శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
సహజం కర్మ కౌన్తేయ
సదోషమపి త్యజేత్
సర్వారమ్భా హి దోషేణ
ధూమేనాగ్నిరివావృతాః ॥ ౪౮ ॥
సహజం సహ జన్మనైవ ఉత్పన్నమ్కిం తత్ ? కర్మ కౌన్తేయ సదోషమపి త్రిగుణాత్మకత్వాత్ త్యజేత్సర్వారమ్భాః ఆరభ్యన్త ఇతి ఆరమ్భాః, సర్వకర్మాణి ఇత్యేతత్ ; ప్రకరణాత్ యే కేచిత్ ఆరమ్భాః స్వధర్మాః పరధర్మాశ్చ, తే సర్వే హి యస్మాత్త్రిగుణాత్మకత్వమ్ అత్ర హేతుఃత్రిగుణాత్మకత్వాత్ దోషేణ ధూమేన సహజేన అగ్నిరివ, ఆవృతాఃసహజస్య కర్మణః స్వధర్మాఖ్యస్య పరిత్యాగేన పరధర్మానుష్ఠానేఽపి దోషాత్ నైవ ముచ్యతే ; భయావహశ్చ పరధర్మః శక్యతే అశేషతః త్యక్తుమ్ అజ్ఞేన కర్మ యతః, తస్మాత్ త్యజేత్ ఇత్యర్థః
సహజం కర్మ కౌన్తేయ
సదోషమపి త్యజేత్
సర్వారమ్భా హి దోషేణ
ధూమేనాగ్నిరివావృతాః ॥ ౪౮ ॥
సహజం సహ జన్మనైవ ఉత్పన్నమ్కిం తత్ ? కర్మ కౌన్తేయ సదోషమపి త్రిగుణాత్మకత్వాత్ త్యజేత్సర్వారమ్భాః ఆరభ్యన్త ఇతి ఆరమ్భాః, సర్వకర్మాణి ఇత్యేతత్ ; ప్రకరణాత్ యే కేచిత్ ఆరమ్భాః స్వధర్మాః పరధర్మాశ్చ, తే సర్వే హి యస్మాత్త్రిగుణాత్మకత్వమ్ అత్ర హేతుఃత్రిగుణాత్మకత్వాత్ దోషేణ ధూమేన సహజేన అగ్నిరివ, ఆవృతాఃసహజస్య కర్మణః స్వధర్మాఖ్యస్య పరిత్యాగేన పరధర్మానుష్ఠానేఽపి దోషాత్ నైవ ముచ్యతే ; భయావహశ్చ పరధర్మః శక్యతే అశేషతః త్యక్తుమ్ అజ్ఞేన కర్మ యతః, తస్మాత్ త్యజేత్ ఇత్యర్థః

తత్ విహితత్వాత్ ऩిర్దేషమపి హింసాత్మకతయా సదోషమ్ ఇత్యత్ర హేతుమ్ ఆహ -

త్రిగుణేతి ।

సత్త్వాదిగుణత్రయారబ్ధతయా హింసాదిదోషవదపి కర్మ విహితమ్ అత్యాజ్యమ్ ఇత్యర్థః ।

కర్మణాం దోషవత్త్వం ప్రపఞ్చయతి -

సర్వేతి ।

ఆరమ్భశబ్దస్య కర్మవ్యుత్పత్త్యా స్వపరసర్వకర్మార్థత్వే కర్మణాం ప్రకృతత్వం హేతుమ్ ఆహ -

ప్రకరణాదితి ।

దోషేణ ఇత్యాది వ్యాచష్ఠే -

యే కేచిదితి ।

తే సర్వే దోషేణ ఆవృతాః ఇతి సమ్బన్ధః ।

సర్వకర్మణాం దోషావృతత్వే హిశబ్దోపాత్తం యస్మాత్ ఇత్యుక్తం హేతుమేవ అభినయతి -

త్రిగుణాత్మకత్వమితి ।

స్వభావనియతస్య కర్మణః దోషవత్త్వాత్ , తత్త్యాగద్వారా పరధర్మమ్ ఆతిష్ఠమానస్యాపి నైవ దోషాత్ విమోకః సమ్భవతి । న చ పరధర్మః అనుష్ఠాతుం శక్యతే భయావహత్వాత్ । న చ తర్హి కర్మణః అశేషతః అననుష్ఠానమేవ, అజ్ఞస్య అశేషకర్మత్యాగాయోగాత్ ।

అతః సహజం కర్మ సదోషమపి న త్యాజ్యమ్ ఇతి వాక్యర్థమ్ ఆహ-

సహజస్యేతి ।