ವಿಧಿನಿಷೇಧಶಾಸ್ರಮ್ ಅವಿದ್ವದ್ವಿಷಯಮ್ ಇತಿ ವದತಾ ಶಾಸ್ತ್ರಾನರ್ಥಕ್ಯಂ ಸಮಾಹಿತಮ್ , ಸಂಪ್ರತಿ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ವಿದ್ವದ್ವಿಷಯತ್ವೇನೈವ ಅರ್ಥವತ್ವಂ ಶಕ್ಯಸಮರ್ಥನಮ್ ಇತಿ ಶಂಕತೇ -

ನನ್ವಿತಿ ।

ಪ್ರಕೃತಿಃ - ಅವದ್ಯಾ, ತತೋ ಜಾತೋ ಯೋ ದೇಹಾದೌ ಅಭಿಮಾತಾತ್ಮಾ ಸಂಬಂಧಃ ವಿದ್ಯೋದಯಾತ್ ಪ್ರಾಕ್ ಅನುಭೂತಃ, ತದಪೇಕ್ಷಯಾ ವಿಧಿನಾ ಪ್ರವರ್ತಿತೋಽಮ್ಮಿ, ನಿಪೇಧೇನ ನವರ್ತಿತೋಽಸ್ಮಿ, ಇತಿ ವಿಧಿನಿಷೇಧವಿಷಯಾ ಸತ್ಯಾಮಪಿ ವಿದ್ಯಾಯಾಂ ಧೀಃ ಯುಕ್ತೈವ, ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ವಿದುಷೋಽಪಿ ಪೂರ್ವಮ್ ಆವಿದ್ಯಂ ಸಂಬಂಧಮ್ ಅಪೇಕ್ಷ್ಯ ವಿಧಿನಿಷೇಧವಿಷಯಾಂ ಧಿಯಮ್ ಉಕ್ತಾಮೇವ ವ್ಯಕ್ತಾಕರೋತಿ -

ಇಷ್ಟೇತಿ ।

ನನು, ಅವಿದುಷಃ ಮಿಥ್ಯಾಭಿಮಾನವತ್ ನ ವಿದುಷಃ ಸೋಽನುವರ್ತತೇ, ತಥಾ ಚ ಅವಿದ್ಯಾಸಂಬಂಧಾಪೇಕ್ಷಯಾ ನ ಯುಕ್ತಾ ವಿದುಷೋ ಯಥೋಕ್ತಾ ಧೀಃ ಇತಿ ತತ್ರಾಹ -

ಯಥೇತಿ ।

ಪಿತಾ, ಪುತ್ರೋ, ಭ್ರಾತಾ, ಇತ್ಯಾದೀನಾಂ ಮಿಥಃ ಅನ್ಯತ್ವದೃಷ್ಟಾವಪಿ ಅನ್ಯೋನ್ಯನಿಯೋಗಾರ್ಥಸ್ಯ ನಿಷೇಧಾರ್ಯಸ್ಯ ಚ ಧೀಃ ಇಷ್ಟಾ, ‘ಅಥಾನಃ ಸಂಪತ್ತಿರ್ಯದಾ ಪೈಷ್ಯನ್ಮನ್ಯತೇಽಥ ಪುತ್ರಮಾಹ ತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮ ತ್ವಂ ಯಜ್ಞಸ್ತ್ವಂ ಲೋಕಃ’ (ಬೃ. ಉ. ೧-೫-೧೭) ಇತ್ಯಾದಿಸಂಪ್ರತ್ತಿಶ್ರುತ್ಯಾ ಅಶೇಷಾನುಷ್ಠಾನಸ್ಯ ಪುವಕಾರ್ಯತಾ ಪ್ರತಿಪಾದನಾತ್ । ಪುತ್ರಂಚ ಅಧಿಕೃತ್ಯ ವಿಧಿನಿಷೇಧ ಪ್ರವೃತ್ತೌ ತಸ್ಯ ತದಶಕ್ತೌ ಪಿತುಃ ತದರ್ಥಾ ಧೋಃ ಉಪಗತಾ । ತಥಾ ಭ್ರಾತ್ರಾದಿಷ್ವಪಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ । ಏವಂ ವಿದುಷಃ ಹೇತುಫಲಾಭ್ಯಾಮ್  ಅನ್ಯತ್ವದರ್ಶನೇಽಪಿ ಪ್ರಾಕ್ಕಾಲೀನಾವಿದ್ಯದೇಹಾದಿಸಂಬಂಧಾತ್ ಅವಿರುದ್ಧಾ ವಿಧಿನಿಷೇಧಾ ಧೀಃ, ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಪುತ್ರಾದೀನಾಂ ಮಿಥ್ಯಾಭಿಮಾನಾತ್ ಮಿಥಃ ನಿಯೋಗಧೀಃ ಯುಕ್ತಾ, ತತ್ತ್ವದರ್ಶಿನಸ್ತು ತದಭಾವಾತ್ ನ ದೇಹಾದಿಸಂಬಂಧಾಧೀನಾ ನಿಯೋಗಧೀಃ ಇತಿ ಪರಹರತಿ -

ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಕಿಂಚ ‘ಸರ್ವಾಪೇಕ್ಷಾ ಚ ಯಜ್ಞಾದಿಶ್ರುತೇರಶ್ವವತ್ ‘ ಇತಿ ಸರ್ವಾಪೇಕ್ಷಾಧಿಕರಣೇ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಅದೃಷ್ಟಸಾಧ್ಯತ್ವೋಕ್ತೇಃ ವಿಧಿನಿಷೇಧಾರ್ಥಾನುಷ್ಠಾನಂ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಾತ್ಪೂರ್ವಮಿತಿ, ಕುತೋ ವಿದುಷಃ ತದನುಷ್ಠಾನಮ್ ? ಇತ್ಯಾಹ -

ಪ್ರತಿಪನ್ನೇತಿ ।

ಸತಿ ಅದೃಷ್ಟೇ ಸಮ್ಯಗ್ಧೀದೃಷ್ಟೇಃ, ಅಸತಿ ಚ ಅಶುದ್ಧಬುದ್ಧೇಃ ತದಭಾವಾತ್ , ಅನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾಭ್ಯಾಮ್ , ವಿವಿದಿಷಾವಾಕ್ಯಾಚ್ಚ ವಿಧಿನಿಷೇಧಾನುಷ್ಠಾನಾತ್ ಪೂರ್ವಂ ನ ಸಮ್ಯಗ್ಧೀಃ, ಇತ್ಯಾಹ -

ನ ಪೂರ್ವಮಿತಿ ।

ವಿಧಿನಿಷೇಧಯೋಃ ವಿದ್ವದ್ವಿಷಯತ್ವಾಯೋಗೇ ಫಲಿತಮ್ ಆಹ -

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।