ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಂ ಚಾಪಿ ಮಾಂ ವಿದ್ಧಿ ಸರ್ವಕ್ಷೇತ್ರೇಷು ಭಾರತ
ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಯೋರ್ಜ್ಞಾನಂ ಯತ್ತಜ್ಜ್ಞಾನಂ ಮತಂ ಮಮ ॥ ೨ ॥
ನನು ಸ್ವರ್ಗಕಾಮೋ ಯಜೇತ’ ( ? ) ಕಲಂಜಂ ಭಕ್ಷಯೇತ್’ ( ? ) ಇತ್ಯಾದೌ ಆತ್ಮವ್ಯತಿರೇಕದರ್ಶಿನಾಮ್ ಅಪ್ರವೃತ್ತೌ, ಕೇವಲದೇಹಾದ್ಯಾತ್ಮದೃಷ್ಟೀನಾಂ ; ಅತಃ ಕರ್ತುಃ ಅಭಾವಾತ್ ಶಾಸ್ತ್ರಾನರ್ಥಕ್ಯಮಿತಿ ಚೇತ್ , ; ಯಥಾಪ್ರಸಿದ್ಧಿತ ಏವ ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತ್ಯುಪಪತ್ತೇಃಈಶ್ವರಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞೈಕತ್ವದರ್ಶೀ ಬ್ರಹ್ಮವಿತ್ ತಾವತ್ ಪ್ರವರ್ತತೇತಥಾ ನೈರಾತ್ಮ್ಯವಾದ್ಯಪಿ ನಾಸ್ತಿ ಪರಲೋಕಃ ಇತಿ ಪ್ರವರ್ತತೇಯಥಾಪ್ರಸಿದ್ಧಿತಸ್ತು ವಿಧಿಪ್ರತಿಷೇಧಶಾಸ್ತ್ರಶ್ರವಣಾನ್ಯಥಾನುಪಪತ್ತ್ಯಾ ಅನುಮಿತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಃ ಆತ್ಮವಿಶೇಷಾನಭಿಜ್ಞಃ ಕರ್ಮಫಲಸಂಜಾತತೃಷ್ಣಃ ಶ್ರದ್ದಧಾನತಯಾ ಪ್ರವರ್ತತೇಇತಿ ಸರ್ವೇಷಾಂ ನಃ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಮ್ಅತಃ ಶಾಸ್ತ್ರಾನರ್ಥಕ್ಯಮ್
ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಂ ಚಾಪಿ ಮಾಂ ವಿದ್ಧಿ ಸರ್ವಕ್ಷೇತ್ರೇಷು ಭಾರತ
ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಯೋರ್ಜ್ಞಾನಂ ಯತ್ತಜ್ಜ್ಞಾನಂ ಮತಂ ಮಮ ॥ ೨ ॥
ನನು ಸ್ವರ್ಗಕಾಮೋ ಯಜೇತ’ ( ? ) ಕಲಂಜಂ ಭಕ್ಷಯೇತ್’ ( ? ) ಇತ್ಯಾದೌ ಆತ್ಮವ್ಯತಿರೇಕದರ್ಶಿನಾಮ್ ಅಪ್ರವೃತ್ತೌ, ಕೇವಲದೇಹಾದ್ಯಾತ್ಮದೃಷ್ಟೀನಾಂ ; ಅತಃ ಕರ್ತುಃ ಅಭಾವಾತ್ ಶಾಸ್ತ್ರಾನರ್ಥಕ್ಯಮಿತಿ ಚೇತ್ , ; ಯಥಾಪ್ರಸಿದ್ಧಿತ ಏವ ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತ್ಯುಪಪತ್ತೇಃಈಶ್ವರಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞೈಕತ್ವದರ್ಶೀ ಬ್ರಹ್ಮವಿತ್ ತಾವತ್ ಪ್ರವರ್ತತೇತಥಾ ನೈರಾತ್ಮ್ಯವಾದ್ಯಪಿ ನಾಸ್ತಿ ಪರಲೋಕಃ ಇತಿ ಪ್ರವರ್ತತೇಯಥಾಪ್ರಸಿದ್ಧಿತಸ್ತು ವಿಧಿಪ್ರತಿಷೇಧಶಾಸ್ತ್ರಶ್ರವಣಾನ್ಯಥಾನುಪಪತ್ತ್ಯಾ ಅನುಮಿತಾತ್ಮಾಸ್ತಿತ್ವಃ ಆತ್ಮವಿಶೇಷಾನಭಿಜ್ಞಃ ಕರ್ಮಫಲಸಂಜಾತತೃಷ್ಣಃ ಶ್ರದ್ದಧಾನತಯಾ ಪ್ರವರ್ತತೇಇತಿ ಸರ್ವೇಷಾಂ ನಃ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಮ್ಅತಃ ಶಾಸ್ತ್ರಾನರ್ಥಕ್ಯಮ್

ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಅವಿದ್ವದ್ವಿಷಯತ್ವೇನ ಉಕ್ತಮ್ ಅರ್ಥವತ್ತ್ವಮ್ ಆಕ್ಷೇಪಸಮಾಧಿಭ್ಯಾಂ ಪ್ರಪಂಚಯಿತುಮ್ ಆಕ್ಷಿಪತಿ -

ನನ್ವಿತಿ ।

ಚಕಾರಾತ್ ಊರ್ಧ್ವಮ್ ಅಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತಿ ಸಂಬಧ್ಯತೇ । ಆತ್ಮನೋ ದೇಹಾದ್ವ್ಯತಿರೇಕಂ ಪಶ್ಯತಾಂ ದೇಹಾದ್ಯಭಿಮಾನರೂಪಾಧಿಕಾರಹೇತ್ವಭಾವಾತ್ ವಿಧಿತೋ ಯಾಗಾದೌ ಅಪ್ರವೃತ್ತಿಃ, ನಿಷೇಧಾಚ್ಚ ಅಭಕ್ಷ್ಯಭಕ್ಷಣಾದೇಃ ನ ನಿವೃತ್ತಿಃ । ಅತಃ ತೇಷಾಂ ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತ್ಯೋಃ ಅಭಾವೇ, ದೇಹಾದೌ ಆತ್ಮತ್ವಮ್ ಅನುಭವತಾಮಪಿ ನ ತೇ ಯುಕ್ತೇ ತೇಷಾಂ ಪಾರಲೌಕಿಕಭೋಕ್ತೃಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯಭಾವಾತ್ , ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ವಿದುಷಾಮ್ ಅವಿದುಷಾಂ ಚ ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತ್ಯಭಾವೇ ಫಲಿತಮ್ ಆಹ-

ಅತ ಇತಿ ।

ಆತ್ಮನೋ ದೇಹಾದ್ಯತಿರೇಕಂ ಪರೋಕ್ಷಮ್ ಅಪರೋಕ್ಷಂ ಚ ದೇಹಾದ್ಯಾತ್ಮತ್ವಂ ಪಶ್ಯತಃ ಶಾಸ್ತ್ರಾನುರೋಧಾದೇವ ಪ್ರವೃತ್ತಿಮಿವೃತ್ತ್ಯುಪಪತ್ತೇಃ ನ ಶಾಸ್ತ್ರಾನರ್ಥಕ್ಯಮ್ , ಇತಿ ಉತ್ತರಮ್ ಆಹ -

ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಃ ಅತ್ರ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಾ ಅಭಿಮತಾ ।

ಏತದೇವ ವಿವೃಣ್ವನ್ ಬ್ರಹ್ಮವಿದೋ ವಾ, ನೈರಾತ್ಮ್ಯವಾದಿನೋ ವಾ, ಪರೋಕ್ಷಜ್ಞಾನವತೋ ವಾ, ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತೀ ವಿವಕ್ಷಸಿ, ಇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯ, ಆದ್ಯಂ ದೂಷಯತಿ -

ಈಶ್ವರೇತಿ ।

ನ ನಿವರ್ತತೇ ಚ ಇತ್ಯಪಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।

ದ್ವಿತೀಯಂ ನಿರಸ್ಯತಿ -

ತಥೇತಿ ।

ಪೂರ್ವವತ್ ಅತ್ರಾಪಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ತೃತೀಯಮ್ ಅಂಗೀಕರೋತಿ -

ಯಥೇತಿ ।

ವಿಧಿನಿಷೇಧಾದೀನಾಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿಂ ಅನುರುಂಧಾನಃ ಸನ್ ಇತಿ ಯಾವತ್ । ಚಕಾರಾತ್ ನಿವರ್ನತೇ ಚ ಇತಿ ಅऩುಕೃಷ್ಯತೇ ।

ಬ್ರಹ್ಮವಿದಂ ನೈರಾತ್ಮ್ಯವಾದಿನಂ ಚ ತ್ಯಕತ್ವಾ ದೇಹಾದ್ಯತಿರಿಕ್ತಮ್ ಆತ್ಮಾನಾಂ ಪರೋಕ್ಷಮ್ , ಅಪರೋಕ್ಷಂ ಚ ದೇಹಾದ್ಯಾತ್ಮತ್ವಂ ಪಶ್ಯತಃ, ವಿಧಿನಿಷೇಧಾಧಿಕಾರಿತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಫಲಮ್ ಆಹ -

ಅತ ಇತಿ ।