ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಅಷ್ಟಮೋಽಧ್ಯಾಯಃ
ಪೂರ್ವಪೃಷ್ಠಮ್      ಉತ್ತರಪೃಷ್ಠಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಯತ್ರ ಕಾಲೇ ತ್ವನಾವೃತ್ತಿಮಾವೃತ್ತಿಂ ಚೈವ ಯೋಗಿನಃ ।
ಪ್ರಯಾತಾ ಯಾಂತಿ ತಂ ಕಾಲಂ ವಕ್ಷ್ಯಾಮಿ ಭರತರ್ಷಭ ॥ ೨೩ ॥
ಯತ್ರ ಕಾಲೇ ಪ್ರಯಾತಾಃ ಇತಿ ವ್ಯವಹಿತೇನ ಸಂಬಂಧಃ । ಯತ್ರ ಯಸ್ಮಿನ್ ಕಾಲೇ ತು ಅನಾವೃತ್ತಿಮ್ ಅಪುನರ್ಜನ್ಮ ಆವೃತ್ತಿಂ ತದ್ವಿಪರೀತಾಂ ಚೈವ । ಯೋಗಿನಃ ಇತಿ ಯೋಗಿನಃ ಕರ್ಮಿಣಶ್ಚ ಉಚ್ಯಂತೇ, ಕರ್ಮಿಣಸ್ತು ಗುಣತಃ — ‘ಕರ್ಮಯೋಗೇನ ಯೋಗಿನಾಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೩ । ೩) ಇತಿ ವಿಶೇಷಣಾತ್ — ಯೋಗಿನಃ । ಯತ್ರ ಕಾಲೇ ಪ್ರಯಾತಾಃ ಮೃತಾಃ ಯೋಗಿನಃ ಅನಾವೃತ್ತಿಂ ಯಾಂತಿ, ಯತ್ರ ಕಾಲೇ ಚ ಪ್ರಯಾತಾಃ ಆವೃತ್ತಿಂ ಯಾಂತಿ, ತಂ ಕಾಲಂ ವಕ್ಷ್ಯಾಮಿ ಭರತರ್ಷಭ ॥ ೨೩ ॥
ಯತ್ರ ಕಾಲೇ ತ್ವನಾವೃತ್ತಿಮಾವೃತ್ತಿಂ ಚೈವ ಯೋಗಿನಃ ।
ಪ್ರಯಾತಾ ಯಾಂತಿ ತಂ ಕಾಲಂ ವಕ್ಷ್ಯಾಮಿ ಭರತರ್ಷಭ ॥ ೨೩ ॥
ಯತ್ರ ಕಾಲೇ ಪ್ರಯಾತಾಃ ಇತಿ ವ್ಯವಹಿತೇನ ಸಂಬಂಧಃ । ಯತ್ರ ಯಸ್ಮಿನ್ ಕಾಲೇ ತು ಅನಾವೃತ್ತಿಮ್ ಅಪುನರ್ಜನ್ಮ ಆವೃತ್ತಿಂ ತದ್ವಿಪರೀತಾಂ ಚೈವ । ಯೋಗಿನಃ ಇತಿ ಯೋಗಿನಃ ಕರ್ಮಿಣಶ್ಚ ಉಚ್ಯಂತೇ, ಕರ್ಮಿಣಸ್ತು ಗುಣತಃ — ‘ಕರ್ಮಯೋಗೇನ ಯೋಗಿನಾಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೩ । ೩) ಇತಿ ವಿಶೇಷಣಾತ್ — ಯೋಗಿನಃ । ಯತ್ರ ಕಾಲೇ ಪ್ರಯಾತಾಃ ಮೃತಾಃ ಯೋಗಿನಃ ಅನಾವೃತ್ತಿಂ ಯಾಂತಿ, ಯತ್ರ ಕಾಲೇ ಚ ಪ್ರಯಾತಾಃ ಆವೃತ್ತಿಂ ಯಾಂತಿ, ತಂ ಕಾಲಂ ವಕ್ಷ್ಯಾಮಿ ಭರತರ್ಷಭ ॥ ೨೩ ॥

ಯೋಗಿನ ಇತಿ ಧ್ಯಾಯಿನಾಂ ಕರ್ಮಿಣಾಂ ಚ ತಂತ್ರೇಣ ಅಭಿಧಾನಮ್ , ಇತ್ಯಾಹ -

ಯೋಗಿನ ಇತಿ ।

ಕಥಂ ಕರ್ಮಿಷು ಯೋಗಶಬ್ದೋ ವರ್ತತಾಮ್ ? , ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಅನುಷ್ಠಾನಗುಣಯೋಗಾತ್ ಇತ್ಯಾಹ-

ಕರ್ಮಿಣಸ್ತ್ವಿತಿ ।

ಗುಣತೋ ಯೋಗಿನ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ತತ್ರೈವ ವಾಕ್ಯೋಪಕ್ರಮಸ್ಯ ಆನುಕೂಲ್ಯಮ್ ಆಹ -

ಕರ್ಮಯೋಗೇನೇತಿ ।

ಅವಶಿಷ್ಟಾನಿ ಅಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಕ್ಷಾಣೋ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮ್ ಆಹ -

ಯತ್ರೇತಿ ।

ಯೋಗಿನೋ ಧ್ಯಾಯಿನೋಽತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತಾಃ, ಆವೃತೌ ಅಧಿಕೃತಾ ಯೋಗಿನಃ ಕರ್ಮಿಣ ಇತಿ ವಿಭಾಗಃ ।

ಕಾಲ - ಪ್ರಾಧಾನ್ಯೇನ ಮಾರ್ಗದ್ವಯೋಪನ್ಯಾಸಮ್ ಉಪಕ್ರಮ್ಯ ತಮೇವ ಪ್ರಧಾನೀಕೃತ್ಯ ದೇವಯಾನಂ ಪಂಥಾನಮ್ ಅವತಾರಯತಿ -

ತಂ ಕಾಲಮಿತಿ

॥ ೨೩ ॥