ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಂ ಚಾಪಿ ಮಾಂ ವಿದ್ಧಿ ಸರ್ವಕ್ಷೇತ್ರೇಷು ಭಾರತ
ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಯೋರ್ಜ್ಞಾನಂ ಯತ್ತಜ್ಜ್ಞಾನಂ ಮತಂ ಮಮ ॥ ೨ ॥
ನನು ಅಯಮೇವ ದೋಷಃ, ಯತ್ ದೋಷವತ್ಕ್ಷೇತ್ರವಿಜ್ಞಾತೃತ್ವಮ್ ; ವಿಜ್ಞಾನಸ್ವರೂಪಸ್ಯೈವ ಅವಿಕ್ರಿಯಸ್ಯ ವಿಜ್ಞಾತೃತ್ವೋಪಚಾರಾತ್ ; ಯಥಾ ಉಷ್ಣತಾಮಾತ್ರೇಣ ಅಗ್ನೇಃ ತಪ್ತಿಕ್ರಿಯೋಪಚಾರಃ ತದ್ವತ್ಯಥಾ ಅತ್ರ ಭಗವತಾ ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಫಲಾತ್ಮತ್ವಾಭಾವಃ ಆತ್ಮನಿ ಸ್ವತ ಏವ ದರ್ಶಿತಃಅವಿದ್ಯಾಧ್ಯಾರೋಪಿತಃ ಏವ ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಾದಿಃ ಆತ್ಮನಿ ಉಪಚರ್ಯತೇ ; ತಥಾ ತತ್ರ ತತ್ರ ಏವಂ ವೇತ್ತಿ ಹಂತಾರಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೨ । ೧೯), ಪ್ರಕೃತೇಃ ಕ್ರಿಯಮಾಣಾನಿ ಗುಣೈಃ ಕರ್ಮಾಣಿ ಸರ್ವಶಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೩ । ೨೭), ನಾದತ್ತೇ ಕಸ್ಯಚಿತ್ಪಾಪಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೫ । ೧೫) ಇತ್ಯಾದಿಪ್ರಕರಣೇಷು ದರ್ಶಿತಃತಥೈವ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮ್ ಅಸ್ಮಾಭಿಃಉತ್ತರೇಷು ಪ್ರಕರಣೇಷು ದರ್ಶಯಿಷ್ಯಾಮಃ
ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಂ ಚಾಪಿ ಮಾಂ ವಿದ್ಧಿ ಸರ್ವಕ್ಷೇತ್ರೇಷು ಭಾರತ
ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಯೋರ್ಜ್ಞಾನಂ ಯತ್ತಜ್ಜ್ಞಾನಂ ಮತಂ ಮಮ ॥ ೨ ॥
ನನು ಅಯಮೇವ ದೋಷಃ, ಯತ್ ದೋಷವತ್ಕ್ಷೇತ್ರವಿಜ್ಞಾತೃತ್ವಮ್ ; ವಿಜ್ಞಾನಸ್ವರೂಪಸ್ಯೈವ ಅವಿಕ್ರಿಯಸ್ಯ ವಿಜ್ಞಾತೃತ್ವೋಪಚಾರಾತ್ ; ಯಥಾ ಉಷ್ಣತಾಮಾತ್ರೇಣ ಅಗ್ನೇಃ ತಪ್ತಿಕ್ರಿಯೋಪಚಾರಃ ತದ್ವತ್ಯಥಾ ಅತ್ರ ಭಗವತಾ ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಫಲಾತ್ಮತ್ವಾಭಾವಃ ಆತ್ಮನಿ ಸ್ವತ ಏವ ದರ್ಶಿತಃಅವಿದ್ಯಾಧ್ಯಾರೋಪಿತಃ ಏವ ಕ್ರಿಯಾಕಾರಕಾದಿಃ ಆತ್ಮನಿ ಉಪಚರ್ಯತೇ ; ತಥಾ ತತ್ರ ತತ್ರ ಏವಂ ವೇತ್ತಿ ಹಂತಾರಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೨ । ೧೯), ಪ್ರಕೃತೇಃ ಕ್ರಿಯಮಾಣಾನಿ ಗುಣೈಃ ಕರ್ಮಾಣಿ ಸರ್ವಶಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೩ । ೨೭), ನಾದತ್ತೇ ಕಸ್ಯಚಿತ್ಪಾಪಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೫ । ೧೫) ಇತ್ಯಾದಿಪ್ರಕರಣೇಷು ದರ್ಶಿತಃತಥೈವ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮ್ ಅಸ್ಮಾಭಿಃಉತ್ತರೇಷು ಪ್ರಕರಣೇಷು ದರ್ಶಯಿಷ್ಯಾಮಃ

ಜ್ಞಾತುಃ ಆತ್ಮನಃ ನ ಕಿಂಚಿದ್ - ದುಷ್ಯತಿ ಇತಿ, ಏತದ್ ಅಮೃಷ್ಯಮಾಣಃ ಶಂಕತೇ -

ನನ್ವಿತಿ ।

ಕಿಂ ಜ್ಞಾತೃತ್ವಂ ಜ್ಞಾನಕ್ರಿಯಾಕರ್ತೃತ್ವಮ್ ? ಜ್ಞಾನಸ್ವರೂಪತ್ವಂ ವಾ? ನಾದ್ಯಃ, ತದನಭ್ಯುಪಗಮಾತ್ ತತ್ಪ್ರಯುಕ್ತದೋಷಾಭಾವಾತ್ । ದ್ವೀತೀಯೇ ಜ್ಞಾತೃತ್ವಸ್ಯ ಔಪಚರಿಕತ್ವಾತ್ ನ ತತ್ಕೃತೋ ದೋಷೋಽಸ್ತಿ, ಇತ್ಯಾಹ -

ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಅಸತ್ಯಾಮಪಿ ಕ್ರಿಯಾಯಾಂ ಕ್ರಿಯೋಪಚಾರಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಫುಟಯತಿ -

ಯಥೇತಿ ।

ಆತ್ಮನಿ ವಸ್ತುತಃ ವಿಕ್ರಿಯಾಭಾವೇ ಭಗವದನುಮತಿಂ ದರ್ಶಯತಿ -

ಯಥಾತ್ರೇತಿ ।

ಗೀತಾಶಾಸ್ತ್ರಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ಸ್ವತ ಏವ ಆತ್ಮನಿ ಕ್ರಿಯಾದ್ಯಾತ್ಮತ್ವಾಭಾವಃ ಭಗವತಾ ಶಾಸ್ತ್ರೇ ಯಥೋಕ್ತಃ, ತಥೈವ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮ್ ಅಸ್ಮಾಭಿಃ, ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಕ್ರಿಯಾದಿಃ ಆತ್ಮನಿ ಭಾತಿ? ತತ್ರಾಹ -

ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।

ಯಥಾ ವಸ್ತುತೋ ನಾಸ್ತಿ ಆತ್ಮನಿ ಕ್ರಿಯಾದಿಃ, ಉಪಚಾರಾತ್ತು ಭಾತಿ, ತಥಾ ತತ್ರ ತತ್ರ ಅತೀತಪ್ರಕರಣೇಷು ಭಗವತಾ ಕೃತೋ ಯತ್ನಃ, ಇತ್ಯಾಹ -

ತಥೇತಿ ।

ನ ಕೇವಲಮ್ ಅತೀತೇಷ್ವೇವ ಪ್ರಕರಣೇಷು ವಾಸ್ತವಕ್ರಿಯಾದ್ಯಭಾವಾತ್ ಆತ್ಮನಿ ಆದ್ಯಾಸಿಕೀ ತದ್ಧೀಃ ಉಕ್ತಾ, ಕಿಂತು ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣಪ್ರಕರಣೇಷ್ವಪಿ ತಥೈವ ಭಗವದಭಿಪ್ರಾಯದರ್ಶನಂ ಭವಿಷ್ಯತಿ, ಇತ್ಯಾಹ -

ಉತ್ತರೇಷು ಚೇತಿ ।