శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
మానాపమానయోస్తుల్యస్తుల్యో మిత్రారిపక్షయోః
సర్వారమ్భపరిత్యాగీ గుణాతీతః ఉచ్యతే ॥ ౨౫ ॥
మానాపమానయోః తుల్యః సమః నిర్వికారః ; తుల్యః మిత్రారిపక్షయోః, యద్యపి ఉదాసీనా భవన్తి కేచిత్ స్వాభిప్రాయేణ, తథాపి పరాభిప్రాయేణ మిత్రారిపక్షయోరివ భవన్తి ఇతి తుల్యో మిత్రారిపక్షయోః ఇత్యాహసర్వారమ్భపరిత్యాగీ, దృష్టాదృష్టార్థాని కర్మాణి ఆరభ్యన్తే ఇతి ఆరమ్భాః, సర్వాన్ ఆరమ్భాన్ పరిత్యక్తుం శీలమ్ అస్య ఇతి సర్వారమ్భపరిత్యాగీ, దేహధారణమాత్రనిమిత్తవ్యతిరేకేణ సర్వకర్మపరిత్యాగీ ఇత్యర్థఃగుణాతీతః సః ఉచ్యతే ఉదాసీనవత్’ (భ. గీ. ౧౪ । ౨౩) ఇత్యాది గుణాతీతః ఉచ్యతే’ (భ. గీ. ౧౪ । ౨౫) ఇత్యేతదన్తమ్ ఉక్తం యావత్ యత్నసాధ్యం తావత్ సంన్యాసినః అనుష్ఠేయం గుణాతీతత్వసాధనం ముముక్షోః ; స్థిరీభూతం తు స్వసంవేద్యం సత్ గుణాతీతస్య యతేః లక్షణం భవతి ఇతి । ॥ ౨౫ ॥
మానాపమానయోస్తుల్యస్తుల్యో మిత్రారిపక్షయోః
సర్వారమ్భపరిత్యాగీ గుణాతీతః ఉచ్యతే ॥ ౨౫ ॥
మానాపమానయోః తుల్యః సమః నిర్వికారః ; తుల్యః మిత్రారిపక్షయోః, యద్యపి ఉదాసీనా భవన్తి కేచిత్ స్వాభిప్రాయేణ, తథాపి పరాభిప్రాయేణ మిత్రారిపక్షయోరివ భవన్తి ఇతి తుల్యో మిత్రారిపక్షయోః ఇత్యాహసర్వారమ్భపరిత్యాగీ, దృష్టాదృష్టార్థాని కర్మాణి ఆరభ్యన్తే ఇతి ఆరమ్భాః, సర్వాన్ ఆరమ్భాన్ పరిత్యక్తుం శీలమ్ అస్య ఇతి సర్వారమ్భపరిత్యాగీ, దేహధారణమాత్రనిమిత్తవ్యతిరేకేణ సర్వకర్మపరిత్యాగీ ఇత్యర్థఃగుణాతీతః సః ఉచ్యతే ఉదాసీనవత్’ (భ. గీ. ౧౪ । ౨౩) ఇత్యాది గుణాతీతః ఉచ్యతే’ (భ. గీ. ౧౪ । ౨౫) ఇత్యేతదన్తమ్ ఉక్తం యావత్ యత్నసాధ్యం తావత్ సంన్యాసినః అనుష్ఠేయం గుణాతీతత్వసాధనం ముముక్షోః ; స్థిరీభూతం తు స్వసంవేద్యం సత్ గుణాతీతస్య యతేః లక్షణం భవతి ఇతి । ॥ ౨౫ ॥

మానః - సత్కారః । తిరస్కారః - అపమానః । పరదృష్ట్యా యౌ సఖిశత్రూ తయోః పక్షయోః నిర్విశేషః - న కస్యచిత్ పక్షే తిష్ఠతి ఇత్యాహ -

తుల్య ఇతి ।

విదుషో మిత్రాదిబుద్ధ్యభావాత్ తుల్యో మిత్రారిపక్షయోః ఇతి అయుక్తమ్ , ఇత్యాశఙ్క్య ఆహ -

యద్యపీతి ।

సర్వకర్మత్యాగే దేహధారణమపి నిమిత్తాభావాత్ న స్యాత్ , ఇత్యాశఙ్క్య ఆహ -

దేహేతి ।

ఉక్తవిశేషణో గుణాతీతో జ్ఞాతవ్యః, ఇత్యాహ -

గుణేతి ।

యదుక్తమ్ ఉపేక్షకత్వాది, తత్ విద్యోదయాత్ పూర్వం యత్నసాధ్యం విద్యాధికారిణా జ్ఞానసాధనత్వేన అనుష్ఠేయం, ఉత్పన్నాయాం తు విద్యాయాం జీవన్ముక్తస్య ఉక్తధర్మజాతం స్థిరీభూతం స్వానుభవసిద్ధలక్షణత్వేన తిష్ఠతి, ఇతి ఉక్తే ధర్మజాతే విభాగం దర్శయతి -

ఉదాసీనవదిత్యాదినా

॥ ౨౫ ॥