ಯತ್ತು ನಿತ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಾಯಾಸದುಃಖಭೋಗಸ್ಯ ತತ್ಫಲಭೋಗತ್ವಮ್ ಇತಿ ತತ್ ಇದಾನೀಮ್ ಅನುವದತಿ-
ಯೇ ತ್ವಿತಿ ।
ನಿತ್ಯಾನಿ ಅನುಷ್ಠೀಯಮಾನಾನಿ ಆಯಾಸಪರ್ಯಂತಾನಿ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ತಥಾಪಿ ನಿತ್ಯಾನಾಂ ಕಾಮ್ಯಾನಾಮಿವ ಸ್ವರೂಪಾತಿರಿಕ್ತಂ ಫಲಮ್ ಆಶಂಕ್ಯ ವಿಧ್ಯುದ್ದೇಶೇ ತದಶ್ರವಣಾತ್ , ಮೈವಮ್ ಇತ್ಯಾಹ -
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ವಿಧ್ಯುದ್ದೇಶೇ ಫಲಾಶ್ರುತೌ ತತ್ಕಾಮಾಯಾಃ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಯ ಅಭಾವಾತ್ ನ ನಿತ್ಯಾನಿ ವಿಧೀಯೇರನ್ ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ -
ಜೀವನಾದೀತಿ ।
ನ ನಿತ್ಯಾನಾಂ ವಿಧ್ಯಸಿದ್ಧಿಃ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಅನುಭಾಷಿತಂ ದೂಷಯತಿ-
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತದೇವ ವಿವೃಣ್ವನ್ ನಿಷೇಧ್ಯಮ್ ಅನೂದ್ಯ ನಞರ್ಥಮ್ ಆಹ-
ಯದುಕ್ತಮಿತಿ ।
ಅಪ್ರವೃತ್ತಾನಾಮ್ ಇತ್ಯಾದಿಹೇತುಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ -
ನ ಹೀತಿ ।
ಕರ್ಮಾಂತರಾರಬ್ಧೇಽಪಿ ದೇಹೇ ದುರಿತಫಲಂ ನಿತ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಾಯಾಸದುಃಖಂ ಭುಜ್ಯತಾಂ ಕಾ ಅನುಪಪತ್ತಿಃ ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ -
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ಯತ್ ಉಕ್ತಂ ದುಃಖಫಲವಿಶೇಷಾನುಪಪತ್ತಿಶ್ಚ ಸ್ಯಾತ್ ಇತಿ, ತತ್ ಉಪಪಾದಯತಿ -
ತಸ್ಯೇತಿ ।
ಸಂಭಾವಿತಾನಿ ತಾವತ್ ಅನಂತಾನಿ ಸಂಚಿತಾನಿ ದುರಿತಾನಿ । ತಾನಿ ಚ ನಾನಾದುಃಖಫಲಾನಿ । ಯದಿ ತಾನಿ ನಿತ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಾಯಾಸರೂಪಂ ದುಃಖಂ, ತನ್ಮಾತ್ರಫಲಾನಿ ಕಲ್ಪ್ಯೇರನ್ , ತದಾ ತೇಷು ಏವಂ ಕಲ್ಪ್ಯಮಾನೇಷು ಸತ್ಸು, ನಿತ್ಯಸ್ಯ ಅನುಷ್ಠಿತಸ್ಯ ಆಯಾಸಮ್ ಆಸಾದಯತಃ ಯಃ ದುರತಿಕೃತಃ ದುಃಖವಿಶೇಷಃ ನ ತತ್ಫಲಂ ದುರಿತಫಲಾನಾಂ ದುಃಖಾನಾಂ ಬಹುತ್ವಾತ್ , ಅತಃ ನಿತ್ಯಂ ಕರ್ಮ ಯಥಾವಿಶೇಷಿತಂ ದುರಿತಕೃತದುಃಖವಿಶೇಷಫಲಕಮ್ ಇತಿ ಅಯುಕ್ತಮ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂಚ ನಿತ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಾಯಾಸದುಃಖಮಾತ್ರಫಲಾನಿ ಚೇತ್ ದುರಿತಾನಿ ಕಲ್ಪ್ಯಂತೇ, ತದಾ ದ್ವಂದ್ವಶಬ್ದಿತರಾಗಾದಿಬಾಧಸ್ಯ ರೋಗಾದಿಬಾಧಾಯಾಶ್ಚ ದುರಿತನಿಮಿತ್ತತ್ವಾನುಪಪತ್ತೇಃ, ಸುಕೃತಕೃತತ್ವಸ್ಯ ಚ ಅಸಂಭವಾತ್ ಅನುಪಪತ್ತಿರೇವ ಉದೀರಿತಬಾಧಾಯಾಃ ಸ್ಯಾತ್ ಇತ್ಯಾಹ -
ದ್ವಂದ್ವೇತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ನಿತ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಾಯಾಸದುಃಖಮೇವ ದುರಿತಫಲಮ್ ಇತಿ ಅಯುಕ್ತಮ್ ಇತ್ಯಾಹ -
ನಿತ್ಯೇತಿ ।
ದುಃಖಮಿತಿ ನ ಶಕ್ಯತೇ ಕಲ್ಪಯಿತುಮ್ ಇತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ । ಯದಿ ತದೇವ ತತ್ಫಲಂ, ನ ತರ್ಹಿ ಶಿರಸಾ ಪಾಷಾಣವಹನಾದಿದುಃಖಂ ದುರಿತಕೃತಂ, ನ ಚ ತತ್ಕಾರಣಂ ಸುಕೃತಂ, ದುಃಖಸ್ಯ ಅತತ್ಕಾರ್ಯತ್ವತ್ , ಅತಃ ತತ್ ಆಕಸ್ಮಿಕಂ ಸ್ಯಾತ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನಿತ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಾಯಾಸದುಃಖಮ್ ಉಪಾತ್ತದುರಿತಫಲಮ್ ಇತಿ ಏತತ್ ಅಪ್ರಕೃತತ್ವಾಚ್ಚ ಅಯುಕ್ತಂ ವಕ್ತುಮ್ ಇತಿ ಆಹ -
ಅಪ್ರಕೃತಂ ಚೇತಿ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯಿತುಂ ಪೃಚ್ಛತಿ -
ಕಥಮಿತಿ ।
ತತ್ರ ಆದೌ ಪ್ರಕೃತಮ್ ಆಹ -
ಅಪ್ರಸೂತೇತಿ ।
ತಥಾಪಿ ಕಥಮ್ ಅಸ್ಮಾಕಮ್ ಅಪ್ರಕೃತವಾದಿತ್ವಮ್ ? ತತ್ರ ಅಾಹ -
ತತ್ರೇತಿ ।
ಪ್ರಸೂತಫಲತ್ವಮ್ ಅಪ್ರಸೂತಫಲತ್ವಮ್ ಇತಿ ಪ್ರಾಚೀನದುರಿತಗತವಿಶೇಷಾನುಪಗಮಾತ್ ಅವಿಶೇಷೇಣ ಸರ್ವಸ್ಯೈವ ತಸ್ಯ ಪ್ರಸೂತಫಲತ್ವಾತ್ ನಿತ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಾಯಾಸದುಃಖಫಲತ್ವಸಂಭವಾತ್ ನ ಅಪ್ರಾಕೃತವಾದಿತಾ ಇತಿ ಶಂಕತೇ -
ಅಥೇತಿ ।
ಪೂರ್ವೋಪಾತ್ತದುರಿತಸ್ಯ ಅವಿಶೇಷೇಣ ಆರಬ್ಧಫಲತ್ವೇ ವಿಶೇಷಣಾನರ್ಥಕ್ಯಮ್ ಇತಿ ಪರಿಹರತಿ -
ತತಃ ಇತಿ ।
ದುರಿತಮಾತ್ರಸ್ಯ ಆರಬ್ಧಫಲತ್ವೇನ ಅನಾರಬ್ಧಫಲಸ್ಯ ತಸ್ಯ ಉಕ್ತಫಲವಿಶೇಷವತ್ತ್ವಾನುಪಪತ್ತೇಃ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪೂರ್ವೋಪಾತ್ತದುರಿತಮ್ ಆರಬ್ಧಫಲಂ ಚೇತ್ , ಭೋಗೇನೈವ ತತ್ಕ್ಷಯಸಂಭವಾತ್ ತನ್ನಿವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಂ ನಿತ್ಯಂ ಕರ್ಮ ನ ವಿಧಾತವ್ಯಮ್ ಇತಿ ದೋಷಾಂತರಮ್ ಆಹ -
ನಿತ್ಯೇತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ನಿತ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಾಯಾಸದುಃಖಂ ನ ಉಪಾತ್ತದುರಿತಫಲಮ್ ಇತ್ಯಾಹ -
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ತದೇವ ಸ್ಫೋರಯತಿ-
ಶ್ರುತಸ್ಯೇತಿ ।
ಯಥಾ ವ್ಯಾಯಾಮಗಮನಾದಿಕೃತಂ ದುಃಖಂ ನ ಅನ್ಯಸ್ಯ ದುರಿತಸ್ಯ ಇಷ್ಯತೇ, ತತ್ಫಲತ್ವಸಂಭವಾತ್ , ತಥಾ ನಿತ್ಯಸ್ಯಾಪಿ ಶ್ರುತ್ಯುಕ್ತಸ್ಯ ಅನುಷ್ಠಿತಸ್ಯ ಆಯಾಸಪರ್ಯಂತಸ್ಯ ಫಲಾಂತರಾನುಪಗಮಾತ್ , ಅನುಷ್ಠಾನಾಯಾಸದುಃಖಮೇವ ಚೇತ್ ಫಲಂ, ತರ್ಹಿ ತಸ್ಮಾದೇವ ತದ್ದರ್ಶನಾತ್ ತಸ್ಯ ನ ದುರಿತಫಲತ್ವಂ ಕಲ್ಪ್ಯಂ, ನಿತ್ಯಫಲತ್ವಸಂಭವಾತ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದುಃಖಫಲತ್ವೇ ನಿತ್ಯಾನಾಮ್ ಅನನುಷ್ಠಾನಮೇವ ಶ್ರೇಯಃ ಸ್ಯಾತ್ ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ -
ಜೀವನಾದಿತಿ ।
ನಿತ್ಯಾನಾಂ ದುರಿತಫಲತ್ವಾನುಪಪತ್ತೌ ಹೇತ್ವಂತರಮ್ ಆಹ -
ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತವದಿತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ -
ಯಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ತಥಾ ಜೀವನಾದಿನಿಮಿತ್ತೇ ವಿಹಿತಾನಾಂ ನಿತ್ಯಾನಾಂ ದುರಿತಫಲತ್ವಾಸಿದ್ಧಿಃ ಇತಿ ಶೇಷಃ । ಸತ್ಯಂ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತಂ ನ ನಿಮಿತ್ತಸ್ಯ ಪಾಪಸ್ಯ ಫಲಮ್ ।
ಕಿಂತು ತದನುಷ್ಠಾನಾಯಾಸದುಃಖಂ ತಸ್ಯ ಪಾಪಸ್ಯ ಫಲಮ್ ಇತಿ ಶಂಕತೇ -
ಅಥೇತಿ ।
ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತಾನುಷ್ಠಾನಾಯಾಸದುಃಖಸ್ಯ ನಿಮಿತ್ತಭೂತಪಾಪಫಲತ್ವೇ, ಜೀವನಾದಿನಿಮಿತ್ತನಿತ್ಯಾದ್ಯನುಷ್ಠಾನಾಯಾಸದುಃಖಮಪಿ ಜೀವನಾದೇರೇವ ಫಲಂ ಸ್ಯಾತ್ , ನ ಉಪಾತ್ತದುರಿತಸ್ಯ, ಇತಿ ಪರಿಹರತಿ -
ಜೀವನಾದೀತಿ ।
ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತದುಃಖಸ್ಯ ತನ್ನಿಮಿತ್ತಪಾಪಫಲತ್ವವತ್ ಜೀವನಾದಿನಿಮಿತ್ತಕರ್ಮಕೃತಮಪಿ ದುಃಖಂ ಜೀವನಾದಿಫಲಮ್ ಇತಿ ಅತ್ರ ಹೇತುಮ್ ಆಹ -
ನಿತ್ಯೇತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ನಿತ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಾಯಾಸದುಃಖಮೇವ ಉಪಾತ್ತದುರಿತಫಲಮ್ ಇತಿ ಅಶಕ್ಯಂ ವಕ್ತುಮ್ ಇತಿ ಆಹ -
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಕಾಮ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಾಯಾಸದುಃಖಮಪಿ ದುರಿತಫಲಮ್ ಇತಿ ಉಪಗಮಾತ್ ಪ್ರಸಂಗಸ್ಯ ಇಷ್ಟತ್ವಮ್ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ -
ತಥಾಚೇತಿ ।
ವಿಹಿತಾನಿ ತಾವತ್ ನಿತ್ಯಾನಿ । ನ ಚ ತೇಷು ಫಲಂ ಶ್ರುತಮ್ । ನ ಚ ವಿನಾ ಫಲಂ ವಿಧಿಃ । ತೇನ ದುರಿತನಿಬರ್ಹಣಾರ್ಥಾನಿ ನಿತ್ಯಾನಿ, ಇತಿ ಅರ್ಥಾಪತ್ತ್ಯಾ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ । ನ ಚ ಸಾ ಯುಕ್ತಾ । ಕಾಮ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಾದಪಿ ದುರಿತನಿವೃತ್ತಿಸಂಭವಾತ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂಚ ನಿತ್ಯಾನಿ ಅನುಷ್ಠಾನಾಯಾಸಾತಿರಿಕ್ತಫಲಾನಿ, ವಿಹಿತತ್ವಾತ್ , ಕಾಮ್ಯವತ್ , ಇತಿ ಅನುಮಾನಾತ್ ನ ತೇಷಾಂ ದುರಿತನಿವೃತ್ತ್ಯರ್ಥತಾ ಇತಿ ಆಹ -
ಏವಮಿತಿ ।
ಕಾಮ್ಯಾದಿಕರ್ಮ ದೃಷ್ಟಾಂತಯಿತುಮ್ ಏವಮ್ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ಸ್ವೋಕ್ತಿವ್ಯಾಘಾತಾಚ್ಚ ನಿತ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಾತ್ ದುರಿತಫಲಭೋಗೋಕ್ತಿಃ ಅಯುಕ್ತಾ ಇತ್ಯಾಹ -
ವಿರೋಧಾಚ್ಚೇತಿ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ -
ವಿರುದ್ಧಂ ಚೇತಿ ।
ಇದಂಶಬ್ದಾರ್ಥಮೇವ ವಿಶದಯತಿ -
ನಿತ್ಯೇತಿ ।
ಅನ್ಯಸ್ಯ ಕರ್ಮಣಃ ದುರಿತಸ್ಯ ಇತಿ ಯಾವತ್ ।
ಸ ಏವೇತಿ ।
ಯದನಂತರಂ ಯತ್ ಭವತಿ, ತತ್ ತಸ್ಯ ಕಾರ್ಯಮ್ ಇತಿ ನಿಯಮಾತ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಇತಶ್ಚ ನಿತ್ಯಾನುಷ್ಠಾನೇ ದುರಿತಫಲಭೋಗಃ ನ ಸಿಧ್ಯತಿ ಇತಿ ಆಹ -
ಕಿಂಚೇತಿ ।
ಕಾಮ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಸ್ಯ ನಿತ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಸ್ಯ ಚ ಯೌಗಪದ್ಯಾತ್ ನಿತ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಾಯಾಸದುಃಖೇನ ದುರಿತಫಲಭೋಗವತ್ ಕಾಮ್ಯಫಲಸ್ಯಾಪಿ ಭುಕ್ತತ್ವಸಂಭವಾತ್ ಇತಿ ಹೇತುಮ್ ಆಹ -
ತತ್ತಂತ್ರತ್ವಾದಿತಿ ।
ನಿತ್ಯಕಾಮ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಯೋಃ ಯೌಗಪದ್ಯೇಽಪಿ, ನಿತ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಾಯಾಸದುಃಖಾತ್ ಅನ್ಯದೇವ ಕಾಮ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಫಲಂ, ಶ್ರುತತ್ವಾತ್ ಇತಿ ಶಂಕತೇ -
ಅಥೇತಿ ।
ಕಾಮ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಫಲಂ ನಿತ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಾಯಾಸದುಃಖಾತ್ ಭಿನ್ನಂ ಚೇತ್ , ತರ್ಹಿ ಕಾಮ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಾಯಾಸದುಃಖಂ ನಿತ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಾಯಾಸದುಃಖಂ ಚ ಮಿಥಃ ಭಿನ್ನಂ ಸ್ಯಾತ್ ಇತ್ಯಾಹ -
ತದನುಷ್ಠಾನೇತಿ ।
ಪ್ರಸಂಗಸ್ಯ ಇಷ್ಟತ್ವಮ್ ಆಶಂಕ್ಯ ನಿರಾಚಷ್ಟೇ -
ನ ಚೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟವಿರೋಧಮೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ -
ನ ಹೀತಿ ।
ಆತ್ಮಜ್ಞಾನವತ್ ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೀನಾಂ ಮೋಕ್ಷೇ ಸಾಕ್ಷಾತ್ ಅನ್ವಯಃ ನ ಇತ್ಯತ್ರ ಅऩ್ಯದಪಿ ಕಾರಣಮ್ ಅಸ್ತಿ ಇತ್ಯಾಹ -
ಕಿಂಚಾನ್ಯದಿತಿ ।
ತದೇವ ಕಾರಣಂ ವಿವೃಣೋತಿ -
ಅವಿಹಿತಮಿತಿ ।
ಯತ್ ಕರ್ಮ ಮರ್ದನಭೋಜನಾದಿ, ತತ್ ನ ಶಾಸ್ತ್ರೇಣ ವಿಹಿತಂ ನಿಷಿದ್ಧಂ ವಾ, ತತ್ ಅನಂತರಫಲಂ, ತಥಾ ಅನುಭಾವತ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಂ ಕರ್ಮ ತು ನ ಅನಂತರಫಲಂ, ಆನಂತರ್ಯಸ್ಯ ಅಚೋದಿತತ್ವಾತ್ । ಅತಃ ಜ್ಞಾನೇ ದೃಷ್ಟಫಲೇ ನ ಅದೃಷ್ಟಫಲಂ ಕರ್ಮ ಸಹಕಾರಿ ಭವತಿ ನಾಪಿ ಸ್ವಯಮೇವ ದೃಷ್ಟಫಲೇ ಮೋಕ್ಷೇ ಕರ್ಮ ಪ್ರವೃತ್ತಿಕ್ಷಮಮ್ , ಇತಿ ವಿವಕ್ಷಿತ್ವಾ ಆಹ -
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಸ್ಯ ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೇರಪಿ ಫಲಾನಂತರ್ಯೇ ಸ್ವರ್ಗಾದೀನಾಮ್ ಅನಂತರಮ್ ಅನುಪಲಬ್ಧಿಃ ವಿರುದ್ಧ್ಯೇತ । ತತಃ ತೇಷು ಅದೃಷ್ಟೇಽಪಿ ತಥಾವಿಧಫಲಾಪೇಕ್ಷಯಾ ಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದಿಷು ನ ಸ್ಯಾತ್ ಇತ್ಯಾಹ -
ತದೇತಿ ।
ಕಿಂಚ ನಿತ್ಯಾನಾಮ್ ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೀನಾಂ ನ ಅದೃಷ್ಟಂ ಫಲಂ, ತೇಷಾಮೇವ ಕಾಮ್ಯಾನಾಂ ತಾದೃಕ್ ಫಲಮ್ , ನ ಚ ಹೇತುಂ ವಿನಾ ಅಯಂ ವಿಭಾಗಃ ಭಾವೀ, ಇತ್ಯಾಹ -
ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೀನಾಮಿತಿ ।
ಫಲಕಾಮಿತ್ವಮಾತ್ರೇಣೇತಿ ।
ನ ಸ್ಯಾತ್ ಇತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ । ಯಾನಿ ನಿತ್ಯಾನಿ ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೀನಿ, ಯಾನಿ ಚ ಕಾಮ್ಯಾನಿ, ತೇಷಾಮ್ ಉಭಯೇಷಾಮೇವ ಕರ್ಮಸ್ವರೂಪವಿಶೇಷಾಭಾವೇಽಪಿ ನಿತ್ಯಾನಾಂ ತೇಷಾಮ್ ಅನುಷ್ಠಾನಾಯಾಸದುಃಖಮಾತ್ರೇಣ ಕ್ಷಯಃ, ನ ಫಲಾಂತರಮ್ ಅಸ್ತಿ । ತೇಷಾಮೇವ ಕಾಮ್ಯಾನಾಮ್ ಅಂಗಾದ್ಯಾಧಿಕ್ಯಾಭಾವೇಽಪಿ ಫಲಕಾಮಿತ್ವಮ್ ಅಧಿಕಾರಿಣಿ ಅಸ್ತಿ ಇತಿ ಏತಾವನ್ಮಾತ್ರೇಣ ಸ್ವರ್ಗಾದಿಮಹಾಫಲತ್ವಮ್ ಇತಿ ಅಯಂ ವಿಭಾಗಃ ನ ಪ್ರಮಾಣವಾನ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತವಿಭಾಗಾಯೋಗೇ ಫಲಿತಮ್ ಆಹ-
ತಸ್ಮಾನ್ನೇತಿ ।
ಕಾಮ್ಯವತ್ ನಿತ್ಯಾನಾಮಪಿ ಪಿತೃಲೋಕಾದ್ಯದೃಷ್ಟಫಲವತ್ತ್ವೇ ದುರಿತನಿವೃತ್ತ್ಯರ್ಥತ್ವಾಯೋಗಾತ್ ತಾದರ್ಥ್ಯೇನ ಆತ್ಮವಿದ್ಯೈವ ಅಭ್ಯುಪಗಂತವ್ಯಾ ಇತ್ಯಾಹ -
ಅತಶ್ಚೇತಿ ।
ಶುಭಾಶುಭಾತ್ಮಕಂ ಕರ್ಮ ಸರ್ವಮ್ ಅವಿದ್ಯಾಪೂರ್ವಕಂ ಚೇತ್ ಅಶೇಷತಃ ತರ್ಹಿ ತಸ್ಯ ಕ್ಷಯಕಾರಣಂ ವಿದ್ಯಾ ಇತಿ ಉಪಪದ್ಯತೇ । ನ ತು ಸರ್ವಂ ಕರ್ಮ ಅವಿದ್ಯಾಪೂರ್ವಕಮ್ ಇತಿ ಸಿದ್ಧಮ್ , ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ –
ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।
ತತ್ರ ಹಿಶಬ್ದದ್ಯೋತಿತಾಂ ಯುಕ್ತಿಂ ದರ್ಶಯತಿ -
ತಥೇತಿ ।
ಇತಶ್ಚ ಅವಿದ್ವದ್ವಿಷಯಂ ಕರ್ಮ ಇತಿ ಆಹ -
ಅವಿದ್ವದಿತಿ ।
ಅಧಿಕಾರಿಭೇದೇನ ನಿಷ್ಠಾದ್ವಯಮ್ ಇತ್ಯತ್ರ ವಾಕ್ಯೋಪಕ್ರಮಮ್ ಅನುಕೂಲಯನ್ , ಆತ್ಮನಿ ಕರ್ತೃತ್ವಂ ಕರ್ಮತ್ವಂ ಚ ಆರೋಪಯನ್ , ನ ಜಾನಾತಿ ಆತ್ಮಾನಮ್ ಇತಿ ವದತಾ ಕರ್ಮ ಅಜ್ಞಾನಮೂಲಮ್ ಇತಿ ದರ್ಶಿತಮ್ ಇತಿ ಆಹ -
ಉಭಾವಿತಿ ।
ಆತ್ಮಾನಂ ಯಾಥಾರ್ಥ್ಯೇನ ಜಾನನ್ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿರಹಿತಃ ಭವತಿ ಇತಿ ಬ್ರುವತಾ, ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸೇ ಜ್ಞಾನವತಃ ಅಧಿಕಾರಿತ್ವಂ ಸೂಚಿತಮ್ ಇತಿ ಆಹ -
ವೇದೇತಿ ।
ನಿಷ್ಠಾದ್ವಯಮ್ ಅಧಿಕಾರಿಭೇದೇನ ಬೋದ್ಧವ್ಯಮ್ ಇತಿ ಅತ್ರೈವ ವಾಕ್ಯಂತರಮ್ ಆಹ -
ಜ್ಞಾನೇತಿ ।
‘ನ ಬುದ್ಧಿಭೇದಂ ಜನಯೇತ್ ‘ ಇತ್ಯತ್ರ ಚ ಅವಿದ್ಯಾಮೂಲತ್ವಂ ಕರ್ಮಣಃ ಸೂಚಯತಾ ಕರ್ಮನಿಷ್ಠಾ ಅವಿದ್ಬದ್ವಿಷಯಾ ಅನುಮೋದಿತಾ ಇತ್ಯಾಹ -
ಅಜ್ಞಾನಾಮಿತಿ ।
ಯತ್ ಉಕ್ತಂ ವಿದ್ವದ್ವಿಷಯಾ ಸಂನ್ಯಾಸಪೂರ್ವೇಿಕಾ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾ ಇತಿ, ತತ್ರ ‘ತತ್ತ್ವವಿತ್ತು ಮಹಾಬಾಹೋ ಗುಣಕರ್ಮವಿಭಾಗಯೋಃ । ‘ ಇತ್ಯಾದಿ ವಾಕ್ಯಮ್ ಉದಾಹರತಿ -
ತತ್ತ್ವವಿತ್ತ್ವಿತಿ ।
ತತ್ರೈವ ವಾಕ್ಯಾಂತರಂ ಪಠತಿ -
ಸರ್ವೇತಿ ।
ವಿದುಷಃ ಜ್ಞಾನನಷ್ಠಾ ಇತ್ಯತ್ರೈವ ಪಾಂಚಮಿಕಂ ವಾಕ್ಯಾಂತರಮ್ ಆಹ-
ನೈವೇತಿ ।
ತತ್ರೈವ ಅರ್ಥಸಿದ್ಧಮ್ ಅರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ -
ಅಜ್ಞ ಇತಿ ।
ಮನ್ಯತೇ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಅಜ್ಞಸ್ಯ ಚಿತ್ತಶುದ್ಧ್ಯರ್ಥಂಕರ್ಮ, ಶುದ್ಧಚಿತ್ತಸ್ಯ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಃ ಜ್ಞಾನಪ್ರಾಪ್ತೌ ಹೇತುಃ ಇತ್ಯತ್ರ ವಾಕ್ಯಾಂತರಮ್ ಆಹ -
ಆರುರುಕ್ಷೋರಿತಿ ।
ಯಥೋಕ್ತೇ ವಿಭಾಗೇ ಸಾಪ್ತಮಿಕಂ ವಾಕ್ಯಮ್ ಅನುಗುಣಮ್ ಇತಿ ಆಹ -
ಉದಾರಾಃ ಇತಿ ।
ಏವಂ ತ್ರಯೀಧರ್ಮ ಇತ್ಯಾದಿ ನಾವಮಿಕಂ ವಾಕ್ಯಮ್ ಅವಿದ್ವದ್ವಿಷಯಂ ಕರ್ಮ ಇತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ -
ಅಜ್ಞಾ ಇತಿ ।
ವಿದುಷಃ ಸಂನ್ಯಾಸಪೂರ್ವಿಕಾ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾ ಇತಿ ಅತ್ರೈವ ನಾವಮಿಕಂ ವಾಕ್ಯಾಂತರಮ್ ಆಹ -
ಅನನ್ಯಾ ಇತಿ ।
ಮಾಮ್ ಇತಿ ಏತತ್ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ-
ಯಥೋಕ್ತಮಿತಿ ।
ತೇಷಾಂ ಸತತಯುಕ್ತಾನಾಮ್ ಇತ್ಯಾದಿ ದಾಶಮಿಕಂ ವಾಕ್ಯಂ ತತ್ರೈವ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ -
ದದಾಮೀತಿ ।
ವಿದ್ಯಾವತಾಮೇವ ಭಗವತ್ಪ್ರಾಪ್ತಿನಿರ್ದೇಶಾತ್ ಇತರೇಷಾಂ ತದಪ್ರಾಪ್ತಿಃ ಸೂಚಿತಾ ಇತಿ ಅರ್ಥಸಿದ್ಧಮ್ ಅರ್ಥಮ್ ಆಹ -
ಅರ್ಥಾದಿತಿ ।
ನನು ಭಗವತ್ಕರ್ಮಕಾರಿಣಾಂ ಯುಕ್ತತಮತ್ವಾತ್ , ಕರ್ಮಿಣೋಽಪಿ ಭಗವಂತಂ ಯಾಂತಿ ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ -
ಭಗವದಿತಿ ।
ಯೇ ಮತ್ಕರ್ಮಕೃತ್ ಇತ್ಯಾದಿನ್ಯಾಯೇನ ಭಗವತ್ಕರ್ಮಕಾರಿಣಃ, ತೇ ಯದ್ಯಪಿ ಯುಕ್ತತಮಾಃ, ತಥಾಪಿ ಕರ್ಮಿಣಃ ಅಜ್ಞಾಃ ಸಂತಃ ನ ಭಗವಂತಂ ಸಹಸಾ ಗಂತುಮ್ ಅರ್ಹಂತಿ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತೇಷಾಮ್ ಅಜ್ಞತ್ವೇ ಗಮಕಂ ದರ್ಶಯತಿ -
ಉತ್ತರೋತ್ತರೇತಿ ।
ಚಿತ್ತಸಮಾಧಾನಮ್ ಆರಭ್ಯ ಫಲತ್ಯಾಗಪರ್ಯಂತಂ ಪಾಠಕ್ರಮೇಣ ಉತ್ತರೋತ್ತರಂ ಹೀನಸಾಧನೋಪಾದಾನಾತ್ ಅಭ್ಯಾಸಸಾಮರ್ಥಸ್ಯ ಭಗವತ್ಕರ್ಮಕಾರಿತ್ವಾಭಿಧಾನಾತ್ ಭಗವತ್ಕರ್ಮಕಾರಿಣಾಮ್ ಅಜ್ಞತ್ವಂ ವಿಜ್ಞಾತಮ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
‘ಯೇ ತ್ವಕ್ಷರಮನಿರ್ದೇಶ್ಯಂ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೨-೩) ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾವಷ್ಟಂಭೇನ ವಿದ್ವದ್ವಿಷಯತ್ವಂ ಸಂನ್ಯಾಸಪೂರ್ವಕಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾಯಾಃ ನಿರ್ಧಾರಯತಿ-
ಅನಿರ್ದೇಶ್ಯೇತಿ ।
ಉಕ್ತಸಾಧನಾಃ ತೇನ ತೇ ಸಂನ್ಯಾಸಪೂರ್ವಕಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾಯಾಮ್ ಅಧಿಕ್ರಿಯೇರನ್ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಕಿಂಚ ತ್ರಯೋದಶೇ ಯಾನಿ ಅಮಾನಿತ್ವಾದೀನಿ ಚತುರ್ದಶೇ ಚ ಪ್ರಕಾಶಂ ಚ ಪ್ರವೃತ್ತಿಂ ಚ ಇತ್ಯಾದೀನಿ ಯಾನಿ, ಪಂಚದಶೇ ಚ ಯಾನಿ ಅಸಂಗತ್ವಾದೀನಿ ಉಕ್ತಾನಿ, ತೈಃ ಸರ್ವೈಃ ಸಾಧನೈಃ ಸಹಿತಾಃ ಭವಂತಿ ಅನಿರ್ದೇಶ್ಯಾಕ್ಷರೋಪಾಸಕಾಃ । ತತೋಽಪಿ ತೇ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾಯಾಮೇವ ಅಧಿಕ್ರಿಯೇರನ್ ಇತ್ಯಾಹ -
ಕ್ಷೇತ್ರೇತಿ ।
ನಿಷ್ಠಾದ್ವಯಮ್ ಅಧಿಕಾರಿಭೇದೇನ ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪ್ಯ, ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾನಾಮ್ ಅನಿಷ್ಟಮ್ ಇಷ್ಟಂ ಮಿಶ್ರಮ್ ಇತಿ ತ್ರಿವಿಧಂ ಕರ್ಮಫಲಂ ನ ಭವತಿ, ಕಿಂತು ಮುಕ್ತಿರೇವ । ಕರ್ಮನಿಷ್ಠಾನಾಂ ತು ತ್ರಿವಿಧಂ ಕರ್ಮಫಲಂ ನ ಮುಕ್ತಿಃ, ಇತಿ ಶಾಸ್ತ್ರಾರ್ಥವಿಭಾಗಮ್ ಅಭಿಪ್ರೇತಮ್ ಉಪಸಂಹರತಿ -
ಅಧಿಷ್ಠಾನಾದೀತಿ ।