శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
ప్రతివచనవాక్యార్థనిరూపణేనాపి ప్రష్టుః అభిప్రాయః ఎవమేవేతి గమ్యతేకథమ్ ? సంన్యాసకర్మయోగౌ నిఃశ్రేయసకరౌ తయోస్తు కర్మయోగో విశిష్యతే’ (భ. గీ. ౫ । ౨) ఇతి ప్రతివచనమ్ఎతత్ నిరూప్యమ్కిం అనేన ఆత్మవిత్కర్తృకయోః సంన్యాసకర్మయోగయోః నిఃశ్రేయసకరత్వం ప్రయోజనమ్ ఉక్త్వా తయోరేవ కుతశ్చిత్ విశేషాత్ కర్మసంన్యాసాత్ కర్మయోగస్య విశిష్టత్వమ్ ఉచ్యతే ? ఆహోస్విత్ అనాత్మవిత్కర్తృకయోః సంన్యాసకర్మయోగయోః తదుభయమ్ ఉచ్యతే ? ఇతికిఞ్చాతఃయది ఆత్మవిత్కర్తృకయోః కర్మసంన్యాసకర్మయోగయోః నిఃశ్రేయసకరత్వమ్ , తయోస్తు కర్మసంన్యాసాత్ కర్మయోగస్య విశిష్టత్వమ్ ఉచ్యతే ; యది వా అనాత్మవిత్కర్తృకయోః సంన్యాసకర్మయోగయోః తదుభయమ్ ఉచ్యతే ఇతిఅత్ర ఉచ్యతేఆత్మవిత్కర్తృకయోః సంన్యాసకర్మయోగయోః అసమ్భవాత్ తయోః నిఃశ్రేయసకరత్వవచనం తదీయాచ్చ కర్మసంన్యాసాత్ కర్మయోగస్య విశిష్టత్వాభిధానమ్ ఇత్యేతత్ ఉభయమ్ అనుపపన్నమ్యది అనాత్మవిదః కర్మసంన్యాసః తత్ప్రతికూలశ్చ కర్మానుష్ఠానలక్షణః కర్మయోగః సమ్భవేతామ్ , తదా తయోః నిఃశ్రేయసకరత్వోక్తిః కర్మయోగస్య కర్మసంన్యాసాత్ విశిష్టత్వాభిధానమ్ ఇత్యేతత్ ఉభయమ్ ఉపపద్యేతఆత్మవిదస్తు సంన్యాసకర్మయోగయోః అసమ్భవాత్ తయోః నిఃశ్రేయసకరత్వాభిధానం కర్మసంన్యాసాచ్చ కర్మయోగః విశిష్యతే ఇతి అనుపపన్నమ్
ప్రతివచనవాక్యార్థనిరూపణేనాపి ప్రష్టుః అభిప్రాయః ఎవమేవేతి గమ్యతేకథమ్ ? సంన్యాసకర్మయోగౌ నిఃశ్రేయసకరౌ తయోస్తు కర్మయోగో విశిష్యతే’ (భ. గీ. ౫ । ౨) ఇతి ప్రతివచనమ్ఎతత్ నిరూప్యమ్కిం అనేన ఆత్మవిత్కర్తృకయోః సంన్యాసకర్మయోగయోః నిఃశ్రేయసకరత్వం ప్రయోజనమ్ ఉక్త్వా తయోరేవ కుతశ్చిత్ విశేషాత్ కర్మసంన్యాసాత్ కర్మయోగస్య విశిష్టత్వమ్ ఉచ్యతే ? ఆహోస్విత్ అనాత్మవిత్కర్తృకయోః సంన్యాసకర్మయోగయోః తదుభయమ్ ఉచ్యతే ? ఇతికిఞ్చాతఃయది ఆత్మవిత్కర్తృకయోః కర్మసంన్యాసకర్మయోగయోః నిఃశ్రేయసకరత్వమ్ , తయోస్తు కర్మసంన్యాసాత్ కర్మయోగస్య విశిష్టత్వమ్ ఉచ్యతే ; యది వా అనాత్మవిత్కర్తృకయోః సంన్యాసకర్మయోగయోః తదుభయమ్ ఉచ్యతే ఇతిఅత్ర ఉచ్యతేఆత్మవిత్కర్తృకయోః సంన్యాసకర్మయోగయోః అసమ్భవాత్ తయోః నిఃశ్రేయసకరత్వవచనం తదీయాచ్చ కర్మసంన్యాసాత్ కర్మయోగస్య విశిష్టత్వాభిధానమ్ ఇత్యేతత్ ఉభయమ్ అనుపపన్నమ్యది అనాత్మవిదః కర్మసంన్యాసః తత్ప్రతికూలశ్చ కర్మానుష్ఠానలక్షణః కర్మయోగః సమ్భవేతామ్ , తదా తయోః నిఃశ్రేయసకరత్వోక్తిః కర్మయోగస్య కర్మసంన్యాసాత్ విశిష్టత్వాభిధానమ్ ఇత్యేతత్ ఉభయమ్ ఉపపద్యేతఆత్మవిదస్తు సంన్యాసకర్మయోగయోః అసమ్భవాత్ తయోః నిఃశ్రేయసకరత్వాభిధానం కర్మసంన్యాసాచ్చ కర్మయోగః విశిష్యతే ఇతి అనుపపన్నమ్

ఇతశ్చ అవిద్వత్కర్తృకయోః సంన్యాసకర్మయోగయోః కతరః శ్రేయాన్ ? ఇతి ప్రష్టురభిప్రాయో భాతి, ఇత్యాహ -

ప్రతివచనేతి ।

కిం తత్ప్రతివచనం ? కథం వా తన్నిరూపణమ్ ? ఇతి పృచ్ఛతి -

కథమితి ।

తత్ర ప్రతివచనం దర్శయతి -

సంన్యాసేతి ।

తన్నిరూపణం కథయతి -

ఎతదితి ।

తదుభయమితి నిఃశ్రేయసకరత్వం కర్మయోగస్య శ్రేష్ఠత్వం చ ఇత్యర్థః ।

గుణదోషవిభాగవివేకార్థం పృచ్ఛతి - కిఞ్చేతి । అతః అస్మిన్ ఆద్యే పక్షే కిం దూషణమ్ ? అస్మిన్వా ద్వితీయే పక్షే కిం ఫలమ్ ? ఇతి ప్రశ్నార్థః । తత్ర సిద్ధాన్తీ ప్రథమపక్షే దోషమాదర్శయతి -

అత్రేత్యాదినా ।

తదేవానుపపన్నత్వం వ్యతిరేకద్వారా వివృణోతి -

యదీత్యాదినా ।

నిఃశ్రేయసకరత్వోక్తిరిత్యత్ర పారమ్పర్యేణేతి ద్రష్టవ్యమ్ । విశిష్టత్వాభిధానమితి ప్రతియోగినోఽసహాయత్వాద్ అస్య చ శుద్ధిద్వారా జ్ఞానార్థత్వాత్ ఇత్యర్థః ।