇ, ಚೋದಯತಿ   -

ಅತ್ರಾಹೇತಿ ।

ಚೋದಯಿತಾ ನಿರ್ಧಾರಣಾರ್ಥಂ ವಿಮೃಶತಿ -

ಕಿಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಅನ್ಯತರಾಸಂಭವೇಽಪಿ ಸಂದೇಹಾತ್ ಪ್ರಶ್ನೋಽವತರತಿ ಇತ್ಯಾಹ -

ಯದಾ ಚೇತಿ ।

ಯಸ್ಯ ಕಸ್ಯಚಿದನ್ಯತರಸ್ಯ ಅಸಂಭವೋ ಭವಿಷ್ಯತಿ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಕಾರಣಮಂತರೇಣಾಸಂಭವೋ ಭವನ್ ಅತಿಪ್ರಸಂಗೀ ಸ್ಯಾತ್ , ಇತಿ ಮನ್ವಾನಃಸನ್ ಆಹ -

ಅಸಂಭವ ಇತಿ ।

ಆತ್ಮವಿದಃ ಸಕಾರಣಂ ಕರ್ಮಯೋಗಾಸಂಭವಂ ಸಿದ್ಧಾಂತೀ ದರ್ಶಯತಿ -

ಅತ್ರೇತಿ ।

ಸಂಗ್ರಹವಾಕ್ಯಂ ವಿವೃಣ್ವನ್ ಆತ್ಮಾವಿತ್ತ್ವಂ ವಿವೃಣೋತಿ -

ಜನ್ಮಾದೀತಿ ।

ತಸ್ಯ ಯದುಕ್ತಂ ನಿವೃತ್ತಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನತ್ವಂ, ತದಿದಾನೀಂ ವ್ಯನಕ್ತಿ ಸಮ್ಯಗಿತಿ ।

ವಿಪರ್ಯಯಜ್ಞಾನಮೂಲಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ಉಕ್ತಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ -

ನಿಷ್ಕ್ರಿಯೇತಿ ।

ಯಥೋಕ್ತಸಂನ್ಯಾಸಮುಕ್ತ್ವಾ ತತೋ ವಿಪರೀತಸ್ಯ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯಾಭಾವಃ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ವೈಪರೀತ್ಯಂ ಸ್ಫೋರಯನ್ ಕರ್ಮಯೋಗಮೇವ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ -

ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನೇತಿ ।

ಮಿಥ್ಯಾ ಚ ತತ್ ಅಜ್ಞಾನಂ ಚೇತಿ ಅನಾದ್ಯನಿರ್ವಾಚ್ಯಮಜ್ಞಾನಂ, ತನ್ಮೂಲಃ ಅಹಂ ಕರ್ತಾ ಇತ್ಯಾತ್ಮನಿ ಕರ್ತೃತ್ವಾಭಿಮಾನಃ ತಜ್ಜನ್ಯಃ, ತಸ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ ।

ಯಥೋಕ್ತಂ ಸಂನ್ಯಾಸಮುಕ್ತ್ವಾ ಯಥೋಕ್ತಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ಅಸಂಭವಪ್ರತಿಪಾದನೇ ಹೇತುಮಾಹ -

ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನೇತಿ ।

ಕುತ್ರ ತದಭಾವಪ್ರತಿಪಾದನಂ ? ತದಾಹ -

ಇಹೇತಿ ।

ಉಕ್ತಂ ಹೇತುಂ ಕೃತ್ವಾ ಆತ್ಮಜ್ಞಸ್ಯ ಕರ್ಮಯೋಗಾಸಂಭವೇ ಫಲಿತಮಾಹ -

ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।