ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಂ ಚಾಪಿ ಮಾಂ ವಿದ್ಧಿ ಸರ್ವಕ್ಷೇತ್ರೇಷು ಭಾರತ
ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಯೋರ್ಜ್ಞಾನಂ ಯತ್ತಜ್ಜ್ಞಾನಂ ಮತಂ ಮಮ ॥ ೨ ॥
ಅಥ ಕಿಮಿದಂ ಸಂಸಾರಿಣಾಮಿವಅಹಮೇವಂ’ ‘ಮಮೈವೇದಮ್ಇತಿ ಪಂಡಿತಾನಾಮಪಿ ? ಶೃಣು ; ಇದಂ ತತ್ ಪಾಂಡಿತ್ಯಮ್ , ಯತ್ ಕ್ಷೇತ್ರೇ ಏವ ಆತ್ಮದರ್ಶನಮ್ಯದಿ ಪುನಃ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಮ್ ಅವಿಕ್ರಿಯಂ ಪಶ್ಯೇಯುಃ, ತತಃ ಭೋಗಂ ಕರ್ಮ ವಾ ಆಕಾಂಕ್ಷೇಯುಃಮಮ ಸ್ಯಾತ್ಇತಿವಿಕ್ರಿಯೈ ಭೋಗಕರ್ಮಣೀಅಥ ಏವಂ ಸತಿ, ಫಲಾರ್ಥಿತ್ವಾತ್ ಅವಿದ್ವಾನ್ ಪ್ರವರ್ತತೇವಿದುಷಃ ಪುನಃ ಅವಿಕ್ರಿಯಾತ್ಮದರ್ಶಿನಃ ಫಲಾರ್ಥಿತ್ವಾಭಾವಾತ್ ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯನುಪಪತ್ತೌ ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತವ್ಯಾಪಾರೋಪರಮೇ ನಿವೃತ್ತಿಃ ಉಪಚರ್ಯತೇ
ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಂ ಚಾಪಿ ಮಾಂ ವಿದ್ಧಿ ಸರ್ವಕ್ಷೇತ್ರೇಷು ಭಾರತ
ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಯೋರ್ಜ್ಞಾನಂ ಯತ್ತಜ್ಜ್ಞಾನಂ ಮತಂ ಮಮ ॥ ೨ ॥
ಅಥ ಕಿಮಿದಂ ಸಂಸಾರಿಣಾಮಿವಅಹಮೇವಂ’ ‘ಮಮೈವೇದಮ್ಇತಿ ಪಂಡಿತಾನಾಮಪಿ ? ಶೃಣು ; ಇದಂ ತತ್ ಪಾಂಡಿತ್ಯಮ್ , ಯತ್ ಕ್ಷೇತ್ರೇ ಏವ ಆತ್ಮದರ್ಶನಮ್ಯದಿ ಪುನಃ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಮ್ ಅವಿಕ್ರಿಯಂ ಪಶ್ಯೇಯುಃ, ತತಃ ಭೋಗಂ ಕರ್ಮ ವಾ ಆಕಾಂಕ್ಷೇಯುಃಮಮ ಸ್ಯಾತ್ಇತಿವಿಕ್ರಿಯೈ ಭೋಗಕರ್ಮಣೀಅಥ ಏವಂ ಸತಿ, ಫಲಾರ್ಥಿತ್ವಾತ್ ಅವಿದ್ವಾನ್ ಪ್ರವರ್ತತೇವಿದುಷಃ ಪುನಃ ಅವಿಕ್ರಿಯಾತ್ಮದರ್ಶಿನಃ ಫಲಾರ್ಥಿತ್ವಾಭಾವಾತ್ ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯನುಪಪತ್ತೌ ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತವ್ಯಾಪಾರೋಪರಮೇ ನಿವೃತ್ತಿಃ ಉಪಚರ್ಯತೇ

ಆರಮನೋ ವಸ್ತುತಃ ಸಂಸಾರಾಸಂಸ್ಪರ್ಶೇ ವಿದ್ವದನುಭವವಿರೋಧಃ ಸ್ಯಾತ್ , ಇತಿ, ಚೋದಯತಿ -

ಅಥೇತಿ ।

ಏವಮಿತಿ - ಆಭಿಜಾತ್ಯಾದಿವೈಶಿಷ್ಟ್ಯಮ್ ಉಕ್ತಮ್ । ಇದಮಾ ಕ್ಷೇತ್ರಕಲತ್ರಾದಿ । ಪಂಡಿತಾನಾಮಪಿ ಪ್ರತೀಲಂ ಸಂಸಾರಿತ್ವಮ್ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।

ಕಿಂ ಪಾಂಡಿತ್ಯಂ ದೇಹಾದೌ ಆತ್ಮದರ್ಶನಮ್ ? ಕಿಂ ವಾ ಕೂಟಸ್ಥಾತ್ಮದೃಷ್ಟಿಃ? ಆಹೋ ಸಂಸಾರಿತ್ವಾದಿಧೀಃ? ಇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯ ಆದ್ಯಂ ನಿರಾಕುರ್ವನ್ ಆಹ -

ಶ್ರೃಣ್ವಿತಿ ।

ತಚ್ಚ ವಸ್ತುತಃ ಅಸಂಸಾರಿತ್ವಾವಿರೋಧಿ । ಪ್ರಾತಿಭಾಸಿಕಂ ತು ಸಂಸಾರಿತ್ವಮ್ ಇಷ್ಟಮ್ , ಇತಿ ಶೇಷಃ ।

ದ್ವಿತೀಯಂ ದೂಷಯತಿ -

ಯದೀತಿ ।

ನ ಹಿ ಕೂಟಸ್ಥಾತ್ಮವಿಷಯಂ ಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ಪ್ರತೀಯತೇ, ಯೇನ ವಸ್ತುತಃ ಅಸಂಸಾರಿತ್ವಾಂ ವಿರುಧ್ಯೇತ ; ಕೂಟಸ್ಥಾತ್ಮಧೀವಿರುದ್ಧಾಯಾಃ ಸಂಸಾರಿತ್ವಬುದ್ಧೇಃ ಅನವಕಾಶಿತ್ವಾತ್ , ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಆತ್ಮಾನಮ್ ಅಕ್ರಿಯಂ ಪಶ್ಯತೋಽಪಿ ಕುತೋ ಭೋಗಕರ್ಮಣೀ ನ ಸ್ಯಾತಾಮ್ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -

ವಿಕ್ರಿಯೇತಿ ।

ಅವಿಕ್ರಿಯಾತ್ಮಬುದ್ಧೇಃ ಭೋಗಕರ್ಮಕಾಂಕ್ಷಯೋಃ ಅಭಾವೇ, ಕಸ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರೇ ಪ್ರವೃತ್ತಿಃ, ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ಅಥೇತಿ ।

ಫಲಾರ್ಥಿತ್ವಾಭಾವಾತ್ ವಿದುಷಃ ನ ಕರ್ಮಣಿ ಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ಇತ್ಯೇವಂ ಸ್ಥಿತೇ ಸತಿ ಅನಂತರಮ್ ಅವಿದ್ವಾನ್ ಫಲಾರ್ಥಿತ್ವಾತ್ ತದುಪಾಯೇ ಕರ್ಮಣಿ ಪ್ರವರ್ತ್ತತೇ ಶಾಸ್ತ್ರಾಧಿಕಾರೀ, ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ವಿದುಷಃ ವೈಧಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಭಾವೇಽಪಿ ನಿಷೇಧಾಧೀನನಿವೃತ್ತೇರಪಿ ದುರ್ವಚತ್ವಾತ್ ತಸ್ಯ ನಿವೃತ್ತಿನಿಷ್ಠತ್ವಾಸಿದ್ಧಿಃ, ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -

ವಿದುಷ ಇತಿ ।