ದೋಷಸ್ಯ ನಿಮಿತ್ತತ್ವಾತ್ ಭಾವಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಉಪಾದಾನನಿಯಮಾತ್ ಅನಿರ್ವಾಚ್ಯಾವಿದ್ಯಾಯಾಶ್ಚ ಅಸಮ್ಮತೇಃ ತಸ್ಯೈವ ವಿಪರ್ಯಯಾದೇಃ ಉಪಾದಾನತ್ವಮ್ , ಇತಿ ಚೋದಯತಿ -
ಅತ್ರಾಹೇತಿ ।
ವಿಪರೀತಗ್ರಹಾದೇಃ ದೋಷೋತ್ಥತ್ವಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ಅಗ್ರಹಾದಿತ್ರಿತಯಮ್ ಅವಿದ್ಯಾ । ವಿಪರ್ಯಯಾದೇಃ ಸತ್ಯೋಪಾದಾನತ್ವೇ ಸತ್ಯತ್ವಪ್ರಸಂಗಾತ್ ನ ಆತ್ಮಾ ತದುಪಾದಾನಮ್ , ಕಿಂತು ದೋಷಸ್ಯ ಚಕ್ಷುರಾದಿಧರ್ಮತ್ವಗ್ರಹಣಾತ್ ಅಗ್ರಹಣಾದೇರಪಿ ದೋಷತ್ವಾತ್ ಕರಣಧರ್ಮತ್ವೇ, ಕರಣಮ್ ಅವಿದ್ಯೋತ್ಥಮ್ ಅಂತಃಕರಣಮ್ ।
ನ ಚ - ತದ್ಧೇತುಃ ಅವಿದ್ಯಾ ಅಸಿದ್ಧಾ ಇತಿ - ವಾಚ್ಯಮ್ ; ಅಜ್ಞೋಽಹಮಿತಿ ಅನುಭವಾತ್ , ಸ್ವಾಪೇ ಚ ಅಜ್ಞಾನಪರಾಮರ್ಶಾತ್ ತದವಗಮಾತ್ ಕಾರ್ಯಲಿಂಗಕಾನುಮಾನಾತ್ ಆಗಮಾಚ್ಚ ತತ್ಪ್ರಸಿದ್ಧೇಃ, ಇತಿ ಪರಿಹರತಿ -
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಂಗೃಹೀತಚೋದ್ಯಪರಿಹಾರಯೋಃ ಚೋದ್ಯಂ ವಿವೃಣೋತಿ -
ಯತ್ತ್ವಿತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾವತ್ತ್ವೇಽಪಿ ಜ್ಞಾತುಃ ಅಸಂಸಾರಿತ್ವಾತ್ ಉತ್ಖಾತದಂಷ್ಟ್ರೋರಗವತ್ ಅವಿದ್ಯಾ ಕಿಂ ಕರಿಷ್ಯತಿ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -
ತದೇವೇತಿ ।
ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಾದಿಮತ್ವಮೇವ ಆತ್ಮನಃ ಸಂಸಾರಿತ್ವಮ್ ಇತಿ ಸ್ಥಿತೇ, ಫಲಿತಮ್ ಆಹ -
ತತ್ರೇತಿ ।
ನ ಕರಣೇ ಚಕ್ಷುಷಿ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ಉಕ್ತಮೇವ ಪರಿಹಾರಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ -
ತನ್ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಿಮಿರಾದಿದೋಷಃ ತತ್ಕೃತೋ ವಿಪರೀತಗ್ರಹಾದಿಶ್ಚ ನ ಗ್ರಹೀತುಃ ಆತ್ಮನಃ ಅಸ್ತಿ ಇತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ -
ಚಕ್ಷುಷ ಇತಿ ।
ತದ್ಗತೇನ ಅಂಜನಾದಿಸಂಸ್ಕಾರೇಣ ತಿಮಿರಾದೌ ಪರಾಕೃತೇ ದೇವದತ್ತಸ್ಯ ಗ್ರಹೀತುಃ ದೋಷಾದ್ಯನುಪಲಂಭಾತ್ ನ ತಸ್ಯ ತದ್ಧರ್ಮತ್ವಮ್ಃ ಅತೋ ವಿಮತಂ ತತ್ವತಃ ನ ಆತ್ಮಧರ್ಮಃ, ದೋಷವತ್ತ್ವಾತ್ ತತ್ಕಾರ್ಯತ್ವಾದ್ವಾ, ಸಮ್ಮತವತ್ , ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂಚ ವಿಪರೀತಗ್ರಹಾದಿಃ, ತತ್ತ್ವತೋ ನ ಆತ್ಮಧರ್ಮಃ, ವೇದ್ಯತ್ವಾತ್ , ಸಂಪ್ರತಿಪನ್ನವತ್ , ಇತ್ಯಾಹ -
ಸಂವೇದ್ಯತ್ತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ ।
ಕಿಂಚ, ಯತ್ ವೇದ್ಯಮ್ , ತತ್ ಸ್ವಾತಿರಿಕ್ತವೇದ್ಯಮ್ , ಯಥಾ ದೀಪಾದಿ, ಇತಿ ವ್ಯಾಪ್ತೇಃ ವಿಪರೀತಗ್ರಹಾದೀನಾಮಪಿ ವೇದ್ಯತ್ವಾತ್ ಅತಿರಿಕ್ತವೇದ್ಯತ್ವೇ, ಸಂವೇದಿತಾ ನ ಸವೇದ್ಯಧರ್ಮವಾನ್ , ವೇದಿತೃತ್ವಾತ್ , ಯಥಾ ದೇವದತ್ತೋ ನ ಸ್ವಸಂವೇದ್ಯರೂಪಾದಿಮಾನ್ , ಇತಿ ಅನುಮಾನಾಂತರಮ್ ಆಹ -
ಸಂವೇದ್ಯತ್ವಾದೇವೇತಿ ।
ಕಿಂಚ, ವಿಪರೀತಗ್ರಹಾದಯಃ, ತತ್ವತೋ ನ ಆತ್ಮಧರ್ಮಾಃ, ವ್ಯಭಿಚಾರಿತ್ವಾತ್ , ಕೃಶತ್ವಾದಿವತ್ , ಇತ್ಯಾಹ -
ಸರ್ವೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮೇವ ವಿವೃಣ್ವನ್ ಆತ್ಮನೋ ವಿಪರೀತಗ್ರಹಾದಿಃ ಸ್ವಾಭಾವಿಕೋ ವಾ? ಆಗಂತುಕೋ ವಾ? ಇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯ, ಆದ್ಯಂ ದೂಷಯತಿ -
ಆತ್ಮನ ಇತಿ ।
ಅತೋ ನಿರ್ಮೋಕ್ಷಃ ಅವಿದ್ಯಾತ़ಜ್ಜಧ್ವಸ್ತೇಃ ಅಸದ್ಭಾವಾತ್ , ಇತಿ ಭಾವಃ ।
ಆಗಂತುಕೋಽಪಿ ಸ್ವತಶ್ಚೇದಮುಕ್ತಿಃ, ಪರತಶ್ಚೇತ್ ತತ್ರಾಹ -
ಅವಿಕ್ರಿಯಸ್ಯೇತಿ ।
ವಿಭುತ್ವಾದ್ ಅವಿಕ್ರಿಯತ್ವಾದ್ ಅಮೂರ್ತತ್ವಾಚ್ಚ ಆತ್ಮಾ ವ್ಯೋಮವತ್ ನ ಕೇನಚಿತ್ ಸಂಯೋಗವಿಭಾಗೌ ಅನೂಭವತಿ, ನ ಹಿ ವಿಕ್ರಿಯಾಭಾವೇ ವ್ಯೋಮ್ನಿ ವಸ್ತುತಃ ಸಂಯೋಗವಿಭಾಗೌ, ಅಸಂಗತ್ವಾಚ್ಚ ಆತ್ಮನಃ ತದಸಂಯೋಗಾತ್ ನ ಪರತೋಽಪಿ ತಸ್ಮಿನ್ ವಿಪರೀತಗ್ರಹಾದಿ, ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಸ್ಯ ಆತ್ಮಧರ್ಮತ್ವಾಭಾವೇ, ಫಲಿತಮ್ ಆಹ -
ಸಿದ್ಧಮಿತಿ ।
ಆತ್ಮನೋ ನಿರ್ಧರ್ಮಕತ್ವೇ ಭಗವದನುಮತಿಮ್ ಆಹ -
ಅನಾದಿತ್ವಾದಿತಿ ।