ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ತ್ರಯೋದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ
ಪೂರ್ವಪೃಷ್ಠಮ್      ಉತ್ತರಪೃಷ್ಠಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಅನಾದಿತ್ವಾನ್ನಿರ್ಗುಣತ್ವಾತ್ಪರಮಾತ್ಮಾಯಮವ್ಯಯಃ ।
ಶರೀರಸ್ಥೋಽಪಿ ಕೌಂತೇಯ ನ ಕರೋತಿ ನ ಲಿಪ್ಯತೇ ॥ ೩೧ ॥
ಕಃ ಪುನಃ ದೇಹೇಷು ಕರೋತಿ ಲಿಪ್ಯತೇ ಚ ? ಯದಿ ತಾವತ್ ಅನ್ಯಃ ಪರಮಾತ್ಮನೋ ದೇಹೀ ಕರೋತಿ ಲಿಪ್ಯತೇ ಚ, ತತಃ ಇದಮ್ ಅನುಪಪನ್ನಮ್ ಉಕ್ತಂ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞೇಶ್ವರೈಕತ್ವಮ್ ‘ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಂ ಚಾಪಿ ಮಾಂ ವಿದ್ಧಿ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೩ । ೨) ಇತ್ಯಾದಿ । ಅಥ ನಾಸ್ತಿ ಈಶ್ವರಾದನ್ಯೋ ದೇಹೀ, ಕಃ ಕರೋತಿ ಲಿಪ್ಯತೇ ಚ ? ಇತಿ ವಾಚ್ಯಮ್ ; ಪರೋ ವಾ ನಾಸ್ತಿ ಇತಿ ಸರ್ವಥಾ ದುರ್ವಿಜ್ಞೇಯಂ ದುರ್ವಾಚ್ಯಂ ಚ ಇತಿ ಭಗವತ್ಪ್ರೋಕ್ತಮ್ ಔಪನಿಷದಂ ದರ್ಶನಂ ಪರಿತ್ಯಕ್ತಂ ವೈಶೇಷಿಕೈಃ ಸಾಂಖ್ಯಾರ್ಹತಬೌದ್ಧೈಶ್ಚ । ತತ್ರ ಅಯಂ ಪರಿಹಾರೋ ಭಗವತಾ ಸ್ವೇನೈವ ಉಕ್ತಃ ‘ಸ್ವಭಾವಸ್ತು ಪ್ರವರ್ತತೇ’ (ಭ. ಗೀ. ೫ । ೧೪) ಇತಿ । ಅವಿದ್ಯಾಮಾತ್ರಸ್ವಭಾವೋ ಹಿ ಕರೋತಿ ಲಿಪ್ಯತೇ ಇತಿ ವ್ಯವಹಾರೋ ಭವತಿ, ನ ತು ಪರಮಾರ್ಥತ ಏಕಸ್ಮಿನ್ ಪರಮಾತ್ಮನಿ ತತ್ ಅಸ್ತಿ । ಅತಃ ಏತಸ್ಮಿನ್ ಪರಮಾರ್ಥಸಾಂಖ್ಯದರ್ಶನೇ ಸ್ಥಿತಾನಾಂ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾನಾಂ ಪರಮಹಂಸಪರಿವ್ರಾಜಕಾನಾಂ ತಿರಸ್ಕೃತಾವಿದ್ಯಾವ್ಯವಹಾರಾಣಾಂ ಕರ್ಮಾಧಿಕಾರೋ ನಾಸ್ತಿ ಇತಿ ತತ್ರ ತತ್ರ ದರ್ಶಿತಂ ಭಗವತಾ ॥ ೩೧ ॥
ಅನಾದಿತ್ವಾನ್ನಿರ್ಗುಣತ್ವಾತ್ಪರಮಾತ್ಮಾಯಮವ್ಯಯಃ ।
ಶರೀರಸ್ಥೋಽಪಿ ಕೌಂತೇಯ ನ ಕರೋತಿ ನ ಲಿಪ್ಯತೇ ॥ ೩೧ ॥
ಕಃ ಪುನಃ ದೇಹೇಷು ಕರೋತಿ ಲಿಪ್ಯತೇ ಚ ? ಯದಿ ತಾವತ್ ಅನ್ಯಃ ಪರಮಾತ್ಮನೋ ದೇಹೀ ಕರೋತಿ ಲಿಪ್ಯತೇ ಚ, ತತಃ ಇದಮ್ ಅನುಪಪನ್ನಮ್ ಉಕ್ತಂ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞೇಶ್ವರೈಕತ್ವಮ್ ‘ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಂ ಚಾಪಿ ಮಾಂ ವಿದ್ಧಿ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೩ । ೨) ಇತ್ಯಾದಿ । ಅಥ ನಾಸ್ತಿ ಈಶ್ವರಾದನ್ಯೋ ದೇಹೀ, ಕಃ ಕರೋತಿ ಲಿಪ್ಯತೇ ಚ ? ಇತಿ ವಾಚ್ಯಮ್ ; ಪರೋ ವಾ ನಾಸ್ತಿ ಇತಿ ಸರ್ವಥಾ ದುರ್ವಿಜ್ಞೇಯಂ ದುರ್ವಾಚ್ಯಂ ಚ ಇತಿ ಭಗವತ್ಪ್ರೋಕ್ತಮ್ ಔಪನಿಷದಂ ದರ್ಶನಂ ಪರಿತ್ಯಕ್ತಂ ವೈಶೇಷಿಕೈಃ ಸಾಂಖ್ಯಾರ್ಹತಬೌದ್ಧೈಶ್ಚ । ತತ್ರ ಅಯಂ ಪರಿಹಾರೋ ಭಗವತಾ ಸ್ವೇನೈವ ಉಕ್ತಃ ‘ಸ್ವಭಾವಸ್ತು ಪ್ರವರ್ತತೇ’ (ಭ. ಗೀ. ೫ । ೧೪) ಇತಿ । ಅವಿದ್ಯಾಮಾತ್ರಸ್ವಭಾವೋ ಹಿ ಕರೋತಿ ಲಿಪ್ಯತೇ ಇತಿ ವ್ಯವಹಾರೋ ಭವತಿ, ನ ತು ಪರಮಾರ್ಥತ ಏಕಸ್ಮಿನ್ ಪರಮಾತ್ಮನಿ ತತ್ ಅಸ್ತಿ । ಅತಃ ಏತಸ್ಮಿನ್ ಪರಮಾರ್ಥಸಾಂಖ್ಯದರ್ಶನೇ ಸ್ಥಿತಾನಾಂ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾನಾಂ ಪರಮಹಂಸಪರಿವ್ರಾಜಕಾನಾಂ ತಿರಸ್ಕೃತಾವಿದ್ಯಾವ್ಯವಹಾರಾಣಾಂ ಕರ್ಮಾಧಿಕಾರೋ ನಾಸ್ತಿ ಇತಿ ತತ್ರ ತತ್ರ ದರ್ಶಿತಂ ಭಗವತಾ ॥ ೩೧ ॥

ಪರಸ್ಯ ಕರ್ತೃತ್ವಾದೇರಭಾವೇ ಕಸ್ಯ ತದಿಷ್ಟಮ್ ? ಇತಿ ಪೃಚ್ಛತಿ -

ಕಃ ಪುನರಿತಿ ।

ಪರಸ್ಮಾತ್ ಅನ್ಯಸ್ಯ ಕಸ್ಯಚಿತ್ ಜೀವಸ್ಯ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿ, ಇತಿ ಆಶಂಕಾಮನುವದತಿ -

ಯದೀತಿ ।

ತಸ್ಮಿನ್ ಪಕ್ಷೇ ಪ್ರಕ್ರಮಭಂಗಃ ಸ್ಯಾತ್ , ಇತಿ ದೂಷಯತಿ -

ತತ ಇತಿ ।

ಈಶ್ವರಾತಿರಿಕ್ತಜೀವಾನಂಗೀಕಾರಾತ್ ನೋಪಕ್ರಮವಿರೋಧೋಽಸ್ತಿ, ಇತಿ ಶಂಕತೇ -

ಅಥೇತಿ ।

ತರ್ಹಿ ಪ್ರತೀತಕರ್ತೃತ್ವಾದೇಃ ಅಧಿಕರಣಂ ವಕ್ತವ್ಯಮ್ ; ಇತಿ ಪೂರ್ವವಾದೀ ಆಹ -

ಕ ಇತಿ ।

ಪರಸ್ಯೈವ ಕರ್ತೃತ್ವಾದ್ಯಾಧಾರತ್ವಾತ್ ನಾಸ್ತಿಂ ವಕ್ತವ್ಯಮ್ , ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಆಹ -

ಪರೋ ವೇತಿ ।

ನಾಸ್ತೀತಿ ವಾಚ್ಯಮ್ , ಇತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ । ನಹಿ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿಭಾವತ್ವೇ ಪರಸ್ಯ ಅಸ್ಮದಾದಿವತ್ ಈಶ್ವರತ್ವಮ್ , ಇತಿ ಭಾವಃ ।

ಪರಸ್ಯ ಅನ್ಯಸ್ಯ ವಾ ಕರ್ತೃತ್ವಾದೌ ಅವಿಶಿಷ್ಟೇ ‘ಶರೀರಸ್ಥೋಽಪಿ’ ಇತ್ಯಾದಿ ಶ್ರುತಿಮೂಲಮಪಿ ಜ್ಞಾತುಂ ವಕ್ತುಂ ಚ ಅಶಕ್ಯತ್ವಾತ್ ತ್ಯಾಜ್ಯಮೇವೇತಿ ಪರೀಕ್ಷಕಸಂಮತ್ಯಾ ಉಪಸಂಹರತಿ -

ಸರ್ವಥೇತಿ ।

ಪರಸ್ಯ ವಸ್ತುನಃ ಅಕರ್ತುಃ ಅಭೋಕ್ತುಶ್ಚ ಅವಿದ್ಯಯಾ ತದಾರೋಪಾತ್ ಆದೇಯಮೇವ ಭಗವನ್ಮತಮ್ , ಇತಿ ಪರಿಹರತಿ -

ತತ್ರೇತಿ ।

ತಮೇವ ಪರಿಹಾರಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ -

ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।

ವ್ಯಾವಹಾರಿಕೇ ಕರ್ತೃತ್ವಾದೌ ಇಷ್ಟೇ ಪರಮಾರ್ಥಿಕಮೇವ ಕಿಂ ನೇಷ್ಯತೇ? ತತ್ರಾಹ -

ನತ್ವಿತಿ ।

ವಾಸ್ತವಕರ್ತೃತ್ವಾದ್ಯಭಾವೇ ಲಿಂಗಮ್ ಉಪನ್ಯಸ್ಯತಿ -

ಅತ ಇತಿ

॥ ೩೧ ॥