ಸಂಪ್ರತಿಪ್ರಶ್ನತ್ರಯಸ್ಯ ಉತ್ತರಮ್ ಆಹ -
ಅಧಿಭೂತಮಿತಿ ।
‘ಅಧಿಭೂತಂ ಚ ಕಿಂ ಪ್ರೋಕ್ತಮ್ ? ’ (ಭ. ಗೀ. ೮-೧) ಇತ್ಯಸ್ಯ ಪ್ರತಿವಚನಮ್ -
ಅಧಿಭೂತಂ ಕ್ಷರೋ ಭಾವ ಇತಿ ।
ತತ್ರ ಅಧಿಭೂತಪದಮ್ ಅನೂದ್ಯ ವಾಚ್ಯಮ್ ಅರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ -
ಅಧಿಭೂತಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಸ್ಯ ನಿರ್ದೇಶಮ್ ಅಂತರೇಣ ನಿರ್ಜ್ಞಾತುಮ್ ಅಶಕ್ಯತ್ವಾತ್ ಪ್ರಶ್ನದ್ವಾರಾ ತನ್ನಿರ್ದಿಶತಿ -
ಕೋಽಸಾವಿತಿ ।
ಕಾರ್ಯಮಾತ್ರಮ್ ಅತ್ರ ಸಂಗೃಹೀತಮ್ , ಇತಿ ವಕ್ತುಂ ಉಕ್ತಮೇವ ವ್ಯನಕ್ತಿ -
ಯತ್ಕಿಂಚಿದಿತಿ ।
‘ಅಧಿದೈವಂ ಕಿಮ್ ? ’ (ಭ. ಗೀ. ೮-೧) ಇತಿ ಪ್ರಶ್ನೇ, ‘ಪುರುಷಶ್ಚ’ ಇತ್ಯಾದಿ ಪ್ರತಿವಚನಮ್ । ತತ್ರ ಪುರುಷಶಬ್ದಮ್ ಅನೂದ್ಯ ಮುಖ್ಯಮ್ ಅರ್ಥಂ ತಸ್ಯ ಉಪನ್ಯಸ್ಯತಿ -
ಪುರುಷ ಇತಿ ।
ತಸ್ಯೈವ ಸಂಭಾವಿತಮ್ ಅರ್ಥಾಂತರಮ್ ಆಹ -
ಪುರಿ ಶಯನಾದ್ವೇತಿ ।
ವೈರಾಜಂ ದೇಹಮ್ ಆಸಾದ್ಯ ಆದಿತ್ಯಮಂಡಲಾದಿಷು ದೈವತೇಷು ಅಂತರವಸ್ಥಿತೋ ಲಿಂಗಾತ್ಮಾ ವ್ಯಷ್ಟಿಕರಣಾನುಗ್ರಾಹಕೋಽತ್ರ ಪುರುಷಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಸ ಚ ಅಧಿದೈವತಮ್ ಇತಿ ಸ್ಫುಟಯತಿ -
ಆದಿತ್ಯೇತಿ ।
‘ಅಧಿಯಜ್ಞಃ ಕಥಮ್ ? ’ (ಭ. ಗೀ. ೮-೨) ಇತ್ಯಾದಿಪ್ರಶ್ನಂ ಪರಿಹರನ್ ಅಧಿಯಜ್ಞಶಬ್ದಾರ್ಥಮ್ ಆಹ -
ಅಧಿಯಜ್ಞ ಇತಿ ।
ಕಥಮ್ ಉಕ್ತಾಯಾಂ ದೇವತಾಯಾಮ್ ಅಧಿಯಜ್ಞಶಬ್ದಃ ಸ್ಯಾತ್ , ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಶ್ರುತಿಮ್ ಅನುಸರನ್ ಆಹ -
ಯಜ್ಞೋ ವಾ ಇತಿ ।
ಪರೈವ ದೇವತಾ ಅಧಿಯಜ್ಞಶಬ್ದೇನ ಉಚ್ಯತೇ ।
ಸಾ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸಕಾಶಾತ್ ಅತ್ಯಂತಾಭೇದೇನ ಪ್ರತಿಪತ್ತವ್ಯಾ, ಇತ್ಯಾಹ -
ಸ ಹಿ ವಿಷ್ಣುರಿತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರೀಯವ್ಯವಹಾರಭೂಮಿಃ ‘ಅತ್ರ’ ಇತ್ಯುಕ್ತಾ,ದೇಹಸಾಮಾನಾಧಿಕರಣ್ಯಾದ್ವಾ, ‘ಅತ್ರ’ ಇತ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮ್ -
ಅಸ್ಮಿನ್ ಇತಿ ।
ಕಿಮ್ ಅಧಿಯಜ್ಞೋ ಬಹಿಃ ? ಅಂತರ್ವಾ ದೇಹಾದೌ ? ಇತಿ ಸಂದೇಹೋ ಮಾಭೂತ್ , ಇತ್ಯಾಹ -
ದೇಹ ಇತಿ ।
ನನು ಯಜ್ಞಸ್ಯದೇಹಾಧಿಕರಣತ್ವಾಭಾವಾತ್ ಕಥಂ ತಥಾವಿಧಯಜ್ಞಾಭಿಮಾನಿದೇವತಾತ್ವಂ ಭಗವತಾ ವಿವಕ್ಷ್ಯತೇ ? ತತ್ರ ಆಹ -
ಯಜ್ಞೋ ಹೀತಿ ।
ಏತೇನ ತಸ್ಯ ಬುದ್ಧ್ಯಾದಿವ್ಯತಿರಿಕ್ತತ್ವಮ್ ಉಕ್ತಮ್ ಅವಧೇಯಮ್ । ನ ಹಿ ಪರಾ ದೇವತಾ ದರ್ಶಿತರೀತ್ಯಾ ಅಧಿಯಜ್ಞಶಬ್ದಿತಾ ಬುದ್ಧ್ಯಾದಿಷು ಅಂತರ್ಭಾವಮ್ ಅನುಭಾವಯಿತುಮ್ ಅಲಮ್ । ದೇಹಾನ್ ಬಿಭ್ರತೀತಿ - ದೇಹಭೃತಃ ಸರ್ವೇ ಪ್ರಾಣಿನಃ, ತೇಷಾಮೇವ ವರಃ - ಶ್ರೇಷ್ಠಃ । ಯುಕ್ತಂ ಹಿ ಭಗವತಾ ಸಾಕ್ಷಾದೇವ ಪ್ರತಿಕ್ಷಣಂ ಸಂವಾದಂ ವಿದಧಾನಸ್ಯ ಅರ್ಜುನಸ್ಯ ಸರ್ವೇಭ್ಯಃ ಶ್ರೈಷ್ಠ್ಯಮ್
॥ ೪ ॥