ఉపలబ్ధజాతీయస్య ఉపలభ్యమానస్య ఆదానేచ్ఛాయాం హేతుమాహ -
సుఖేతి ।
ఇతిశబ్దః హేత్వర్థః । సుఖహేతుత్వాత్ తస్మిన్ ఇచ్ఛా, ఇత్యర్థః ।
ఇచ్ఛాం సుఖతద్ధేతువిషయత్వేన వ్యాఖ్యాయ ఆత్మధర్మత్వం తస్య వ్యుదస్యతి -
సేయమితి ।
తథాపి కథం క్షేత్రాన్తర్భూతత్వమ్ ? తత్రాహ -
జ్ఞేయత్వాదితి ।
ఇచ్ఛావత్ ద్వేషోఽపి ధర్మః బుద్ధేః, ఇత్యాహ -
తథేతి ।
కోఽసౌ ద్వేషః? యస్య బుద్ధిధర్మత్వమ్ , తత్రాహ -
యజ్జాతీయమితి ।
తస్యాపి ఇచ్ఛావత్ క్షేత్రాన్తర్భావమాహ సోఽయిమితి ।
ఇచ్ఛాద్వేషవత్ బుద్ధిధర్మః సుఖమపి, ఇత్యాహ -
తథేతి ।
తస్యాపి స్వరూపోక్త్యా క్షేత్రాన్తఃపాతిత్వమాహ -
అనుకూలమితి ।
దుఃఖస్యాపి స్వరూపోక్త్యా క్షేత్రమధ్యవర్తిత్వమాహ -
దుఃఖమితి ।
దేహేన్ద్రియాత్మవాదౌ వ్యుదసితుం క్షేత్రాన్తర్భూతమేవ సఙ్ఘాతం విభజతే -
దేహేతి ।
విజ్ఞానవాదం ప్రత్యాహ -
తస్యామితి ।
తప్తే లోహపిణ్డే వహ్రేః అభివ్యక్తివత్ ఉక్తసంహతౌ బుద్ధివృత్తిః అభివ్యజ్యతే । తత్ర చ అగ్నిః అభివ్యక్తః లోహపిణ్డమేవ అగ్నిబుద్ధ్యా గ్రాహయతి । తథా ఆత్మచైతన్యం బుద్ధివృత్తౌ అభివ్యక్తం తామేవ ఆత్మతయా బోధయతి । అతః తదాభాసానువిద్ధా సైవ చేతనా ఇత్యుచ్యతే । సా చ ముఖ్యచేతనం ప్రతి జ్ఞేయత్వాత్ అతద్రూపత్వాత్ క్షేత్రమేవ ఇత్యర్థః ।
ధృతిస్వరూపోక్త్యా క్షేత్రత్వం తస్యా దర్శయతి -
ధృతిరిత్యాదినా ।
నను - అऩ్యేఽపి సఙ్కల్పాదయో మనోధర్మాః సన్తి, తే కిమితి అత్ర క్షేత్రత్వేన నోచ్యన్తే? తత్రాహ -
సర్వేతి ।
తస్య ఉపలక్షణార్థత్వే హేతుమాహ -
యత ఇతి ।
ఇచ్ఛాదివత్ అస్మిన్నవసరే సఙ్కల్పాదీనామపి దర్శితత్వం సిద్ధవత్కృత్య, ప్రకరణవిభాగార్థం యతో భగవదుక్తం క్షేత్రముపసంహరతి, అతః యుక్తమ్ ఇచ్ఛాదిగ్రహస్య సర్వాను్క్తబుద్ధిధర్మోపలక్షణార్థత్వమ్ ఇత్యర్థః ।
విరక్తస్య జ్ఞానాధికారాయ వైరాగ్యార్థం క్షేత్రం వ్యాఖ్యాతమ్ , ఇతి అనువదతి -
యస్యేతి ।
క్షేత్రభేదజాతస్య వ్యష్టిదేహవిభాగస్య సర్వస్య ఇత్యర్థః । సంహతిః - సమష్టిశరీరమ్
॥ ౬ ॥