ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಮಾನಾಪಮಾನಯೋಸ್ತುಲ್ಯಸ್ತುಲ್ಯೋ ಮಿತ್ರಾರಿಪಕ್ಷಯೋಃ
ಸರ್ವಾರಂಭಪರಿತ್ಯಾಗೀ ಗುಣಾತೀತಃ ಉಚ್ಯತೇ ॥ ೨೫ ॥
ಮಾನಾಪಮಾನಯೋಃ ತುಲ್ಯಃ ಸಮಃ ನಿರ್ವಿಕಾರಃ ; ತುಲ್ಯಃ ಮಿತ್ರಾರಿಪಕ್ಷಯೋಃ, ಯದ್ಯಪಿ ಉದಾಸೀನಾ ಭವಂತಿ ಕೇಚಿತ್ ಸ್ವಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣ, ತಥಾಪಿ ಪರಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ಮಿತ್ರಾರಿಪಕ್ಷಯೋರಿವ ಭವಂತಿ ಇತಿ ತುಲ್ಯೋ ಮಿತ್ರಾರಿಪಕ್ಷಯೋಃ ಇತ್ಯಾಹಸರ್ವಾರಂಭಪರಿತ್ಯಾಗೀ, ದೃಷ್ಟಾದೃಷ್ಟಾರ್ಥಾನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಆರಭ್ಯಂತೇ ಇತಿ ಆರಂಭಾಃ, ಸರ್ವಾನ್ ಆರಂಭಾನ್ ಪರಿತ್ಯಕ್ತುಂ ಶೀಲಮ್ ಅಸ್ಯ ಇತಿ ಸರ್ವಾರಂಭಪರಿತ್ಯಾಗೀ, ದೇಹಧಾರಣಮಾತ್ರನಿಮಿತ್ತವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಸರ್ವಕರ್ಮಪರಿತ್ಯಾಗೀ ಇತ್ಯರ್ಥಃಗುಣಾತೀತಃ ಸಃ ಉಚ್ಯತೇ ಉದಾಸೀನವತ್’ (ಭ. ಗೀ. ೧೪ । ೨೩) ಇತ್ಯಾದಿ ಗುಣಾತೀತಃ ಉಚ್ಯತೇ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೪ । ೨೫) ಇತ್ಯೇತದಂತಮ್ ಉಕ್ತಂ ಯಾವತ್ ಯತ್ನಸಾಧ್ಯಂ ತಾವತ್ ಸಂನ್ಯಾಸಿನಃ ಅನುಷ್ಠೇಯಂ ಗುಣಾತೀತತ್ವಸಾಧನಂ ಮುಮುಕ್ಷೋಃ ; ಸ್ಥಿರೀಭೂತಂ ತು ಸ್ವಸಂವೇದ್ಯಂ ಸತ್ ಗುಣಾತೀತಸ್ಯ ಯತೇಃ ಲಕ್ಷಣಂ ಭವತಿ ಇತಿ । ॥ ೨೫ ॥
ಮಾನಾಪಮಾನಯೋಸ್ತುಲ್ಯಸ್ತುಲ್ಯೋ ಮಿತ್ರಾರಿಪಕ್ಷಯೋಃ
ಸರ್ವಾರಂಭಪರಿತ್ಯಾಗೀ ಗುಣಾತೀತಃ ಉಚ್ಯತೇ ॥ ೨೫ ॥
ಮಾನಾಪಮಾನಯೋಃ ತುಲ್ಯಃ ಸಮಃ ನಿರ್ವಿಕಾರಃ ; ತುಲ್ಯಃ ಮಿತ್ರಾರಿಪಕ್ಷಯೋಃ, ಯದ್ಯಪಿ ಉದಾಸೀನಾ ಭವಂತಿ ಕೇಚಿತ್ ಸ್ವಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣ, ತಥಾಪಿ ಪರಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ಮಿತ್ರಾರಿಪಕ್ಷಯೋರಿವ ಭವಂತಿ ಇತಿ ತುಲ್ಯೋ ಮಿತ್ರಾರಿಪಕ್ಷಯೋಃ ಇತ್ಯಾಹಸರ್ವಾರಂಭಪರಿತ್ಯಾಗೀ, ದೃಷ್ಟಾದೃಷ್ಟಾರ್ಥಾನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಆರಭ್ಯಂತೇ ಇತಿ ಆರಂಭಾಃ, ಸರ್ವಾನ್ ಆರಂಭಾನ್ ಪರಿತ್ಯಕ್ತುಂ ಶೀಲಮ್ ಅಸ್ಯ ಇತಿ ಸರ್ವಾರಂಭಪರಿತ್ಯಾಗೀ, ದೇಹಧಾರಣಮಾತ್ರನಿಮಿತ್ತವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಸರ್ವಕರ್ಮಪರಿತ್ಯಾಗೀ ಇತ್ಯರ್ಥಃಗುಣಾತೀತಃ ಸಃ ಉಚ್ಯತೇ ಉದಾಸೀನವತ್’ (ಭ. ಗೀ. ೧೪ । ೨೩) ಇತ್ಯಾದಿ ಗುಣಾತೀತಃ ಉಚ್ಯತೇ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೪ । ೨೫) ಇತ್ಯೇತದಂತಮ್ ಉಕ್ತಂ ಯಾವತ್ ಯತ್ನಸಾಧ್ಯಂ ತಾವತ್ ಸಂನ್ಯಾಸಿನಃ ಅನುಷ್ಠೇಯಂ ಗುಣಾತೀತತ್ವಸಾಧನಂ ಮುಮುಕ್ಷೋಃ ; ಸ್ಥಿರೀಭೂತಂ ತು ಸ್ವಸಂವೇದ್ಯಂ ಸತ್ ಗುಣಾತೀತಸ್ಯ ಯತೇಃ ಲಕ್ಷಣಂ ಭವತಿ ಇತಿ । ॥ ೨೫ ॥

ಮಾನಃ - ಸತ್ಕಾರಃ । ತಿರಸ್ಕಾರಃ - ಅಪಮಾನಃ । ಪರದೃಷ್ಟ್ಯಾ ಯೌ ಸಖಿಶತ್ರೂ ತಯೋಃ ಪಕ್ಷಯೋಃ ನಿರ್ವಿಶೇಷಃ - ನ ಕಸ್ಯಚಿತ್ ಪಕ್ಷೇ ತಿಷ್ಠತಿ ಇತ್ಯಾಹ -

ತುಲ್ಯ ಇತಿ ।

ವಿದುಷೋ ಮಿತ್ರಾದಿಬುದ್ಧ್ಯಭಾವಾತ್ ತುಲ್ಯೋ ಮಿತ್ರಾರಿಪಕ್ಷಯೋಃ ಇತಿ ಅಯುಕ್ತಮ್ , ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ಯದ್ಯಪೀತಿ ।

ಸರ್ವಕರ್ಮತ್ಯಾಗೇ ದೇಹಧಾರಣಮಪಿ ನಿಮಿತ್ತಾಭಾವಾತ್ ನ ಸ್ಯಾತ್ , ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ದೇಹೇತಿ ।

ಉಕ್ತವಿಶೇಷಣೋ ಗುಣಾತೀತೋ ಜ್ಞಾತವ್ಯಃ, ಇತ್ಯಾಹ -

ಗುಣೇತಿ ।

ಯದುಕ್ತಮ್ ಉಪೇಕ್ಷಕತ್ವಾದಿ, ತತ್ ವಿದ್ಯೋದಯಾತ್ ಪೂರ್ವಂ ಯತ್ನಸಾಧ್ಯಂ ವಿದ್ಯಾಧಿಕಾರಿಣಾ ಜ್ಞಾನಸಾಧನತ್ವೇನ ಅನುಷ್ಠೇಯಂ, ಉತ್ಪನ್ನಾಯಾಂ ತು ವಿದ್ಯಾಯಾಂ ಜೀವನ್ಮುಕ್ತಸ್ಯ ಉಕ್ತಧರ್ಮಜಾತಂ ಸ್ಥಿರೀಭೂತಂ ಸ್ವಾನುಭವಸಿದ್ಧಲಕ್ಷಣತ್ವೇನ ತಿಷ್ಠತಿ, ಇತಿ ಉಕ್ತೇ ಧರ್ಮಜಾತೇ ವಿಭಾಗಂ ದರ್ಶಯತಿ -

ಉದಾಸೀನವದಿತ್ಯಾದಿನಾ

॥ ೨೫ ॥