ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಪ್ರಕೃತಿಂ ಪುರುಷಂ ಚೈವ ವಿದ್ಧ್ಯನಾದೀ ಉಭಾವಪಿ
ವಿಕಾರಾಂಶ್ಚ ಗುಣಾಂಶ್ಚೈವ ವಿದ್ಧಿ ಪ್ರಕೃತಿಸಂಭವಾನ್ ॥ ೧೯ ॥
ಪ್ರಕೃತಿಂ ಪುರುಷಂ ಚೈವ ಈಶ್ವರಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತೀ ತೌ ಪ್ರಕೃತಿಪುರುಷೌ ಉಭಾವಪಿ ಅನಾದೀ ವಿದ್ಧಿ, ವಿದ್ಯತೇ ಆದಿಃ ಯಯೋಃ ತೌ ಅನಾದೀನಿತ್ಯೇಶ್ವರತ್ವಾತ್ ಈಶ್ವರಸ್ಯ ತತ್ಪ್ರಕೃತ್ಯೋರಪಿ ಯುಕ್ತಂ ನಿತ್ಯತ್ವೇನ ಭವಿತುಮ್ಪ್ರಕೃತಿದ್ವಯವತ್ತ್ವಮೇವ ಹಿ ಈಶ್ವರಸ್ಯ ಈಶ್ವರತ್ವಮ್ಯಾಭ್ಯಾಂ ಪ್ರಕೃತಿಭ್ಯಾಮ್ ಈಶ್ವರಃ ಜಗದುತ್ಪತ್ತಿಸ್ಥಿತಿಪ್ರಲಯಹೇತುಃ, ತೇ ದ್ವೇ ಅನಾದೀ ಸತ್ಯೌ ಸಂಸಾರಸ್ಯ ಕಾರಣಮ್
ಪ್ರಕೃತಿಂ ಪುರುಷಂ ಚೈವ ವಿದ್ಧ್ಯನಾದೀ ಉಭಾವಪಿ
ವಿಕಾರಾಂಶ್ಚ ಗುಣಾಂಶ್ಚೈವ ವಿದ್ಧಿ ಪ್ರಕೃತಿಸಂಭವಾನ್ ॥ ೧೯ ॥
ಪ್ರಕೃತಿಂ ಪುರುಷಂ ಚೈವ ಈಶ್ವರಸ್ಯ ಪ್ರಕೃತೀ ತೌ ಪ್ರಕೃತಿಪುರುಷೌ ಉಭಾವಪಿ ಅನಾದೀ ವಿದ್ಧಿ, ವಿದ್ಯತೇ ಆದಿಃ ಯಯೋಃ ತೌ ಅನಾದೀನಿತ್ಯೇಶ್ವರತ್ವಾತ್ ಈಶ್ವರಸ್ಯ ತತ್ಪ್ರಕೃತ್ಯೋರಪಿ ಯುಕ್ತಂ ನಿತ್ಯತ್ವೇನ ಭವಿತುಮ್ಪ್ರಕೃತಿದ್ವಯವತ್ತ್ವಮೇವ ಹಿ ಈಶ್ವರಸ್ಯ ಈಶ್ವರತ್ವಮ್ಯಾಭ್ಯಾಂ ಪ್ರಕೃತಿಭ್ಯಾಮ್ ಈಶ್ವರಃ ಜಗದುತ್ಪತ್ತಿಸ್ಥಿತಿಪ್ರಲಯಹೇತುಃ, ತೇ ದ್ವೇ ಅನಾದೀ ಸತ್ಯೌ ಸಂಸಾರಸ್ಯ ಕಾರಣಮ್

‘ಸ ಚ ಯೋ ಯತ್ಸ್ವಭಾವಶ್ಚ’ ಇತಿ ಉದ್ದಿಷ್ಟಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ -

ಪ್ರಕೃತಿಮಿತಿ ।

ಈಶ್ವರಸ್ಯ ಅಪರಾ ಪ್ರಕೃತಿಃ ಅತ್ರ ಪ್ರಕೃತಿಶಬ್ದೇನ ಉಕ್ತಾ, ಪರಾ ತು ಪ್ರಕೃತಿಃ ಜೀವಾಖ್ಯಾ ಪುರುಷಶಬ್ದೇನ ವಿವಕ್ಷಿತಾ, ಇತಿ ವ್ಯಾಕರೋತಿ -

ಈಶ್ವರಸ್ಯೇತಿ ।

ತಯೋರನಾದಿತ್ವಂ ವ್ಯುತ್ಪಾದಯತಿ -

ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ತತ್ರ ಯುಕ್ತಿಮಾಹ -

ನಿತ್ಯತ್ವಾದೀಶ್ವರಸ್ಯೇತಿ ।

ಈಶ್ವರಸ್ಯ ಉಕ್ತಪ್ರಕೃತಿದ್ವಯವತ್ವಂ ಕಥಮ್ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -

ಪ್ರಕೃತೀತಿ ।

ತಸ್ಯ ಜಗಜ್ಜನ್ಮಾದೌ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯಮೇವ ಈಶ್ವರತ್ವಮ್ , ನ ಪ್ರಕೃತಿದ್ವಯವತ್ವಮ್ , ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -

ಯಾಭ್ಯಾಮಿತಿ ।

ಪ್ರಕೃತ್ಯೋಃ ಅನಾದಿತ್ವಂ ಕುತ್ರೋಪಯುಕ್ತಮ್ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -

ತೇ ಇತಿ ।