తృతీయమ్ ఉత్థాపయతి -
ఇదం చేతి ।
సిద్ధాన్తాత్ అవిశేషమ్ ఆశఙ్క్య, క్షేత్రస్య క్షేత్రజ్ఞాత్ వస్తుతో భిన్నత్వేన తద్విషయత్వాఙ్గీకారాత్ , మైవమ్ , ఇత్యాహ-
క్షేత్రం చేతి ।
అహన్ధీవేద్యస్య ఆత్మనో వస్తుతః సంసారిత్వస్వీకారాచ్చ సిద్ధాన్తాత్ భేదో అస్తి, ఇత్యాహ -
అహన్త్వితి ।
సంసారిత్వమేవ స్ఫోరయతి -
సుఖీతి ।
సంసారిత్వాస్య వస్తుత్వే తదనివృత్త్యా పుమర్థాసిద్ధిః, ఇత్యాశఙ్క్య, ఆహ -
సంసారేతి ।
కథం తదుపరమస్య హేతుం వినా కర్తవ్యత్వమ్ ? ఇత్యాశఙ్క్య, ఆహ -
క్షేత్రేతి ।
క్షేత్రం జ్ఞాత్వా తతో నిష్కృష్టస్య క్షేత్రజ్ఞస్య జ్ఞానం కథం సంసారోపరతిమ్ ఉత్పాదయేత్ ? ఇత్యాశఙ్క్య, ఆహ -
ధ్యానేనేతి ।
సంసారిత్వమ్ ఆత్మనో బుధ్యమానస్య తద్రహితాత్ ఈశ్వరాత్ అన్యత్వమ్ ఇతి వక్తుమ్ ఇతిశబ్దః । తదేవ అన్యత్వమ్ ఉపపాదయతి -
యశ్చేతి ।
మమ సంసారిణః అసంసారీశ్వరత్వం కర్తవ్యమ్ ఇత్యేవం యో బుధ్యతే, యో వా తథావిధం జ్ఞానం తవ కర్తవ్యమ్ ఇతి ఉపదిశతి ; స క్షేత్రజ్ఞాత్ ఈశ్వరాత్ అన్యో జ్ఞేయః అన్యథా ఉపదేశానర్థక్యాత్ , ఇత్యర్థః ।
ఆత్మా సంసారీ పరస్మాత్ ఆత్మనః అన్యః, తస్య ధ్యానాధీనజ్ఞానేన ఈశ్వరత్వం కర్తవ్యమ్ , ఇత్యేతద్ జ్ఞానం పాణ్డిత్యమ్ , ఇతి మతం దూషయతి -
ఎవమితి ।
‘అయమాత్మా బ్రహ్మ’ (బృ. ఉ. ౨-౫-౧౯) ఇతి ఆత్మనో బ్రహ్మత్వశ్రుతివిరోధాత్ , ఇత్యర్థః ।
నను, సంసారస్య వస్తుత్వాఙ్గీకారాత్ తత్ప్రతీత్యవస్థాయాం కర్మకాణ్డస్య అర్థవత్త్వమ్ , సంసారిత్వనిరాసేన ఆత్మనో బ్రహ్మత్వే ధ్యానాదినా సాధితే, మోక్షావస్థాయాం జ్ఞానకాణ్డస్య అర్థవత్త్వమ్ , తత్కథం యథోక్తజ్ఞానవాన్ పణ్డితాపసదత్వేన ఆక్షిప్యతే? తత్రాహ -
సంసారేతి ।
కరోమి ఇతి మన్యమానో యః, స పణ్డితాపసద ఇతి పూర్వేణ సమ్బన్ధః । కర్మకాణ్డం హి కల్పితం సంసారిత్వమ్ అధికృత్య సాధ్యసాధనసమ్బన్ధం బోధయత్ అర్థవత్ ఇష్టమ్ । జ్ఞానకాణ్డమపి తథాపిధం సంసారిత్వం పరాకృత్య అఖణ్డైకరసే ప్రత్యగ్బ్రహ్మణి పర్యవస్యదు అర్థవత్ భవేత్ , ఇత్యర్థః ।
కిం చ, ఆత్మనః శాస్త్రసిద్ధం బ్రహ్మత్వం త్యక్త్వా అబ్రహ్మత్వం కల్పయన్ ఆత్మహా భూత్వా లోకద్వయబహిర్భూతః స్యాత్ , ఇత్యాహ -
ఆత్మహేతి ।
నను, ‘క్షేత్రజ్ఞం చాపి మాం విద్ధి’ ఇత్యనేన సర్వత్ర అన్తర్యామీ పరః జీవాదన్యః నిరుచ్యతే, న జీవస్య ఈశ్వరత్వమ్ అత్ర ప్రతిపాద్యతే । తత్ కథమ్ ఇత్థమ్ ఆక్షిప్యతే ? తత్రాహ -
స్వయమితి ।
కిఞ్చ, తత్వమసీతివత్ ప్రసిద్ధక్షేత్రజ్ఞానువాదేన అప్రసిద్ధం తస్య ఈశ్వరత్వమ్ ఇహ ఉపదేశతః ధృతం తస్య హానిమ్ , అశ్రుతస్య చ జీవేశ్వేరయోః తాత్వికభేదస్య కల్పనాం కుర్వన్ కథం వ్యామూఢో న స్యాత్ ? ఇత్యాహ -
శ్రుతేతి ।
నను, కేచన వ్యాఖ్యాతారః యథోక్తం పాణ్డిత్యం పురస్కృత్య క్షేత్రజ్ఞే చాపి ఇత్యాదిశ్లోకం వ్యాఖ్యాతవన్తః ; తత్కథమ్ ఉక్తపాణ్డిత్యమ్ ఆస్థాతుః వ్యాసూ़టత్వమ్ ? తత్రాహ -
తస్మాదితి ।