ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಅರ್ಜುನ ಉವಾಚ —
ಯೇ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಮುತ್ಸೃಜ್ಯ
ಯಜಂತೇ ಶ್ರದ್ಧಯಾನ್ವಿತಾಃ
ತೇಷಾಂ ನಿಷ್ಠಾ ತು ಕಾ ಕೃಷ್ಣ
ಸತ್ತ್ವಮಾಹೋ ರಜಸ್ತಮಃ ॥ ೧ ॥
ಯೇ ಕೇಚಿತ್ ಅವಿಶೇಷಿತಾಃ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಂ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಾನಂ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಶಾಸ್ತ್ರಚೋದನಾಮ್ ಉತ್ಸೃಜ್ಯ ಪರಿತ್ಯಜ್ಯ ಯಜಂತೇ ದೇವಾದೀನ್ ಪೂಜಯಂತಿ ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಅನ್ವಿತಾಃ ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಆಸ್ತಿಕ್ಯಬುದ್ಧ್ಯಾ ಅನ್ವಿತಾಃ ಸಂಯುಕ್ತಾಃ ಸಂತಃಶ್ರುತಿಲಕ್ಷಣಂ ಸ್ಮೃತಿಲಕ್ಷಣಂ ವಾ ಕಂಚಿತ್ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಮ್ ಅಪಶ್ಯಂತಃ ವೃದ್ಧವ್ಯವಹಾರದರ್ಶನಾದೇವ ಶ್ರದ್ದಧಾನತಯಾ ಯೇ ದೇವಾದೀನ್ ಪೂಜಯಂತಿ, ತೇ ಇಹಯೇ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಮುತ್ಸೃಜ್ಯ ಯಜಂತೇ ಶ್ರದ್ಧಯಾನ್ವಿತಾಃಇತ್ಯೇವಂ ಗೃಹ್ಯಂತೇಯೇ ಪುನಃ ಕಂಚಿತ್ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಂ ಉಪಲಭಮಾನಾ ಏವ ತಮ್ ಉತ್ಸೃಜ್ಯ ಅಯಥಾವಿಧಿ ದೇವಾದೀನ್ ಪೂಜಯಂತಿ, ತೇ ಇಹಯೇ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಮುತ್ಸೃಜ್ಯ ಯಜಂತೇಇತಿ ಪರಿಗೃಹ್ಯಂತೇಕಸ್ಮಾತ್ ? ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಅನ್ವಿತತ್ವವಿಶೇಷಣಾತ್ದೇವಾದಿಪೂಜಾವಿಧಿಪರಂ ಕಿಂಚಿತ್ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಪಶ್ಯಂತ ಏವ ತತ್ ಉತ್ಸೃಜ್ಯ ಅಶ್ರದ್ದಧಾನತಯಾ ತದ್ವಿಹಿತಾಯಾಂ ದೇವಾದಿಪೂಜಾಯಾಂ ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಅನ್ವಿತಾಃ ಪ್ರವರ್ತಂತೇ ಇತಿ ಶಕ್ಯಂ ಕಲ್ಪಯಿತುಂ ಯಸ್ಮಾತ್ , ತಸ್ಮಾತ್ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಾ ಏವಯೇ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಮುತ್ಸೃಜ್ಯ ಯಜಂತೇ ಶ್ರದ್ಧಯಾನ್ವಿತಾಃಇತ್ಯತ್ರ ಗೃಹ್ಯಂತೇ ತೇಷಾಮ್ ಏವಂಭೂತಾನಾಂ ನಿಷ್ಠಾ ತು ಕಾ ಕೃಷ್ಣ ಸತ್ತ್ವಮ್ ಆಹೋ ರಜಃ ತಮಃ, ಕಿಂ ಸತ್ತ್ವಂ ನಿಷ್ಠಾ ಅವಸ್ಥಾನಮ್ , ಆಹೋಸ್ವಿತ್ ರಜಃ, ಅಥವಾ ತಮಃ ಇತಿಏತತ್ ಉಕ್ತಂ ಭವತಿಯಾ ತೇಷಾಂ ದೇವಾದಿವಿಷಯಾ ಪೂಜಾ, ಸಾ ಕಿಂ ಸಾತ್ತ್ವಿಕೀ, ಆಹೋಸ್ವಿತ್ ರಾಜಸೀ, ಉತ ತಾಮಸೀ ಇತಿ ॥ ೧ ॥
ಅರ್ಜುನ ಉವಾಚ —
ಯೇ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಮುತ್ಸೃಜ್ಯ
ಯಜಂತೇ ಶ್ರದ್ಧಯಾನ್ವಿತಾಃ
ತೇಷಾಂ ನಿಷ್ಠಾ ತು ಕಾ ಕೃಷ್ಣ
ಸತ್ತ್ವಮಾಹೋ ರಜಸ್ತಮಃ ॥ ೧ ॥
ಯೇ ಕೇಚಿತ್ ಅವಿಶೇಷಿತಾಃ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಂ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಾನಂ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಶಾಸ್ತ್ರಚೋದನಾಮ್ ಉತ್ಸೃಜ್ಯ ಪರಿತ್ಯಜ್ಯ ಯಜಂತೇ ದೇವಾದೀನ್ ಪೂಜಯಂತಿ ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಅನ್ವಿತಾಃ ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಆಸ್ತಿಕ್ಯಬುದ್ಧ್ಯಾ ಅನ್ವಿತಾಃ ಸಂಯುಕ್ತಾಃ ಸಂತಃಶ್ರುತಿಲಕ್ಷಣಂ ಸ್ಮೃತಿಲಕ್ಷಣಂ ವಾ ಕಂಚಿತ್ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಮ್ ಅಪಶ್ಯಂತಃ ವೃದ್ಧವ್ಯವಹಾರದರ್ಶನಾದೇವ ಶ್ರದ್ದಧಾನತಯಾ ಯೇ ದೇವಾದೀನ್ ಪೂಜಯಂತಿ, ತೇ ಇಹಯೇ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಮುತ್ಸೃಜ್ಯ ಯಜಂತೇ ಶ್ರದ್ಧಯಾನ್ವಿತಾಃಇತ್ಯೇವಂ ಗೃಹ್ಯಂತೇಯೇ ಪುನಃ ಕಂಚಿತ್ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಂ ಉಪಲಭಮಾನಾ ಏವ ತಮ್ ಉತ್ಸೃಜ್ಯ ಅಯಥಾವಿಧಿ ದೇವಾದೀನ್ ಪೂಜಯಂತಿ, ತೇ ಇಹಯೇ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಮುತ್ಸೃಜ್ಯ ಯಜಂತೇಇತಿ ಪರಿಗೃಹ್ಯಂತೇಕಸ್ಮಾತ್ ? ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಅನ್ವಿತತ್ವವಿಶೇಷಣಾತ್ದೇವಾದಿಪೂಜಾವಿಧಿಪರಂ ಕಿಂಚಿತ್ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಪಶ್ಯಂತ ಏವ ತತ್ ಉತ್ಸೃಜ್ಯ ಅಶ್ರದ್ದಧಾನತಯಾ ತದ್ವಿಹಿತಾಯಾಂ ದೇವಾದಿಪೂಜಾಯಾಂ ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಅನ್ವಿತಾಃ ಪ್ರವರ್ತಂತೇ ಇತಿ ಶಕ್ಯಂ ಕಲ್ಪಯಿತುಂ ಯಸ್ಮಾತ್ , ತಸ್ಮಾತ್ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಾ ಏವಯೇ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಮುತ್ಸೃಜ್ಯ ಯಜಂತೇ ಶ್ರದ್ಧಯಾನ್ವಿತಾಃಇತ್ಯತ್ರ ಗೃಹ್ಯಂತೇ ತೇಷಾಮ್ ಏವಂಭೂತಾನಾಂ ನಿಷ್ಠಾ ತು ಕಾ ಕೃಷ್ಣ ಸತ್ತ್ವಮ್ ಆಹೋ ರಜಃ ತಮಃ, ಕಿಂ ಸತ್ತ್ವಂ ನಿಷ್ಠಾ ಅವಸ್ಥಾನಮ್ , ಆಹೋಸ್ವಿತ್ ರಜಃ, ಅಥವಾ ತಮಃ ಇತಿಏತತ್ ಉಕ್ತಂ ಭವತಿಯಾ ತೇಷಾಂ ದೇವಾದಿವಿಷಯಾ ಪೂಜಾ, ಸಾ ಕಿಂ ಸಾತ್ತ್ವಿಕೀ, ಆಹೋಸ್ವಿತ್ ರಾಜಸೀ, ಉತ ತಾಮಸೀ ಇತಿ ॥ ೧ ॥

ಯಜಂತೇ ಇತಿ ಯಾಗಗ್ರಹಣಂ ದಾನಾದೇಃ ಉಪಲಕ್ಷಣಮ್ । ಯದಿ ವೇದೋಕ್ತಂ ವಿಧಿಮ್ ಅಪಶ್ಯಂತಃ ತಮ್ ಉತ್ಸೃಜಂತಿ, ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಶ್ರದ್ಧಘಾನಾಃ ಯಾಗಾದಿ ಕುರ್ವಂತಿ ? ನ ಹಿ ಮಾನಂ ವಿನಾ ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಯಾಗಾದಿ ಕರ್ತುಂ ಶಕ್ಯಮ್ ? ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ಶ್ರುತೀತಿ ।

ನನು ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಂ ವಿಧಿಂ ಪಶ್ಯಂತೋಽಪಿ ಕೇಚಿತ್ ತಮ್ ಉಪೇಕ್ಷ್ಯ ಸ್ವೋತ್ಪ್ರೇಕ್ಷಯಾ ಯಾಗಾದಿ ಕುರ್ವಂತಃ ದೃಶ್ಯಂತೇ, ತೇಷಾಮ್ ಇಹ ಯೇ ಶಾಸ್ತ್ರವಿಧಿಮುತ್ಸೃಜ್ಯ ಇತಿ ಗ್ರಾಹಃ ಭವಿಷ್ಯತಿ ? ನ ಇತ್ಯಾಹ -

ಯೇ ಪುನರಿತಿ ।

ತೇಷಾಮ್ ಅತ್ರ ಅಪರಿಗ್ರಹೇ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಹೇತುಮ್ ಆಹ -

ಕಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಶಾಸ್ತ್ರಜ್ಞಾನಂ ತದುಪೇಕ್ಷಾವತಾಂ ಗ್ರಹೇಽಪಿ ವಿಶೇಷಣಮ್ ಅವಿರುದ್ಧಮ್ ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ವ್ಯಾಘಾತಾತ್ ಮಾ ಏವಮ್ ಇತಿ ಆಹ -

ದೇವಾದೀತಿ ।

ಅಶ್ರದ್ಧಧಾನತಯಾ ತತ್ ಉತ್ಸೃಜ್ಯ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ಶಾಸ್ತ್ರೋಕ್ತಂ ವಿಧಿಮ್ ಅಧಿಗಚ್ಛತಾಮಪಿ, ತಮ್ ಅವಧೀರ್ಯ, ಸ್ವೇಚ್ಛಯಾ ದೇವಪೂಜಾದೌ ಪ್ರವೃತ್ತಾನಾಮ್ ಆಸುರೇಷ್ವೇವ ಅಂತರ್ಭಾವಃ, ಯಸ್ಮಾತ್ ಅನಂತರಾಧ್ಯಾಯೇ ಸಿದ್ಧಃ, ತಸ್ಮಾತ್ ಆಸ್ತಿಕಾಧಿಕಾರೇ ತೇಷಾಂ ಪ್ರಸಂಗೋ ನಾಸ್ತಿ ಇತಿ ಉಪಸಂಹರತಿ -

ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಪೂರ್ವೋಕ್ತಾಃ ಶಾಸ್ತ್ರಾನಭಿಜ್ಞಾಃ । ವೃದ್ಧವ್ಯವಹಾರಾನುಸಾರಿಣಃ ಇತಿ ಯಾವತ್ ।

ತೈಃ ಶ್ರದ್ಧಯಾ ಕ್ರಿಯಮಾಣಂ ಕರ್ಮ ಕುತ್ರ ಪರ್ಯವಸ್ಯತಿ ? ಇತಿ ಪೃಚ್ಛತಿ -

ತೇಷಾಮಿತಿ ।

ಕಾ ನಿಷ್ಠಾ ? ಇತಿ ಏತತ್ ವಿವೃಣೋತಿ -

ಸತ್ತ್ವಮಿತಿ ।

ಕಾರ್ಯಾಣಾಂ ಕಾರಣೈಃ ವ್ಯಪದೇಶಮ್ ಆಶ್ರಿತ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮ್ ಆಹ -

ಏತದಿತಿ

॥ ೧ ॥