ತೃತೀಯಮ್ ಉತ್ಥಾಪಯತಿ -
ಇದಂ ಚೇತಿ ।
ಸಿದ್ಧಾಂತಾತ್ ಅವಿಶೇಷಮ್ ಆಶಂಕ್ಯ, ಕ್ಷೇತ್ರಸ್ಯ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಾತ್ ವಸ್ತುತೋ ಭಿನ್ನತ್ವೇನ ತದ್ವಿಷಯತ್ವಾಂಗೀಕಾರಾತ್ , ಮೈವಮ್ , ಇತ್ಯಾಹ-
ಕ್ಷೇತ್ರಂ ಚೇತಿ ।
ಅಹಂಧೀವೇದ್ಯಸ್ಯ ಆತ್ಮನೋ ವಸ್ತುತಃ ಸಂಸಾರಿತ್ವಸ್ವೀಕಾರಾಚ್ಚ ಸಿದ್ಧಾಂತಾತ್ ಭೇದೋ ಅಸ್ತಿ, ಇತ್ಯಾಹ -
ಅಹಂತ್ವಿತಿ ।
ಸಂಸಾರಿತ್ವಮೇವ ಸ್ಫೋರಯತಿ -
ಸುಖೀತಿ ।
ಸಂಸಾರಿತ್ವಾಸ್ಯ ವಸ್ತುತ್ವೇ ತದನಿವೃತ್ತ್ಯಾ ಪುಮರ್ಥಾಸಿದ್ಧಿಃ, ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -
ಸಂಸಾರೇತಿ ।
ಕಥಂ ತದುಪರಮಸ್ಯ ಹೇತುಂ ವಿನಾ ಕರ್ತವ್ಯತ್ವಮ್ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -
ಕ್ಷೇತ್ರೇತಿ ।
ಕ್ಷೇತ್ರಂ ಜ್ಞಾತ್ವಾ ತತೋ ನಿಷ್ಕೃಷ್ಟಸ್ಯ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಂ ಕಥಂ ಸಂಸಾರೋಪರತಿಮ್ ಉತ್ಪಾದಯೇತ್ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -
ಧ್ಯಾನೇನೇತಿ ।
ಸಂಸಾರಿತ್ವಮ್ ಆತ್ಮನೋ ಬುಧ್ಯಮಾನಸ್ಯ ತದ್ರಹಿತಾತ್ ಈಶ್ವರಾತ್ ಅನ್ಯತ್ವಮ್ ಇತಿ ವಕ್ತುಮ್ ಇತಿಶಬ್ದಃ । ತದೇವ ಅನ್ಯತ್ವಮ್ ಉಪಪಾದಯತಿ -
ಯಶ್ಚೇತಿ ।
ಮಮ ಸಂಸಾರಿಣಃ ಅಸಂಸಾರೀಶ್ವರತ್ವಂ ಕರ್ತವ್ಯಮ್ ಇತ್ಯೇವಂ ಯೋ ಬುಧ್ಯತೇ, ಯೋ ವಾ ತಥಾವಿಧಂ ಜ್ಞಾನಂ ತವ ಕರ್ತವ್ಯಮ್ ಇತಿ ಉಪದಿಶತಿ ; ಸ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಾತ್ ಈಶ್ವರಾತ್ ಅನ್ಯೋ ಜ್ಞೇಯಃ ಅನ್ಯಥಾ ಉಪದೇಶಾನರ್ಥಕ್ಯಾತ್ , ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆತ್ಮಾ ಸಂಸಾರೀ ಪರಸ್ಮಾತ್ ಆತ್ಮನಃ ಅನ್ಯಃ, ತಸ್ಯ ಧ್ಯಾನಾಧೀನಜ್ಞಾನೇನ ಈಶ್ವರತ್ವಂ ಕರ್ತವ್ಯಮ್ , ಇತ್ಯೇತದ್ ಜ್ಞಾನಂ ಪಾಂಡಿತ್ಯಮ್ , ಇತಿ ಮತಂ ದೂಷಯತಿ -
ಏವಮಿತಿ ।
‘ಅಯಮಾತ್ಮಾ ಬ್ರಹ್ಮ’ (ಬೃ. ಉ. ೨-೫-೧೯) ಇತಿ ಆತ್ಮನೋ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಶ್ರುತಿವಿರೋಧಾತ್ , ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು, ಸಂಸಾರಸ್ಯ ವಸ್ತುತ್ವಾಂಗೀಕಾರಾತ್ ತತ್ಪ್ರತೀತ್ಯವಸ್ಥಾಯಾಂ ಕರ್ಮಕಾಂಡಸ್ಯ ಅರ್ಥವತ್ತ್ವಮ್ , ಸಂಸಾರಿತ್ವನಿರಾಸೇನ ಆತ್ಮನೋ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವೇ ಧ್ಯಾನಾದಿನಾ ಸಾಧಿತೇ, ಮೋಕ್ಷಾವಸ್ಥಾಯಾಂ ಜ್ಞಾನಕಾಂಡಸ್ಯ ಅರ್ಥವತ್ತ್ವಮ್ , ತತ್ಕಥಂ ಯಥೋಕ್ತಜ್ಞಾನವಾನ್ ಪಂಡಿತಾಪಸದತ್ವೇನ ಆಕ್ಷಿಪ್ಯತೇ? ತತ್ರಾಹ -
ಸಂಸಾರೇತಿ ।
ಕರೋಮಿ ಇತಿ ಮನ್ಯಮಾನೋ ಯಃ, ಸ ಪಂಡಿತಾಪಸದ ಇತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ । ಕರ್ಮಕಾಂಡಂ ಹಿ ಕಲ್ಪಿತಂ ಸಂಸಾರಿತ್ವಮ್ ಅಧಿಕೃತ್ಯ ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಸಂಬಂಧಂ ಬೋಧಯತ್ ಅರ್ಥವತ್ ಇಷ್ಟಮ್ । ಜ್ಞಾನಕಾಂಡಮಪಿ ತಥಾಪಿಧಂ ಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ಪರಾಕೃತ್ಯ ಅಖಂಡೈಕರಸೇ ಪ್ರತ್ಯಗ್ಬ್ರಹ್ಮಣಿ ಪರ್ಯವಸ್ಯದು ಅರ್ಥವತ್ ಭವೇತ್ , ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂ ಚ, ಆತ್ಮನಃ ಶಾಸ್ತ್ರಸಿದ್ಧಂ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಅಬ್ರಹ್ಮತ್ವಂ ಕಲ್ಪಯನ್ ಆತ್ಮಹಾ ಭೂತ್ವಾ ಲೋಕದ್ವಯಬಹಿರ್ಭೂತಃ ಸ್ಯಾತ್ , ಇತ್ಯಾಹ -
ಆತ್ಮಹೇತಿ ।
ನನು, ‘ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಂ ಚಾಪಿ ಮಾಂ ವಿದ್ಧಿ’ ಇತ್ಯನೇನ ಸರ್ವತ್ರ ಅಂತರ್ಯಾಮೀ ಪರಃ ಜೀವಾದನ್ಯಃ ನಿರುಚ್ಯತೇ, ನ ಜೀವಸ್ಯ ಈಶ್ವರತ್ವಮ್ ಅತ್ರ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತೇ । ತತ್ ಕಥಮ್ ಇತ್ಥಮ್ ಆಕ್ಷಿಪ್ಯತೇ ? ತತ್ರಾಹ -
ಸ್ವಯಮಿತಿ ।
ಕಿಂಚ, ತತ್ವಮಸೀತಿವತ್ ಪ್ರಸಿದ್ಧಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಾನುವಾದೇನ ಅಪ್ರಸಿದ್ಧಂ ತಸ್ಯ ಈಶ್ವರತ್ವಮ್ ಇಹ ಉಪದೇಶತಃ ಧೃತಂ ತಸ್ಯ ಹಾನಿಮ್ , ಅಶ್ರುತಸ್ಯ ಚ ಜೀವೇಶ್ವೇರಯೋಃ ತಾತ್ವಿಕಭೇದಸ್ಯ ಕಲ್ಪನಾಂ ಕುರ್ವನ್ ಕಥಂ ವ್ಯಾಮೂಢೋ ನ ಸ್ಯಾತ್ ? ಇತ್ಯಾಹ -
ಶ್ರುತೇತಿ ।
ನನು, ಕೇಚನ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಾರಃ ಯಥೋಕ್ತಂ ಪಾಂಡಿತ್ಯಂ ಪುರಸ್ಕೃತ್ಯ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞೇ ಚಾಪಿ ಇತ್ಯಾದಿಶ್ಲೋಕಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತವಂತಃ ; ತತ್ಕಥಮ್ ಉಕ್ತಪಾಂಡಿತ್ಯಮ್ ಆಸ್ಥಾತುಃ ವ್ಯಾಸೂ़ಟತ್ವಮ್ ? ತತ್ರಾಹ -
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।