శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
ధ్యానేనాత్మని పశ్యన్తి కేచిదాత్మానమాత్మనా
అన్యే సాఙ్ఖ్యేన యోగేన కర్మయోగేన చాపరే ॥ ౨౪ ॥
ధ్యానేన, ధ్యానం నామ శబ్దాదిభ్యో విషయేభ్యః శ్రోత్రాదీని కరణాని మనసి ఉపసంహృత్య, మనశ్చ ప్రత్యక్చేతయితరి, ఎకాగ్రతయా యత్ చిన్తనం తత్ ధ్యానమ్ ; తథా, ధ్యాయతీవ బకః, ధ్యాయతీవ పృథివీ, ధ్యాయన్తీవ పర్వతాః ఇతి ఉపమోపాదానాత్తైలధారావత్ సన్తతః అవిచ్ఛిన్నప్రత్యయో ధ్యానమ్ ; తేన ధ్యానేన ఆత్మని బుద్ధౌ పశ్యన్తి ఆత్మానం ప్రత్యక్చేతనమ్ ఆత్మనా స్వేనైవ ప్రత్యక్చేతనేన ధ్యానసంస్కృతేన అన్తఃకరణేన కేచిత్ యోగినఃఅన్యే సాఙ్ఖ్యేన యోగేన, సాఙ్ఖ్యం నామఇమే సత్త్వరజస్తమాంసి గుణాః మయా దృశ్యా అహం తేభ్యోఽన్యః తద్వ్యాపారసాక్షిభూతః నిత్యః గుణవిలక్షణః ఆత్మాఇతి చిన్తనమ్ ఎషః సాఙ్ఖ్యో యోగః, తేనపశ్యన్తి ఆత్మానమాత్మనాఇతి వర్తతేకర్మయోగేన, కర్మైవ యోగః, ఈశ్వరార్పణబుద్ధ్యా అనుష్ఠీయమానం ఘటనరూపం యోగార్థత్వాత్ యోగః ఉచ్యతే గుణతః ; తేన సత్త్వశుద్ధిజ్ఞానోత్పత్తిద్వారేణ అపరే ॥ ౨౪ ॥
ధ్యానేనాత్మని పశ్యన్తి కేచిదాత్మానమాత్మనా
అన్యే సాఙ్ఖ్యేన యోగేన కర్మయోగేన చాపరే ॥ ౨౪ ॥
ధ్యానేన, ధ్యానం నామ శబ్దాదిభ్యో విషయేభ్యః శ్రోత్రాదీని కరణాని మనసి ఉపసంహృత్య, మనశ్చ ప్రత్యక్చేతయితరి, ఎకాగ్రతయా యత్ చిన్తనం తత్ ధ్యానమ్ ; తథా, ధ్యాయతీవ బకః, ధ్యాయతీవ పృథివీ, ధ్యాయన్తీవ పర్వతాః ఇతి ఉపమోపాదానాత్తైలధారావత్ సన్తతః అవిచ్ఛిన్నప్రత్యయో ధ్యానమ్ ; తేన ధ్యానేన ఆత్మని బుద్ధౌ పశ్యన్తి ఆత్మానం ప్రత్యక్చేతనమ్ ఆత్మనా స్వేనైవ ప్రత్యక్చేతనేన ధ్యానసంస్కృతేన అన్తఃకరణేన కేచిత్ యోగినఃఅన్యే సాఙ్ఖ్యేన యోగేన, సాఙ్ఖ్యం నామఇమే సత్త్వరజస్తమాంసి గుణాః మయా దృశ్యా అహం తేభ్యోఽన్యః తద్వ్యాపారసాక్షిభూతః నిత్యః గుణవిలక్షణః ఆత్మాఇతి చిన్తనమ్ ఎషః సాఙ్ఖ్యో యోగః, తేనపశ్యన్తి ఆత్మానమాత్మనాఇతి వర్తతేకర్మయోగేన, కర్మైవ యోగః, ఈశ్వరార్పణబుద్ధ్యా అనుష్ఠీయమానం ఘటనరూపం యోగార్థత్వాత్ యోగః ఉచ్యతే గుణతః ; తేన సత్త్వశుద్ధిజ్ఞానోత్పత్తిద్వారేణ అపరే ॥ ౨౪ ॥

ఘ్యానాఖ్యం సాధనం కిం రూపమ్ ? ఇతి పృచ్ఛతి-

ధ్యానం నామేతి ।

తద్రూపం వదన్ ఉత్తరమాహ -

శబ్దాదిభ్య ఇతి ।

ఎకాగ్రతయా ఉపసహృత్య, ఇతి సమ్బన్ధః ।

యచ్చిన్తనం ప్రత్యక్చేతయితరి, ఇతి పూర్వేణాన్వయః । కిం తచ్చిన్తనమ్ ? ఇత్యుక్తే దృష్టాన్తద్వారా శ్రుత్యవష్టమ్భేన ధ్యానం ప్రపఞ్చయతి -

తథేతి ।

వివక్షితధ్యానానురోధేన ఇతి యావత్ , ఆత్మానం పశ్యన్తి పరమాత్మతయా ఇతి శేషః ।

కేచిదితి ఉత్తమాధికారిణో గృహ్యన్తే । మధ్యమాధికారిణో నిర్దిశతి -

అన్య ఇతి ।

సాఖ్యశబ్దితం సాధనం కిన్నామ? ఇత్యుక్తే, విచారజన్యం జ్ఞానమ్ , తదేవ జ్ఞానం హేతుతయా యోగతుల్యత్వాత్  యోగశబ్దితమ్ , ఇత్యాహ -

సాఙ్ఖ్యమితి ।

అధమాన్ అధికారిణః సఙ్గిరతే -

కర్మేతి ।

చిత్తైకాగ్రా్యం యోగః, తాదర్థ్యం కర్మణః శుద్ధిహేతోరస్తి । తేన గౌణ్యా వృత్త్యా యోగశబ్దితం కర్మ, ఇత్యాహ -

గుణత ఇతి ।

అపరే ‘పశ్యన్త్యాత్మానమాత్మనా’ ఇతి పూర్వవత్ అనుషఙ్గమఙ్గీకృత్య ఆహ -

తేనేతి

॥ ౨౪ ॥