ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ತ್ರಯೋದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ
ಪೂರ್ವಪೃಷ್ಠಮ್      ಉತ್ತರಪೃಷ್ಠಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಂ ಚಾಪಿ ಮಾಂ ವಿದ್ಧಿ ಸರ್ವಕ್ಷೇತ್ರೇಷು ಭಾರತ ।
ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಯೋರ್ಜ್ಞಾನಂ ಯತ್ತಜ್ಜ್ಞಾನಂ ಮತಂ ಮಮ ॥ ೨ ॥
ಯತ್ತೂಕ್ತಮ್ ‘ಈಶ್ವರಸ್ಯ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞೈಕತ್ವೇ ಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿ, ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಾನಾಂ ಚ ಈಶ್ವರೈಕತ್ವೇ ಸಂಸಾರಿಣಃ ಅಭಾವಾತ್ ಸಂಸಾರಾಭಾವಪ್ರಸಂಗಃ’ ಇತಿ, ಏತೌ ದೋಷೌ ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತೌ ‘ವಿದ್ಯಾವಿದ್ಯಯೋಃ ವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಾಭ್ಯುಪಗಮಾತ್’ ಇತಿ । ಕಥಮ್ ? ಅವಿದ್ಯಾಪರಿಕಲ್ಪಿತದೋಷೇಣ ತದ್ವಿಷಯಂ ವಸ್ತು ಪಾರಮಾರ್ಥಿಕಂ ನ ದುಷ್ಯತೀತಿ । ತಥಾ ಚ ದೃಷ್ಟಾಂತಃ ದರ್ಶಿತಃ — ಮರೀಚ್ಯಂಭಸಾ ಊಷರದೇಶೋ ನ ಪಂಕೀಕ್ರಿಯತೇ ಇತಿ । ಸಂಸಾರಿಣಃ ಅಭಾವಾತ್ ಸಂಸಾರಾಭಾವಪ್ರಸಂಗದೋಷೋಽಪಿ ಸಂಸಾರಸಂಸಾರಿಣೋಃ ಅವಿದ್ಯಾಕಲ್ಪಿತತ್ವೋಪಪತ್ತ್ಯಾ ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತಃ ॥
ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಂ ಚಾಪಿ ಮಾಂ ವಿದ್ಧಿ ಸರ್ವಕ್ಷೇತ್ರೇಷು ಭಾರತ ।
ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಯೋರ್ಜ್ಞಾನಂ ಯತ್ತಜ್ಜ್ಞಾನಂ ಮತಂ ಮಮ ॥ ೨ ॥
ಯತ್ತೂಕ್ತಮ್ ‘ಈಶ್ವರಸ್ಯ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞೈಕತ್ವೇ ಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ಪ್ರಾಪ್ನೋತಿ, ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಾನಾಂ ಚ ಈಶ್ವರೈಕತ್ವೇ ಸಂಸಾರಿಣಃ ಅಭಾವಾತ್ ಸಂಸಾರಾಭಾವಪ್ರಸಂಗಃ’ ಇತಿ, ಏತೌ ದೋಷೌ ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತೌ ‘ವಿದ್ಯಾವಿದ್ಯಯೋಃ ವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಾಭ್ಯುಪಗಮಾತ್’ ಇತಿ । ಕಥಮ್ ? ಅವಿದ್ಯಾಪರಿಕಲ್ಪಿತದೋಷೇಣ ತದ್ವಿಷಯಂ ವಸ್ತು ಪಾರಮಾರ್ಥಿಕಂ ನ ದುಷ್ಯತೀತಿ । ತಥಾ ಚ ದೃಷ್ಟಾಂತಃ ದರ್ಶಿತಃ — ಮರೀಚ್ಯಂಭಸಾ ಊಷರದೇಶೋ ನ ಪಂಕೀಕ್ರಿಯತೇ ಇತಿ । ಸಂಸಾರಿಣಃ ಅಭಾವಾತ್ ಸಂಸಾರಾಭಾವಪ್ರಸಂಗದೋಷೋಽಪಿ ಸಂಸಾರಸಂಸಾರಿಣೋಃ ಅವಿದ್ಯಾಕಲ್ಪಿತತ್ವೋಪಪತ್ತ್ಯಾ ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತಃ ॥

‘ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಂ ಚಾಪಿ’ ಇತ್ಯತ್ರ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞೇಶ್ವರಯೋಃ ಐಕ್ಯಂ ಸ್ವಾಭೀಷ್ಟಂ ಸ್ಪಷ್ಟಯಿತುಂ ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತಮೇವ ಚೋದ್ಯಮ್ ಅನುದ್ರವತಿ -

ಯತ್ತೂಕ್ತಮಿತಿ ।

ತಾತ್ತ್ವಿಕಮ್ ಏಕತ್ವಮ್ , ಅತಾತ್ತ್ವಿಕಂ ಸಂಸಾರಿತ್ವಮ್ , ಇತ್ಯಂಗೀಕೃತ್ಯ ಉಕ್ತಮೇವ ಸಮಾಧಿಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ -

ಏತಾವಿತಿ ।

ಈಶ್ವರಸ್ಯ ಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ಸಂಮಾರ್ಯಭಾವೇನ ಸಂಸಾರಾಭಾವಶ್ಚ ಇತ್ಯುಕ್ತೌ ದೋಷೌ, ವಿದ್ಯಾವಿದ್ಯಯೋಃ ವೈಲಕ್ಷಣ್ಯೇಽಪಿ ಕಥಂ ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತೌ, ಇತಿ ದೃಚ್ಛತಿ-

ಕಥಮಿತಿ ।

ಕಲ್ಪಿತಸಂಸಾರೇಣ ಕಲ್ಪನಾಧಿಷ್ಠಾನಮ್ ಅದ್ವಯಂ ವಸ್ತು ವಸ್ತುತೋ ನ ಸಂಬದ್ಧಮ್ , ಇತಿ ಪರಿಹರತಿ-

ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।

ತದ್ವಿಷಯಮ್ - ಕಲ್ಪನಾಸ್ಪದಮ್ ಅಧಿಷ್ಠಾನಮ್ , ಇತಿ ಯಾವತ್ ।

ಕಲ್ಪಿತೇನ ಅಧಿಷ್ಠಾನಸ್ಯ ವಸ್ತುತಃ ಅಸಂಸ್ಪರ್ಶೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ-

ತಥಾ ಚೇತಿ ।

ಈಶ್ವರಸ್ಯ ನಂಸಾರಿತ್ವಾಪ್ರಸಂಗಂ ಪ್ರಕಟೋಕೃತ್ಯ ಪ್ರಸಂಗಾಂತರನಿರಾಸಮ್ ಅನುಸ್ಮಾರಯತಿ -

ಸಂಸಾರಿಣ ಇತಿ ।