శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
ప్రకృతిం పురుషం చైవ విద్ధ్యనాదీ ఉభావపి
వికారాంశ్చ గుణాంశ్చైవ విద్ధి ప్రకృతిసమ్భవాన్ ॥ ౧౯ ॥
ప్రకృతిం పురుషం చైవ ఈశ్వరస్య ప్రకృతీ తౌ ప్రకృతిపురుషౌ ఉభావపి అనాదీ విద్ధి, విద్యతే ఆదిః యయోః తౌ అనాదీనిత్యేశ్వరత్వాత్ ఈశ్వరస్య తత్ప్రకృత్యోరపి యుక్తం నిత్యత్వేన భవితుమ్ప్రకృతిద్వయవత్త్వమేవ హి ఈశ్వరస్య ఈశ్వరత్వమ్యాభ్యాం ప్రకృతిభ్యామ్ ఈశ్వరః జగదుత్పత్తిస్థితిప్రలయహేతుః, తే ద్వే అనాదీ సత్యౌ సంసారస్య కారణమ్
ప్రకృతిం పురుషం చైవ విద్ధ్యనాదీ ఉభావపి
వికారాంశ్చ గుణాంశ్చైవ విద్ధి ప్రకృతిసమ్భవాన్ ॥ ౧౯ ॥
ప్రకృతిం పురుషం చైవ ఈశ్వరస్య ప్రకృతీ తౌ ప్రకృతిపురుషౌ ఉభావపి అనాదీ విద్ధి, విద్యతే ఆదిః యయోః తౌ అనాదీనిత్యేశ్వరత్వాత్ ఈశ్వరస్య తత్ప్రకృత్యోరపి యుక్తం నిత్యత్వేన భవితుమ్ప్రకృతిద్వయవత్త్వమేవ హి ఈశ్వరస్య ఈశ్వరత్వమ్యాభ్యాం ప్రకృతిభ్యామ్ ఈశ్వరః జగదుత్పత్తిస్థితిప్రలయహేతుః, తే ద్వే అనాదీ సత్యౌ సంసారస్య కారణమ్

‘స చ యో యత్స్వభావశ్చ’ ఇతి ఉద్దిష్టం వ్యాచష్టే -

ప్రకృతిమితి ।

ఈశ్వరస్య అపరా ప్రకృతిః అత్ర ప్రకృతిశబ్దేన ఉక్తా, పరా తు ప్రకృతిః జీవాఖ్యా పురుషశబ్దేన వివక్షితా, ఇతి వ్యాకరోతి -

ఈశ్వరస్యేతి ।

తయోరనాదిత్వం వ్యుత్పాదయతి -

నేత్యాదినా ।

తత్ర యుక్తిమాహ -

నిత్యత్వాదీశ్వరస్యేతి ।

ఈశ్వరస్య ఉక్తప్రకృతిద్వయవత్వం కథమ్ ? ఇత్యాశఙ్క్య, ఆహ -

ప్రకృతీతి ।

తస్య జగజ్జన్మాదౌ స్వాతన్త్ర్యమేవ ఈశ్వరత్వమ్ , న ప్రకృతిద్వయవత్వమ్ , ఇత్యాశఙ్క్య, ఆహ -

యాభ్యామితి ।

ప్రకృత్యోః అనాదిత్వం కుత్రోపయుక్తమ్ ? ఇత్యాశఙ్క్య, ఆహ -

తే ఇతి ।