ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಅಷ್ಟಾದಶೋಽಧ್ಯಾಯಃ
ಪೂರ್ವಪೃಷ್ಠಮ್      ಉತ್ತರಪೃಷ್ಠಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಭಕ್ತ್ಯಾ ಮಾಮಭಿಜಾನಾತಿ
ಯಾವಾನ್ಯಶ್ಚಾಸ್ಮಿ ತತ್ತ್ವತಃ ।
ತತೋ ಮಾಂ ತತ್ತ್ವತೋ ಜ್ಞಾತ್ವಾ
ವಿಶತೇ ತದನಂತರಮ್ ॥ ೫೫ ॥
ನನು ವಿರುದ್ಧಮ್ ಇದಮ್ ಉಕ್ತಮ್ ‘ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಯಾ ಪರಾ ನಿಷ್ಠಾ ತಯಾ ಮಾಮ್ ಅಭಿಜಾನಾತಿ’ ಇತಿ । ಕಥಂ ವಿರುದ್ಧಮ್ ಇತಿ ಚೇತ್ , ಉಚ್ಯತೇ — ಯದೈವ ಯಸ್ಮಿನ್ ವಿಷಯೇ ಜ್ಞಾನಮ್ ಉತ್ಪದ್ಯತೇ ಜ್ಞಾತುಃ, ತದೈವ ತಂ ವಿಷಯಮ್ ಅಭಿಜಾನಾತಿ ಜ್ಞಾತಾ ಇತಿ ನ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾಂ ಜ್ಞಾನಾವೃತ್ತಿಲಕ್ಷಣಾಮ್ ಅಪೇಕ್ಷತೇ ಇತಿ ; ಅತಶ್ಚ ಜ್ಞಾನೇನ ನ ಅಭಿಜಾನಾತಿ, ಜ್ಞಾನಾವೃತ್ತ್ಯಾ ತು ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಯಾ ಅಭಿಜಾನಾತೀತಿ । ನೈಷ ದೋಷಃ ; ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಸ್ವಾತ್ಮೋತ್ಪತ್ತಿಪರಿಪಾಕಹೇತುಯುಕ್ತಸ್ಯ ಪ್ರತಿಪಕ್ಷವಿಹೀನಸ್ಯ ಯತ್ ಆತ್ಮಾನುಭವನಿಶ್ಚಯಾವಸಾನತ್ವಂ ತಸ್ಯ ನಿಷ್ಠಾಶಬ್ದಾಭಿಲಾಪಾತ್ । ಶಾಸ್ತ್ರಾಚಾರ್ಯೋಪದೇಶೇನ ಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತಿಹೇತುಂ ಸಹಕಾರಿಕಾರಣಂ ಬುದ್ಧಿವಿಶುದ್ಧತ್ವಾದಿ ಅಮಾನಿತ್ವಾದಿಗುಣಂ ಚ ಅಪೇಕ್ಷ್ಯ ಜನಿತಸ್ಯ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಪರಮಾತ್ಮೈಕತ್ವಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿಕಾರಕಭೇದಬುದ್ಧಿನಿಬಂಧನಸರ್ವಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಸಹಿತಸ್ಯ ಸ್ವಾತ್ಮಾನುಭವನಿಶ್ಚಯರೂಪೇಣ ಯತ್ ಅವಸ್ಥಾನಮ್ , ಸಾ ಪರಾ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾ ಇತಿ ಉಚ್ಯತೇ । ಸಾ ಇಯಂ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾ ಆರ್ತಾದಿಭಕ್ತಿತ್ರಯಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಪರಾ ಚತುರ್ಥೀ ಭಕ್ತಿರಿತಿ ಉಕ್ತಾ । ತಯಾ ಪರಯಾ ಭಕ್ತ್ಯಾ ಭಗವಂತಂ ತತ್ತ್ವತಃ ಅಭಿಜಾನಾತಿ, ಯದನಂತರಮೇವ ಈಶ್ವರಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಭೇದಬುದ್ಧಿಃ ಅಶೇಷತಃ ನಿವರ್ತತೇ । ಅತಃ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾಲಕ್ಷಣಯಾ ಭಕ್ತ್ಯಾ ಮಾಮ್ ಅಭಿಜಾನಾತೀತಿ ವಚನಂ ನ ವಿರುಧ್ಯತೇ ।
ಭಕ್ತ್ಯಾ ಮಾಮಭಿಜಾನಾತಿ
ಯಾವಾನ್ಯಶ್ಚಾಸ್ಮಿ ತತ್ತ್ವತಃ ।
ತತೋ ಮಾಂ ತತ್ತ್ವತೋ ಜ್ಞಾತ್ವಾ
ವಿಶತೇ ತದನಂತರಮ್ ॥ ೫೫ ॥
ನನು ವಿರುದ್ಧಮ್ ಇದಮ್ ಉಕ್ತಮ್ ‘ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಯಾ ಪರಾ ನಿಷ್ಠಾ ತಯಾ ಮಾಮ್ ಅಭಿಜಾನಾತಿ’ ಇತಿ । ಕಥಂ ವಿರುದ್ಧಮ್ ಇತಿ ಚೇತ್ , ಉಚ್ಯತೇ — ಯದೈವ ಯಸ್ಮಿನ್ ವಿಷಯೇ ಜ್ಞಾನಮ್ ಉತ್ಪದ್ಯತೇ ಜ್ಞಾತುಃ, ತದೈವ ತಂ ವಿಷಯಮ್ ಅಭಿಜಾನಾತಿ ಜ್ಞಾತಾ ಇತಿ ನ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾಂ ಜ್ಞಾನಾವೃತ್ತಿಲಕ್ಷಣಾಮ್ ಅಪೇಕ್ಷತೇ ಇತಿ ; ಅತಶ್ಚ ಜ್ಞಾನೇನ ನ ಅಭಿಜಾನಾತಿ, ಜ್ಞಾನಾವೃತ್ತ್ಯಾ ತು ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಯಾ ಅಭಿಜಾನಾತೀತಿ । ನೈಷ ದೋಷಃ ; ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಸ್ವಾತ್ಮೋತ್ಪತ್ತಿಪರಿಪಾಕಹೇತುಯುಕ್ತಸ್ಯ ಪ್ರತಿಪಕ್ಷವಿಹೀನಸ್ಯ ಯತ್ ಆತ್ಮಾನುಭವನಿಶ್ಚಯಾವಸಾನತ್ವಂ ತಸ್ಯ ನಿಷ್ಠಾಶಬ್ದಾಭಿಲಾಪಾತ್ । ಶಾಸ್ತ್ರಾಚಾರ್ಯೋಪದೇಶೇನ ಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತಿಹೇತುಂ ಸಹಕಾರಿಕಾರಣಂ ಬುದ್ಧಿವಿಶುದ್ಧತ್ವಾದಿ ಅಮಾನಿತ್ವಾದಿಗುಣಂ ಚ ಅಪೇಕ್ಷ್ಯ ಜನಿತಸ್ಯ ಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಪರಮಾತ್ಮೈಕತ್ವಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿಕಾರಕಭೇದಬುದ್ಧಿನಿಬಂಧನಸರ್ವಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಸಹಿತಸ್ಯ ಸ್ವಾತ್ಮಾನುಭವನಿಶ್ಚಯರೂಪೇಣ ಯತ್ ಅವಸ್ಥಾನಮ್ , ಸಾ ಪರಾ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾ ಇತಿ ಉಚ್ಯತೇ । ಸಾ ಇಯಂ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾ ಆರ್ತಾದಿಭಕ್ತಿತ್ರಯಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಪರಾ ಚತುರ್ಥೀ ಭಕ್ತಿರಿತಿ ಉಕ್ತಾ । ತಯಾ ಪರಯಾ ಭಕ್ತ್ಯಾ ಭಗವಂತಂ ತತ್ತ್ವತಃ ಅಭಿಜಾನಾತಿ, ಯದನಂತರಮೇವ ಈಶ್ವರಕ್ಷೇತ್ರಜ್ಞಭೇದಬುದ್ಧಿಃ ಅಶೇಷತಃ ನಿವರ್ತತೇ । ಅತಃ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾಲಕ್ಷಣಯಾ ಭಕ್ತ್ಯಾ ಮಾಮ್ ಅಭಿಜಾನಾತೀತಿ ವಚನಂ ನ ವಿರುಧ್ಯತೇ ।

ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಯಾ ಪರಯಾ ಭಕ್ತ್ಯಾ ಮಾಮ್ ಅಭಿಜಾನಾತಿ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್ ಆಕ್ಷಿಪತಿ -

ನನ್ವಿತಿ ।

ವಿರುದ್ಧತ್ವಂ ಸ್ಫೋರಯಿತುಂ ಪೃಚ್ಛತಿ -

ಕಥಮಿತಿ ।

ವಿರೋಧಸ್ಫುಟೀಕರಣಂ ಪ್ರತಿಜಾನೀತೇ-

ಉಚ್ಯತೇ ಇತಿ ।

ತತ್ರ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಉತ್ಪತ್ತಿರೇವ ವಿಷಯಾಭಿವ್ಯಕ್ತಿಃ ಇತ್ಯಾಹ -

ಯದೇತಿ ।

ಏವಕಾರನಿರಸ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ -

ನ ಜ್ಞಾನೇತಿ ।

ಇತಿ ಆವಯೋಃ ಸಿದ್ಧಮ್ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।

ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಉತ್ಪತ್ತೇರೇವ ವಿಷಯಾಭಿವ್ಯಕ್ತಿತ್ವೇ ಕಥಂ ಪ್ರಕೃತೇ ವಿರೋಧಧೀಃ ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ -

ತತಶ್ಚೇತಿ ।

ವಿರುದ್ಧಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।

ಶಂಕಿತಂ ವಿರೋಧಂ ನಿರಸ್ಯತಿ -

ನೈಷ ದೋಷ ಇತಿ ।

ಉಕ್ತಮೇವ ಹೇತುಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ -

ಶಾಸ್ತ್ರೇತಿ ।

ಯೋ ಹಿ ಶಾಸ್ತ್ರಾನುಸಾರೀ ಆಚಾರ್ಯೋಪದೇಶಃ, ತೇನ ಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತಿಃ । ‘ಆಚಾರ್ಯವಾನ್ ಪುರುಷೋ ವೇದ’ (ಛಾ. ಉ. ೬-೧೪-೨) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ । ತಸ್ಯಾಶ್ಚ ಪರಿಪಾಕಃ ಸಂಶಯಾದಿಪ್ರತಿಬಂಧಧ್ವಂಸಃ ತತ್ರ ಹೇತುಭೂತಮ್ ಉಪದೇಶಸ್ಯೈವ ಸಹಕಾರಿಕಾರಣಂ ಯತ್ ಬುದ್ಧಿಶುದ್ಧ್ಯಾದಿ, ತತ್ ಅಪೇಕ್ಷ್ಯ, ತಸ್ಮಾದೇವ ಉಪದೇಶಾತ್ ಜನಿತಂ ಯತ್ ಐಕ್ಯಜ್ಞಾನಂ ತಸ್ಯ ಕಾರಕಭೇದಬುದ್ಧಿನಿಬಂಧನಾನಿ ಯಾನಿ ಸರ್ವಾಣಿ ಕರ್ಮಾಣಿ, ತೇಷಾಂ ಸಂನ್ಯಾಸೇನ ಸಹಿತಸ್ಯ, ಫಲರೂಪೇಣ ಸ್ವಾತ್ಮನ್ಯೇವ ಸರ್ವಪ್ರಕಲ್ಪನಾರಹಿತೇ ಯತ್ ಅವಸ್ಥಾನಂ, ಸಾ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಪರಾ ನಿಷ್ಠಾ ಇತಿ ವ್ಯವಹ್ರಿಯತೇ ಪ್ರಾಮಾಣಿಕೈಃ ಇತಿ ಅರ್ಥಃ ।

ಯದಿ ಯಥೋಕ್ತಾ ಪರಾ ಜ್ಞಾನಷ್ಠಿಾ, ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಸಾ ಚತುರ್ಥೀ ಭಕ್ತಿಃ ಇತಿ ಉಕ್ತಾ ? ಇತಿ, ತತ್ರಾಹ -

ಸೇಯಮಿತಿ ।

ಯಥೋಕ್ತಯಾ ಭಕ್ತ್ಯಾ ಭಗವತ್ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಂ ಸಿದ್ಧ್ಯತಿ ಇತ್ಯಾಹ -

ತಯೇತಿ ।

ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಫಲಮ್ ಆಹ -

ಯದನಂತರಮಿತಿ ।

ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾರೂಪಾಯಾಃ ಭಗವದ್ಭಕ್ತೇಃ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನಾನತಿರೇಕಾತ್ ತತ್ಫಲಸ್ಯ ಚ ಅಜ್ಞಾನನಿವೃತ್ತೇಃ ತನ್ಮಾತ್ರತ್ವಾತ್ ಭೇದೋಕ್ತೇಶ್ಚ ಔಪಚಾರಿಕತ್ವಾತ್ ಪ್ರಕೃತಂ ವಾಕ್ಯಮ್ ಅವಿರುದ್ಧಮ್ ಇತಿ ಉಪಸಂಹರತಿ -

ಅತ ಇತಿ ।