ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಸಹಜಂ ಕರ್ಮ ಕೌಂತೇಯ
ಸದೋಷಮಪಿ ತ್ಯಜೇತ್
ಸರ್ವಾರಂಭಾ ಹಿ ದೋಷೇಣ
ಧೂಮೇನಾಗ್ನಿರಿವಾವೃತಾಃ ॥ ೪೮ ॥
ಸಹಜಂ ಸಹ ಜನ್ಮನೈವ ಉತ್ಪನ್ನಮ್ಕಿಂ ತತ್ ? ಕರ್ಮ ಕೌಂತೇಯ ಸದೋಷಮಪಿ ತ್ರಿಗುಣಾತ್ಮಕತ್ವಾತ್ ತ್ಯಜೇತ್ಸರ್ವಾರಂಭಾಃ ಆರಭ್ಯಂತ ಇತಿ ಆರಂಭಾಃ, ಸರ್ವಕರ್ಮಾಣಿ ಇತ್ಯೇತತ್ ; ಪ್ರಕರಣಾತ್ ಯೇ ಕೇಚಿತ್ ಆರಂಭಾಃ ಸ್ವಧರ್ಮಾಃ ಪರಧರ್ಮಾಶ್ಚ, ತೇ ಸರ್ವೇ ಹಿ ಯಸ್ಮಾತ್ತ್ರಿಗುಣಾತ್ಮಕತ್ವಮ್ ಅತ್ರ ಹೇತುಃತ್ರಿಗುಣಾತ್ಮಕತ್ವಾತ್ ದೋಷೇಣ ಧೂಮೇನ ಸಹಜೇನ ಅಗ್ನಿರಿವ, ಆವೃತಾಃಸಹಜಸ್ಯ ಕರ್ಮಣಃ ಸ್ವಧರ್ಮಾಖ್ಯಸ್ಯ ಪರಿತ್ಯಾಗೇನ ಪರಧರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನೇಽಪಿ ದೋಷಾತ್ ನೈವ ಮುಚ್ಯತೇ ; ಭಯಾವಹಶ್ಚ ಪರಧರ್ಮಃ ಶಕ್ಯತೇ ಅಶೇಷತಃ ತ್ಯಕ್ತುಮ್ ಅಜ್ಞೇನ ಕರ್ಮ ಯತಃ, ತಸ್ಮಾತ್ ತ್ಯಜೇತ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ
ಸಹಜಂ ಕರ್ಮ ಕೌಂತೇಯ
ಸದೋಷಮಪಿ ತ್ಯಜೇತ್
ಸರ್ವಾರಂಭಾ ಹಿ ದೋಷೇಣ
ಧೂಮೇನಾಗ್ನಿರಿವಾವೃತಾಃ ॥ ೪೮ ॥
ಸಹಜಂ ಸಹ ಜನ್ಮನೈವ ಉತ್ಪನ್ನಮ್ಕಿಂ ತತ್ ? ಕರ್ಮ ಕೌಂತೇಯ ಸದೋಷಮಪಿ ತ್ರಿಗುಣಾತ್ಮಕತ್ವಾತ್ ತ್ಯಜೇತ್ಸರ್ವಾರಂಭಾಃ ಆರಭ್ಯಂತ ಇತಿ ಆರಂಭಾಃ, ಸರ್ವಕರ್ಮಾಣಿ ಇತ್ಯೇತತ್ ; ಪ್ರಕರಣಾತ್ ಯೇ ಕೇಚಿತ್ ಆರಂಭಾಃ ಸ್ವಧರ್ಮಾಃ ಪರಧರ್ಮಾಶ್ಚ, ತೇ ಸರ್ವೇ ಹಿ ಯಸ್ಮಾತ್ತ್ರಿಗುಣಾತ್ಮಕತ್ವಮ್ ಅತ್ರ ಹೇತುಃತ್ರಿಗುಣಾತ್ಮಕತ್ವಾತ್ ದೋಷೇಣ ಧೂಮೇನ ಸಹಜೇನ ಅಗ್ನಿರಿವ, ಆವೃತಾಃಸಹಜಸ್ಯ ಕರ್ಮಣಃ ಸ್ವಧರ್ಮಾಖ್ಯಸ್ಯ ಪರಿತ್ಯಾಗೇನ ಪರಧರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನೇಽಪಿ ದೋಷಾತ್ ನೈವ ಮುಚ್ಯತೇ ; ಭಯಾವಹಶ್ಚ ಪರಧರ್ಮಃ ಶಕ್ಯತೇ ಅಶೇಷತಃ ತ್ಯಕ್ತುಮ್ ಅಜ್ಞೇನ ಕರ್ಮ ಯತಃ, ತಸ್ಮಾತ್ ತ್ಯಜೇತ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ

ತತ್ ವಿಹಿತತ್ವಾತ್ ऩಿರ್ದೇಷಮಪಿ ಹಿಂಸಾತ್ಮಕತಯಾ ಸದೋಷಮ್ ಇತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮ್ ಆಹ -

ತ್ರಿಗುಣೇತಿ ।

ಸತ್ತ್ವಾದಿಗುಣತ್ರಯಾರಬ್ಧತಯಾ ಹಿಂಸಾದಿದೋಷವದಪಿ ಕರ್ಮ ವಿಹಿತಮ್ ಅತ್ಯಾಜ್ಯಮ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಕರ್ಮಣಾಂ ದೋಷವತ್ತ್ವಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ -

ಸರ್ವೇತಿ ।

ಆರಂಭಶಬ್ದಸ್ಯ ಕರ್ಮವ್ಯುತ್ಪತ್ತ್ಯಾ ಸ್ವಪರಸರ್ವಕರ್ಮಾರ್ಥತ್ವೇ ಕರ್ಮಣಾಂ ಪ್ರಕೃತತ್ವಂ ಹೇತುಮ್ ಆಹ -

ಪ್ರಕರಣಾದಿತಿ ।

ದೋಷೇಣ ಇತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಠೇ -

ಯೇ ಕೇಚಿದಿತಿ ।

ತೇ ಸರ್ವೇ ದೋಷೇಣ ಆವೃತಾಃ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ಸರ್ವಕರ್ಮಣಾಂ ದೋಷಾವೃತತ್ವೇ ಹಿಶಬ್ದೋಪಾತ್ತಂ ಯಸ್ಮಾತ್ ಇತ್ಯುಕ್ತಂ ಹೇತುಮೇವ ಅಭಿನಯತಿ -

ತ್ರಿಗುಣಾತ್ಮಕತ್ವಮಿತಿ ।

ಸ್ವಭಾವನಿಯತಸ್ಯ ಕರ್ಮಣಃ ದೋಷವತ್ತ್ವಾತ್ , ತತ್ತ್ಯಾಗದ್ವಾರಾ ಪರಧರ್ಮಮ್ ಆತಿಷ್ಠಮಾನಸ್ಯಾಪಿ ನೈವ ದೋಷಾತ್ ವಿಮೋಕಃ ಸಂಭವತಿ । ನ ಚ ಪರಧರ್ಮಃ ಅನುಷ್ಠಾತುಂ ಶಕ್ಯತೇ ಭಯಾವಹತ್ವಾತ್ । ನ ಚ ತರ್ಹಿ ಕರ್ಮಣಃ ಅಶೇಷತಃ ಅನನುಷ್ಠಾನಮೇವ, ಅಜ್ಞಸ್ಯ ಅಶೇಷಕರ್ಮತ್ಯಾಗಾಯೋಗಾತ್ ।

ಅತಃ ಸಹಜಂ ಕರ್ಮ ಸದೋಷಮಪಿ ನ ತ್ಯಾಜ್ಯಮ್ ಇತಿ ವಾಕ್ಯರ್ಥಮ್ ಆಹ-

ಸಹಜಸ್ಯೇತಿ ।