समत्वम् - ऋजुत्वम् , कायः - शरीरमध्यम्
‘अचलम् ‘ विशेषणम् अवतार्य तस्य तात्पर्यम् आह -
सममिति ।
कार्यकरणयोः विषयपारवश्यशून्यत्वम् अचलत्वं स्थैर्यम् ।
किमिति इवशब्दलोपः अत्र कल्प्यते ? स्वनासिकाग्रसम्प्रेक्षणमेव योगाङ्गत्वेन अत्र विधित्सितं किं न स्यात् ? इत्याशङ्क्य, आह -
नहीति ।
तर्हि किमत्र विवक्षितम् ? इति प्रश्नपूर्वकम् आह -
किं तर्हि इति ।
दृष्टिसन्निपातः - दृष्टेः - चक्षुषः, रूपादिविषयप्रवृत्तिराहित्यम् ।
कथम् असौ अनायासेन सिध्यति ? तत्र आह -
स चेति ।
समाधानस्य प्राधान्येन अत्र विवक्षितत्वात् दृष्टेः बहिर्विषयत्वेन तद्भङ्गप्रसङ्गात् तस्या विषयेभ्यो व्यावृत्त्य अन्तरे च सन्निपातो विवक्षितो भवति, इत्यर्थः ।
तथापि कथं स्वनासिकाग्रसम्प्रेक्षणम् अत्र श्रुतम् अविवक्षितम् ? इत्याशङ्क्य, आह -
स्वनासिकेति ।
तत्रैव मनःसमाधाने का हानिः ? इत्याशङ्क्य, वाक्यशेषविरोधात् मैवम् , इत्याह -
आत्मनि हीति ।
किं तर्हि ‘सम्प्रेक्ष्य’ इत्यादौ विवक्षितम् ? इत्याशङ्क्य, आह -
तस्मादिति ।
दक्षिणेतरचक्षुषोः या दृष्टिः तस्या बाह्याद्विषयात् वैमुख्येन अन्तरेव सन्निपतनम् अत्र स्वकीयं नासिकाग्रम् नासिकान्तं सम्प्रेक्ष्येति विवक्षितम् , इत्यर्थः ।
तत्रैव उत्तरम् अपि विशेषणम् अनुकूलम् इत्याह -
दिशश्चेति ।
अनवलोकयन् आसीत इति उत्तरत्र सम्बन्धः, अन्तरान्तरा दिशाम् अवलोकनमपि योगप्रतिबन्धकम् , इति तत्प्रतिषेधः
॥ १३ ॥