ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಂ ಚಾಪಿ ಮಾಂ ವಿದ್ಧಿ ಸರ್ವಕ್ಷೇತ್ರೇಷು ಭಾರತ
ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಯೋರ್ಜ್ಞಾನಂ ಯತ್ತಜ್ಜ್ಞಾನಂ ಮತಂ ಮಮ ॥ ೨ ॥
ತಸ್ಮಾತ್ ಅವಿದ್ಯಾಮಾತ್ರಂ ಸಂಸಾರಃ ಯಥಾದೃಷ್ಟವಿಷಯಃ ಏವ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಸ್ಯ ಕೇವಲಸ್ಯ ಅವಿದ್ಯಾ ತತ್ಕಾರ್ಯಂ ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಂ ಪರಮಾರ್ಥವಸ್ತು ದೂಷಯಿತುಂ ಸಮರ್ಥಮ್ ಹಿ ಊಷರದೇಶಂ ಸ್ನೇಹೇನ ಪಂಕೀಕರ್ತುಂ ಶಕ್ನೋತಿ ಮರೀಚ್ಯುದಕಮ್ತಥಾ ಅವಿದ್ಯಾ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಸ್ಯ ಕಿಂಚಿತ್ ಕರ್ತುಂ ಶಕ್ನೋತಿಅತಶ್ಚೇದಮುಕ್ತಮ್ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಂ ಚಾಪಿ ಮಾಂ ವಿದ್ಧಿ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೩ । ೨), ಅಜ್ಞಾನೇನಾವೃತಂ ಜ್ಞಾನಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೫ । ೧೫) ಇತಿ
ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಂ ಚಾಪಿ ಮಾಂ ವಿದ್ಧಿ ಸರ್ವಕ್ಷೇತ್ರೇಷು ಭಾರತ
ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಯೋರ್ಜ್ಞಾನಂ ಯತ್ತಜ್ಜ್ಞಾನಂ ಮತಂ ಮಮ ॥ ೨ ॥
ತಸ್ಮಾತ್ ಅವಿದ್ಯಾಮಾತ್ರಂ ಸಂಸಾರಃ ಯಥಾದೃಷ್ಟವಿಷಯಃ ಏವ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಸ್ಯ ಕೇವಲಸ್ಯ ಅವಿದ್ಯಾ ತತ್ಕಾರ್ಯಂ ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಂ ಪರಮಾರ್ಥವಸ್ತು ದೂಷಯಿತುಂ ಸಮರ್ಥಮ್ ಹಿ ಊಷರದೇಶಂ ಸ್ನೇಹೇನ ಪಂಕೀಕರ್ತುಂ ಶಕ್ನೋತಿ ಮರೀಚ್ಯುದಕಮ್ತಥಾ ಅವಿದ್ಯಾ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಸ್ಯ ಕಿಂಚಿತ್ ಕರ್ತುಂ ಶಕ್ನೋತಿಅತಶ್ಚೇದಮುಕ್ತಮ್ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಂ ಚಾಪಿ ಮಾಂ ವಿದ್ಧಿ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೩ । ೨), ಅಜ್ಞಾನೇನಾವೃತಂ ಜ್ಞಾನಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೫ । ೧೫) ಇತಿ

ಪ್ರವೃತ್ತೇಃ ಅಜ್ಞಾನಜತ್ವೇ ವಿಧಿನಿಷೇಧಾಧೀನ ವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತ್ಯಾತ್ಮಕ ಸಂಧಮ್ಯ ಅವಿದ್ಯಾಮಾತ್ರತ್ವಾತ್ ಅವಿದ್ವದ್ವಿಷಯತ್ವಂ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಸಿದ್ಧಮ್ , ಇತಿ ಫಲಿತಮ್ ಆಹ -

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ದೃಷ್ಟಮೇವ ಅನುಮರನ್ ಅವಿದ್ವಾನ್ , ಯಥಾದೃಷ್ಟಃ ; ತದ್ವಿಷಯಃ - ತದಾಶ್ರಯಃ ಸಂಸಾರಃ, ತಥಾ ಚ ಪ್ರವೃತ್ತಿನಿವೃತ್ತ್ಯಾತ್ಮಕಸಂಸಾರಸ್ಯ ಅವಿದ್ವದ್ವಿಷಯತ್ವಾತ್ ತದ್ಧೇತುವಿಧಿಶಾಸ್ರಸ್ಯಾಪಿ ತದ್ವಿಷಯತ್ವಾಮ್ , ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನನು, ಅವಿದ್ಯಾ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಂ ಆಶ್ರಯಂತೀ ಸ್ವಕಾರ್ಯಂ ಸಂಸಾರಮಪಿ ತಸ್ಮಿನ್ ಆಧತ್ತೇ, ತೇನ ತಸ್ಯೈವ ಶಾಸ್ರಾಧ್ರಿಕಾರಿತ್ವಮ್ ; ನೇತ್ಯಾಹ -

ನೇತಿ ।

ಅವಿದ್ಯಾದೇಃ ಶುದ್ಘೇ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞೇ ವಸ್ತುತಃ ಅಸಂಬಂಧೇಽಪಿ, ತಸ್ಮಿನ್ ಆರೋಪಿತಂ ತಮೇವ ದುಃಖೀಕರೋತಿ, ಇತಿ, ಅತ್ರಾಹ -

ನ ಚೇತಿ ।

ತದೇವ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ -

ನ ಹೀತಿ ।

ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಸ್ಯ ವಸ್ತುತಃ ಅವಿದ್ಯಾಽಸಂಬಂಧೇ ಭಗವವೃಚೋಽಪಿ ದ್ಯೋತಕಮ್ , ಇತ್ಯಾಹ -

ಅತ ಇತಿ ।

ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞೇಶ್ವರಯೋಃ ಐಕ್ಯೇ ಕಿಮಿತಿ ಅಸೌ ಆತ್ಮಾನಮ್ ಅಹಮಿತಿ ಬುಧ್ಯಮಾನೋಽಪಿ ಸ್ವಸ್ಯ ಈಶ್ವರತ್ವಮ್ ಈಶ್ವರೋಽಸ್ಮಿ ಇತಿ ನ ಬುಧ್ಯತೇ, ತತ್ರಾಹ -

ಅಜ್ಞಾನೇನೇತಿ ।