మాత్రపదస్య వ్యావర్త్య మానయుక్త్యాఖ్యమ్ అవష్టమ్భాన్తరమ్ ఇతి వక్తుం కేవలపదమ్ । యయా అవిద్యయా విరుద్ధమపి నిర్వోఢుం శక్యతే, తస్యాః స్వాతన్త్ర్యాభావాత్ చితః అన్యస్య అవిద్యమానత్వేన అతదాశ్రయత్వాత్ , -తస్యాః విద్యాస్వభావతయా తదాశ్రయత్వవ్యాఘాతాత్ , ఆశ్రయజిజ్ఞాసయా పృచ్ఛతి -
అత్రాహేతి ।
ఆశ్రయమాత్రం పృచ్ఛ్యతే? తద్విశేషో వా? ప్రథమే, ప్రశ్నస్య అనవకాశత్వం మత్వా ఆహ -
యస్యేతి ।
అవిద్యా దృశ్యా? అదృశ్యా వా? దృశ్యత్వే, పారతన్త్ర్యాత్ కిఞ్చిన్నిష్ఠత్వేనైవ తదూదృష్టేః న ఆశ్రయమాత్రం ప్రష్టవ్యమ్ , అదృశ్యత్వే వా, అప్రకాశత్వాద్ అసిద్ధిరేవ స్యాత్ , ఇత్యర్థః ।
ద్వీతీయమ్ ఆలమ్బతే -
కస్యేతి ।
అవిద్యాయాః దృశ్యమానత్వాత్ ఆశ్రయవిశేషస్య ఆత్మనోఽపి స్వానుభవసిద్ధత్వాత్ ప్రశ్నస్య నిరవకాశతా, ఇతి ఉత్తరమ్ ఆహ -
అత్రేతి ।
ప్రశ్నానర్థక్యం ప్రశ్నద్వారా స్ఫోరయతి -
కథమిత్యాదినా ।
తథాపి కథం ప్రశ్నాసిద్ధిః? తత్రాహ -
న చేతి ।
తదేవ దృష్టాన్తేన స్పష్టయతి -
నహీతి ।
దృష్టాన్తదార్ష్టాన్తికయోః వైషమ్యం చోదయతి -
నన్వితి ।
అజ్ఞానాశ్రయస్య పరోక్షత్వేఽపి ప్రశ్ననైరర్థక్యమ్ , ఇ్త్యాహ -
అప్రత్యక్షేణేతి ।
అవిద్యావతః అప్రత్యక్షత్వేఽపి తేన అవిద్యాసమ్బన్ధే సిద్ధేప్రష్టుః తవ ప్రశ్నానర్థక్యసమాధిః న కశ్చిత్ , ఇత్యర్థః ।
అబుద్ధపరాభిసన్ధిః శఙ్కతే -
అవిద్యాయా ఇతి ।
అవిద్యావతః తత్పరిహారాత్ న అన్యేన ప్రయతితవ్యమ్ , ఇత్యాహ -
యస్యేతి ।
మమైవ అవిద్యావత్వాత్ తత్పరిహారే మయా ప్రయతితవ్యమ్ , ఇతి శహ్కతే -
నన్వితి ।
తర్హి ప్రశ్నానర్థక్యమ్ , ఇతి సిద్ధిాన్తీ స్వాభిసన్ధిమ్ ఆహ -
జానాసీతి ।
ఆత్మానమ్ అవిద్యావన్తం జానన్నపి తద్బిషయాధ్యక్షాభావత్ పృచ్ఛామి, ఇతి శఙ్కతే -
జానామీతి ।
అవిద్యావతః అప్రత్యక్షత్వం వదతా - తస్య ‘అహమవిద్యావాన్ ‘ అవిద్యాకార్యావత్త్వాత్ , వ్యతిరేకేణ ముక్తాత్మవత, ఇతి అనుమేయత్వం ఇష్టమ్ , ఇతి అభ్యుపేత్య దూషయతి -
అనుమానేనేతి ।
ఆత్మనః అవిద్యాసమ్బన్ధగ్రహే కా అనుపపత్తిః? ఇతి ఆశఙ్క్య, జ్ఞాతైవ ఆత్మా స్వస్య అవిద్యాసమ్బన్ధం బుధ్యతే? అన్యో వా జ్ఞాతా? ఇతి వికల్ప్య, ఆద్యం దూషయతి -
న హీతి ।
తత్కాలే స్వస్య అవిద్యాం ప్రతి జ్ఞాతృత్వావస్థాయామ్ , ఇతి యావత్ ।
అవిద్యాం విషయత్వేన గృహేత్వా తజ్జ్ఞాతృత్వేనైవ ఉపయుక్తస్య ఆత్మనః తస్యాః స్వాత్మని కుతః సమ్బన్ధజ్ఞాతృత్వమ్ ? ఎకస్య కర్మకర్తృత్వవిరోధాత్ , ఇత్యాహ -
అవిద్యాయా ఇతి ।
దీతీయం నిరస్యతి -
న చేతి ।
యో గ్రహీతా, స న సమ్భవతి, ఇతి సమ్బన్ధః । తద్విషయమితి । జ్ఞాతుః అవిద్యాయాశ్చ సమ్బన్ధః తచ్ఛబ్దార్థః ।
అనవస్థామేవ ప్రపఞ్చయతి -
యదీతి ।
ఆత్మనః స్వపరజ్ఞేయత్వాయోగాత్ తస్మిన్ అవిద్యాసమ్బన్ధస్య అప్రామాణికత్వాత్ నిత్యానుభవగమ్యత్వే స్థితే, ఫలితం ఆహ -
యది పునరితి ।
యదా చ ఎవం, తదా ఇత్యధ్యాహార్యమ్ ।