ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಷಷ್ಠೋಽಧ್ಯಾಯಃ
ಪೂರ್ವಪೃಷ್ಠಮ್      ಉತ್ತರಪೃಷ್ಠಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಅನಾಶ್ರಿತ ಇತ್ಯನೇನ ಕರ್ಮಿಣ ಏವ ಸಂನ್ಯಾಸಿತ್ವಂ ಯೋಗಿತ್ವಂ ಚ ಉಕ್ತಮ್ , ಪ್ರತಿಷಿದ್ಧಂ ಚ ನಿರಗ್ನೇಃ ಅಕ್ರಿಯಸ್ಯ ಚ ಸಂನ್ಯಾಸಿತ್ವಂ ಯೋಗಿತ್ವಂ ಚೇತಿ ಚೇತ್ , ನ ; ಧ್ಯಾನಯೋಗಂ ಪ್ರತಿ ಬಹಿರಂಗಸ್ಯ ಯತಃ ಕರ್ಮಣಃ ಫಲಾಕಾಂಕ್ಷಾಸಂನ್ಯಾಸಸ್ತುತಿಪರತ್ವಾತ್ । ನ ಕೇವಲಂ ನಿರಗ್ನಿಃ ಅಕ್ರಿಯಃ ಏವ ಸಂನ್ಯಾಸೀ ಯೋಗೀ ಚ । ಕಿಂ ತರ್ಹಿ ? ಕರ್ಮ್ಯಪಿ, ಕರ್ಮಫಲಾಸಂಗಂ ಸಂನ್ಯಸ್ಯ ಕರ್ಮಯೋಗಮ್ ಅನುತಿಷ್ಠನ್ ಸತ್ತ್ವಶುದ್ಧ್ಯರ್ಥಮ್ , ‘ಸ ಸಂನ್ಯಾಸೀ ಚ ಯೋಗೀ ಚ ಭವತಿ’ ಇತಿ ಸ್ತೂಯತೇ । ನ ಚ ಏಕೇನ ವಾಕ್ಯೇನ ಕರ್ಮಫಲಾಸಂಗಸಂನ್ಯಾಸಸ್ತುತಿಃ ಚತುರ್ಥಾಶ್ರಮಪ್ರತಿಷೇಧಶ್ಚ ಉಪಪದ್ಯತೇ । ನ ಚ ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ನಿರಗ್ನೇಃ ಅಕ್ರಿಯಸ್ಯ ಪರಮಾರ್ಥಸಂನ್ಯಾಸಿನಃ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಪುರಾಣೇತಿಹಾಸಯೋಗಶಾಸ್ತ್ರೇಷು ವಿಹಿತಂ ಸಂನ್ಯಾಸಿತ್ವಂ ಯೋಗಿತ್ವಂ ಚ ಪ್ರತಿಷೇಧತಿ ಭಗವಾನ್ । ಸ್ವವಚನವಿರೋಧಾಚ್ಚ — ‘ಸರ್ವಕರ್ಮಾಣಿ ಮನಸಾ ಸಂನ್ಸಸ್ಯ . . . ನೈವ ಕುರ್ವನ್ನ ಕಾರಯನ್ ಆಸ್ತೇ’ (ಭ. ಗೀ. ೫ । ೧೩) ‘ಮೌನೀ ಸಂತುಷ್ಟೋ ಯೇನ ಕೇನಚಿತ್ ಅನಿಕೇತಃ ಸ್ಥಿರಮತಿಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೨ । ೧೯) ‘ವಿಹಾಯ ಕಾಮಾನ್ಯಃ ಸರ್ವಾನ್ ಪುಮಾಂಶ್ಚರತಿ ನಿಃಸ್ಪೃಹಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೨ । ೭೧) ‘ಸರ್ವಾರಂಭಪರಿತ್ಯಾಗೀ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೨ । ೧೬) ಇತಿ ಚ ತತ್ರ ತತ್ರ ಭಗವತಾ ಸ್ವವಚನಾನಿ ದರ್ಶಿತಾನಿ ; ತೈಃ ವಿರುಧ್ಯೇತ ಚತುರ್ಥಾಶ್ರಮಪ್ರತಿಷೇಧಃ । ತಸ್ಮಾತ್ ಮುನೇಃ ಯೋಗಮ್ ಆರುರುಕ್ಷೋಃ ಪ್ರತಿಪನ್ನಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯಸ್ಯ ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿಕರ್ಮ ಫಲನಿರಪೇಕ್ಷಮ್ ಅನುಷ್ಠೀಯಮಾನಂ ಧ್ಯಾನಯೋಗಾರೋಹಣಸಾಧನತ್ವಂ ಸತ್ತ್ವಶುದ್ಧಿದ್ವಾರೇಣ ಪ್ರತಿಪದ್ಯತೇ ಇತಿ ‘ಸ ಸಂನ್ಯಾಸೀ ಚ ಯೋಗೀ ಚ’ ಇತಿ ಸ್ತೂಯತೇ ॥
ಅನಾಶ್ರಿತ ಇತ್ಯನೇನ ಕರ್ಮಿಣ ಏವ ಸಂನ್ಯಾಸಿತ್ವಂ ಯೋಗಿತ್ವಂ ಚ ಉಕ್ತಮ್ , ಪ್ರತಿಷಿದ್ಧಂ ಚ ನಿರಗ್ನೇಃ ಅಕ್ರಿಯಸ್ಯ ಚ ಸಂನ್ಯಾಸಿತ್ವಂ ಯೋಗಿತ್ವಂ ಚೇತಿ ಚೇತ್ , ನ ; ಧ್ಯಾನಯೋಗಂ ಪ್ರತಿ ಬಹಿರಂಗಸ್ಯ ಯತಃ ಕರ್ಮಣಃ ಫಲಾಕಾಂಕ್ಷಾಸಂನ್ಯಾಸಸ್ತುತಿಪರತ್ವಾತ್ । ನ ಕೇವಲಂ ನಿರಗ್ನಿಃ ಅಕ್ರಿಯಃ ಏವ ಸಂನ್ಯಾಸೀ ಯೋಗೀ ಚ । ಕಿಂ ತರ್ಹಿ ? ಕರ್ಮ್ಯಪಿ, ಕರ್ಮಫಲಾಸಂಗಂ ಸಂನ್ಯಸ್ಯ ಕರ್ಮಯೋಗಮ್ ಅನುತಿಷ್ಠನ್ ಸತ್ತ್ವಶುದ್ಧ್ಯರ್ಥಮ್ , ‘ಸ ಸಂನ್ಯಾಸೀ ಚ ಯೋಗೀ ಚ ಭವತಿ’ ಇತಿ ಸ್ತೂಯತೇ । ನ ಚ ಏಕೇನ ವಾಕ್ಯೇನ ಕರ್ಮಫಲಾಸಂಗಸಂನ್ಯಾಸಸ್ತುತಿಃ ಚತುರ್ಥಾಶ್ರಮಪ್ರತಿಷೇಧಶ್ಚ ಉಪಪದ್ಯತೇ । ನ ಚ ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ನಿರಗ್ನೇಃ ಅಕ್ರಿಯಸ್ಯ ಪರಮಾರ್ಥಸಂನ್ಯಾಸಿನಃ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಪುರಾಣೇತಿಹಾಸಯೋಗಶಾಸ್ತ್ರೇಷು ವಿಹಿತಂ ಸಂನ್ಯಾಸಿತ್ವಂ ಯೋಗಿತ್ವಂ ಚ ಪ್ರತಿಷೇಧತಿ ಭಗವಾನ್ । ಸ್ವವಚನವಿರೋಧಾಚ್ಚ — ‘ಸರ್ವಕರ್ಮಾಣಿ ಮನಸಾ ಸಂನ್ಸಸ್ಯ . . . ನೈವ ಕುರ್ವನ್ನ ಕಾರಯನ್ ಆಸ್ತೇ’ (ಭ. ಗೀ. ೫ । ೧೩) ‘ಮೌನೀ ಸಂತುಷ್ಟೋ ಯೇನ ಕೇನಚಿತ್ ಅನಿಕೇತಃ ಸ್ಥಿರಮತಿಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೨ । ೧೯) ‘ವಿಹಾಯ ಕಾಮಾನ್ಯಃ ಸರ್ವಾನ್ ಪುಮಾಂಶ್ಚರತಿ ನಿಃಸ್ಪೃಹಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೨ । ೭೧) ‘ಸರ್ವಾರಂಭಪರಿತ್ಯಾಗೀ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೨ । ೧೬) ಇತಿ ಚ ತತ್ರ ತತ್ರ ಭಗವತಾ ಸ್ವವಚನಾನಿ ದರ್ಶಿತಾನಿ ; ತೈಃ ವಿರುಧ್ಯೇತ ಚತುರ್ಥಾಶ್ರಮಪ್ರತಿಷೇಧಃ । ತಸ್ಮಾತ್ ಮುನೇಃ ಯೋಗಮ್ ಆರುರುಕ್ಷೋಃ ಪ್ರತಿಪನ್ನಗಾರ್ಹಸ್ಥ್ಯಸ್ಯ ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿಕರ್ಮ ಫಲನಿರಪೇಕ್ಷಮ್ ಅನುಷ್ಠೀಯಮಾನಂ ಧ್ಯಾನಯೋಗಾರೋಹಣಸಾಧನತ್ವಂ ಸತ್ತ್ವಶುದ್ಧಿದ್ವಾರೇಣ ಪ್ರತಿಪದ್ಯತೇ ಇತಿ ‘ಸ ಸಂನ್ಯಾಸೀ ಚ ಯೋಗೀ ಚ’ ಇತಿ ಸ್ತೂಯತೇ ॥

ನನು - ಭಗವತಾ ಸಂನ್ಯಾಸಸ್ಯ ಪ್ರತಿಷಿದ್ಧತ್ವಾತ್ ಗೃಹಸ್ಥಸ್ಯೈವ ಯೋಗವಿಧಾನಾತ್ ತಸ್ಯೈವ ಯೋಗಭ್ರಷ್ಟಶಬ್ದವಾಚ್ಯತ್ವಮ್ , ಇತಿ ಶಂಕತೇ -

ಅನಾಶ್ರಿತ ಇತ್ಯನೇನೇತಿ ।

ಭಗವದ್ವಾಕ್ಯಂ ನ ಪ್ರತಿಷೇಧಪರಮ್ ,  ಇತಿ ಪರಿಹರತಿ -

ನ ಧ್ಯಾನೇತಿ ।

ಸ್ತುತಿಪರತ್ವಮೇವ ಸ್ಫೋರಯತಿ -

ನ ಕೇವಲಮಿತಿ ।

ಸತ್ತ್ವಶುದ್ಧ್ಯರ್ಥಮ್ ಅನುತಿಷ್ಠನ್ , ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಉಭಯಪರತ್ವಮ್ ಆಶಂಕ್ಯ ವಾಕ್ಯಭೇದಪ್ರಸಂಗಾತ್ ಮೈವಮಿತ್ಯಾಹ -

ನ ಚೇತಿ ।

ಇತೋಽಪಿ ಭಗವತಃ ಸಂನ್ಯಾಸಾಶ್ರಮಪ್ರತಿಷೇಧೋಽಭಿಪ್ರೇತೋ ನ ಭವತಿ, ಇತ್ಯಾಹ -

ನ ಚ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮಿತಿ ।

ತಸ್ಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ಸಂನ್ಯಾಸಿತ್ವಂ ಯೋಗಿತ್ವಂ ಚ, ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ಪ್ರಸಿದ್ಧತ್ವಮೇವ ವ್ಯಾಕರೋತಿ -

ಶ್ರುತೀತಿ ।

ಇತೋಽಪಿ ಸಂನ್ಯಾಸಾಶ್ರಮಂ ಭಗವಾನ್ ನ ಪ್ರತಿಷೇಧತಿ, ಇತ್ಯಾಹ -

ಸ್ವವಚನೇತಿ ।

ವಿರೋಧಮೇವ ಸಾಧಯತಿ -

ಸರ್ವಕರ್ಮಾಣೀತ್ಯಾದಿನಾ ।

‘ಅನಾಶ್ರಿತಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೬-೧) ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಯಥಾಶ್ರುತಾರ್ಥತ್ವಾನುಪಪತ್ತೇಃ ಸ್ತುತಿಪರತ್ವಮ್ ಉಪಪಾದಿತಮ್ ಉಪಸಂಹರತಿ -

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಕರ್ಮಫಲಸಂನ್ಯಾಸಿತ್ವಮ್ , ಅತ್ರ ಮುನಿಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।