ಯತ್ ಉಕ್ತಮ್ ಅವಿದ್ಯಾಕಾಮಬೀಜಂ ಸರ್ವಂ ಕರ್ಮ ಇತಿ, ತತ್ ನ, ಶಾಸ್ತ್ರಾವಗತಸ್ಯ ಕರ್ಮಣಃ ಅವಿದ್ಯಾಪೂರ್ವಕತ್ವಾನುಪಪತ್ತೇಃ ಇತಿ ಆಕ್ಷಿಪತಿ -
ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸಮಾಧತ್ತೇ -
ನೇತಿ ।
ತತ್ರ ಅಭಿಮತಾಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಂ ವಿಭಜತೇ -
ಯದ್ಯಪೀತಿ ।
ಉಕ್ತಂ ದೃಷ್ಟಾಂತಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ-
ಯಥೇತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾದಿಮತಃ ಬ್ರಹ್ಮಹತ್ಯಾದಿ ಕರ್ಮ ಇತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮ್ ಆಹ -
ಅನ್ಯಥೇತಿ ।
ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಂ ಗೃಹ್ಣಾತಿ -
ತಥೇತಿ ।
ತಾನ್ಯಪಿ ಅವಿದ್ಯಾದಿಮತಃ ಭವಂತಿ ಇತಿ ಅವಿದ್ಯಾದಿಪೂರ್ವಕತ್ವಂ ತೇಷಾಮ್ ಏಷಿತವ್ಯಮ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪಾರಲೌಕಿಕಕರ್ಮಸು ದೇಹಾದ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ವಿನಾ ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯಯೋಗಾತ್ , ನ ತೇಷಾಮ್ ಅವಿದ್ಯಾಪೂರ್ವಕತಾ ಇತಿ ಶಂಕತೇ -
ವ್ಯತಿರಿಕ್ತ ಇತಿ ।
ಸತ್ಯಪಿ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಜ್ಞಾನೇ, ಪಾರಮಾರ್ಥಿಕಾತ್ಮಜ್ಞಾನಾಭಾವಾತ್ , ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಾದೇವ ನಿತ್ಯಾದಿಕರ್ಮಸು ಪ್ರವೃತ್ತೇಃ ಅವಿದ್ಯಾಪೂರ್ವಕತ್ವಂ ತೇಷಾಮ್ ಅಪ್ರತಿಹತಮ್ ಇತಿ ಪರಿಹರತಿ-
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಕರ್ಮಣಃ ಚಲನಾತ್ಮಕತ್ವಾತ್ ನ ಆತ್ಮಕರ್ತೃಕತ್ವಮ್ । ತಸ್ಯ ನಿಷ್ಕ್ರಿಯತ್ವಾತ್ ದೇಹಾದಿಸಂಘಾತಸ್ಯ ತು ಸಕ್ರಿಯತ್ವಾತ್ ತತ್ಕರ್ತೃಕಂ ಕರ್ಮ ಯುಕ್ತಮ್ । ತಥಾಪಿ ಸಂಘಾತೇ ಅಹಮಭಿಮಾನದ್ವಾರಾ ಅಹಂ ಕರೋಮಿ ಇತಿ ಆತ್ಮನಃ ಮಿಥ್ಯಾಧೀಪೂರ್ವಿಕಾ ಕರ್ಮಣಿ ಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ದೃಷ್ಟಾ । ತೇನ ಅವಿದ್ಯಾಪೂರ್ವಕತ್ವಂ ತಸ್ಯ ಯುಕ್ತಮ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯದುಕ್ತಂ ದೇಹಾದಿಸಂಘಾತೇ ಅಹಮಭಿಮಾನಸ್ಯ ಭಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನತ್ವಂ, ತತ್ ಆಕ್ಷಿಪತಿ -
ದೇಹಾದೀತಿ ।
ಅಹಂಧಿಯಃ ಗೌಣತ್ವೇ, ತತ್ಪೂರ್ವಕಕರ್ಮಸ್ವಪಿ ಗೌಣತ್ವಾಪತ್ತೇಃ, ಆತ್ಮನಃ ಅನರ್ಥಾಭಾವಾತ್ , ತನ್ನಿವೃತ್ತ್ಯರ್ಥಂ ಹೇತ್ವನ್ವೇಷಣಂ ನ ಸ್ಯಾತ್ ಇತಿ ದೂಷಯತಿ -
ನೇತಿ ।
ಏತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯನ್ ಆದೌ ಚೋದ್ಯಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ -
ಆತ್ಮೀಯೇತಿ ।
ತತ್ರ ಶ್ರುತ್ಯವಷ್ಟಂಭೇನ ದೃಷ್ಟಾಂತಮ್ ಆಹ-
ಯಥೇತಿ ।
ದರ್ಶಿತಶ್ರುತೇಃ ಆತ್ಮೀಯೇ ಪುತ್ರೇ ಅಹಂಪ್ರತ್ಯಯಃ ಗೌಣಃ, ಯಥಾ ಸಂಘಾತೇಽಪಿ ಆತ್ಮೀಯೇ ಅಹಂಪ್ರತ್ಯಯಃ ತಥಾ ಯುಕ್ತಃ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಭೇದಧೀಪೂರ್ವಕತ್ವಂ ಗೌಣಧಿಯಃ ಲೋಕೇ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮ್ ಇತ್ಯಾಹ -
ಲೋಕೇ ಚ ಇತಿ ।
ಲೋಕವೇದಾನುರೋಧೇನ ಆತ್ಮೀಯೇ ಸಂಘಾತೇ ಅಹಂಧಾರಪಿ ಗೌಣಃ ಸ್ಯಾತ್ , ಇತಿ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮ್ ಆಹ -
ತದ್ವದಿತಿ ।
ಮಿಥ್ಯಾಧಿಯೋಽಪಿ ಭೇದಧೀಪೂರ್ವಕತ್ವಸಂಭವಾತ್ ಆತ್ಮನಿ ಅಹಂಧಿಯಃ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಮೇವ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾತ್ ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ-
ನೈವಾಯಮಿತಿ ।
ಭೇದಧೀಪೂರ್ವಕತ್ವಾಭಾವೇ ಕಥಂ ಮಿಥ್ಯಾಧೀಃ ಉದೇತಿ ? ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ-
ಮಿಥ್ಯೇತಿ ।
ಅಧಿಷ್ಠಾನಾರೋಪ್ಯಯೋಃ ವಿವೇಕಾಗ್ರಹಾತ್ ತದುತ್ಪತ್ತಿಃ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದೇಹಾದೌ ಅಹಂಧಿಯಃ ಗೌಣತಾ ಇತಿ ಚಾದ್ಯೇ ವಿವೃತೇ, ತತ್ಕಾರ್ಯೇಷ್ವಪಿ ಇತ್ಯಾದಿ ಪರಿಹಾರಂ ವಿವೃಣೋತಿ -
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಹೇತುಭಾಗಂ ವಿಭಜತೇ -
ಯಥೇತಿ ।
ಸಿಂಹಃ ದೇವದತ್ತಃ ಇತಿ ವಾಕ್ಯಂ, ದೇವದತ್ತಃ ಸಿಂಹಃ ಇವ ಇತಿ ಉಪಮಯಾ, ದೇವದತ್ತಂ ಕ್ರೌರ್ಯಾದ್ಯಧಿಕರಣಂ ಸ್ತೋತುಂ ಪ್ರವೃತ್ತಮ್ । ‘ಅಗ್ನಿಃ ಮಾಣವಕಃ’ ಇತ್ಯಪಿ ವಾಕ್ಯಂ, ಮಾಣವಕಃ ಅಗ್ನಿಃ ಇವ ಇತಿ ಉಪಮಯಾ, ಮಾಣವಕಸ್ಯ ಪೈಂಗಲ್ಯಾಧಿಕರಣಸ್ಯ ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಮೇವ । ನ ತಥಾ ‘ಮನುಷ್ಯಃ ಅಹಂ’ ಇತಿ ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಅಧಿಕರಣಸ್ತುತ್ಯರ್ಥತಾ ಭಾತಿ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದೇವದತ್ತಮಾಣವಕಯೋಃ ಅಧಿಕರಣತ್ವಂ ಕಥಮ್ ? ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ -
ಕ್ರೌರ್ಯೇತಿ ।
ಕಿಂಚ ಗೌಣಶಬ್ದಂ ತತ್ಪ್ರತ್ಯಯಂ ಚ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕೃತ್ವಾ ಸಿಂಹಕಾರ್ಯಂ ನ ಕಿಂಚಿತ್ ದೇವದತ್ತೇ ಸಾಧ್ಯತೇ । ನಾಪಿ ಮಾಣವಕೇ ಕಿಂಚಿತ್ ಅಗ್ನಿಕಾರ್ಯಮ್ । ಮಿಥ್ಯಾಧೀಕಾರ್ಯಂ ತು ಅನರ್ಥಮ್ ಆತ್ಮಾ ಅನುಭವತಿ । ಅತಃ ನ ದೇಹಾದೌ ಅಹಂ ಧೀಃ ಗೌಣೀ, ಇತ್ಯಾಹ -
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ಇತೋಽಪಿ ದೇಹಾದೌ ನ ಅಹಂಧೀಃ ಗೌಣೀ ಇತ್ಯಾಹ -
ಗೌಣೇತಿ ।
ಯಃ ದೇವದತ್ತಃ ಮಾಣವಕೋ ವಾ ಗೌಣ್ಯಾಃ ಧಿಯಃ ವಿಷಯಃ, ತಂ ಪರಃ ನ ಏಷಃ ಸಿಂಹಃ, ನ ಅಯಮ್ ಅಗ್ನಿಃ ಇತಿ ಜಾನಾತಿ । ನ ಏವಮ್ ಅವಿದ್ವಾನ್ ಆತ್ಮನಃ ಸಂಘಾತಸ್ಯ ಚ ಸತ್ಯಪಿ ಭೇದೇ, ಸಂಘಾತಸ್ಯ ಅನಾತ್ಮತ್ವಂ ಪ್ರತ್ಯೇತಿ । ಅತಃ ನ ಸಂಂಘಾತೇ ಅಹಂಶಬ್ದಪ್ರತ್ಯಯೌ ಗೌಣೌ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಂಘಾತೇ ತಯೋಃ ಗೌಣತ್ವೇ ದೋಷಾಂತರಂ ಸಮುಚ್ಚಿನೋತಿ -
ತಥೇತಿ ।
ತಥಾ ಸತಿ, ಆತ್ಮನಿ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿಪ್ರತಿಭಾಸಾಸಿದ್ಧಿಃ ಇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಗೌಣೇನ ಕೃತಂ, ನ ಮುಖ್ಯೇನ ಕೃತಮ್ , ಇತಿ ಉದಾಹರಣೇನ ಸ್ಫುಟಯತಿ -
ನ ಹೀತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ದೇವದತ್ತಮಾಣವಕಾಭ್ಯಾಂ ಕೃತಂ ಕಾರ್ಯಂ ಮುಖ್ಯಾಭ್ಯಾಂ ಸಿಂಹಾಗ್ನಿಭ್ಯಾಂ ನ ಕ್ರಿಯತೇ, ತಥಾಪಿ ದೇವದತ್ತಗತಕ್ರೌರ್ಯೇಣ ಮುಖ್ಯಸಿಂಹಸ್ಯ, ಮಾಣವಕನಿಷ್ಠಪೈಂಗಲ್ಯೇನ ಮುಖ್ಯಾಗ್ನೇರಿವ ಚ ಸಂಘಾತಗತೇನಾಪಿ ಜಡತ್ವೇನ ಆತ್ಮನಃ ಮುಖ್ಯಸ್ಯ ಕಿಂಚಿತ್ ಕಾರ್ಯಂ ಕೃತಂ ಭವಿಷ್ಯತಿ, ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ -
ನ ಚೇತಿ ।
ದೇಹಾದೌ ಅಹಂಧಿಯಃ ಗೌಣತ್ವಾಯೋಗೇ ಹೇತ್ವಂತರಮ್ ಆಹ -
ಸ್ತೂಯಮಾನಾವಿತಿ ।
ದೇವದತ್ತಮಾಣವಕಯೋಃ ಸಿಂಹಾಗ್ನಿಭ್ಯಾಂ ಭೇದಧೀಪೂರ್ವಕಂ ತದ್ವ್ಯಾಪಾರವತ್ತ್ವಾಭಾವಧೀವತ್ ಆತ್ಮನೋಽಪಿ ಮುಖ್ಯಸ್ಯ ಸಂಘಾತಾತ್ ಭೇದಧೀದ್ವಾರಾ ತದೀಯವ್ಯಾಪಾರರಾಹಿತ್ಯಮ್ ಆತ್ಮನಿ ದೃಷ್ಟಂ ಸ್ಯಾತ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ -
ನ ಪುನರಿತಿ ।
ಸಂಘಾತೇ ಅಹಂಧಿಯಃ ಮಿಥ್ಯಾಧೀತ್ವೇಽಪಿ ನ ತತ್ಕೃತಮ್ ಆತ್ಮನಿ ಕರ್ತೃತ್ವಂ, ಕಿಂತು ಆತ್ಮೀಯೈಃ ಜ್ಞಾನೇಚ್ಛಾಪ್ರಯತ್ನೈಃ ಅಸ್ಯ ಕರ್ತೃತ್ವಂ ವಾಸ್ತವಮ್ , ಇತಿ ಮತಮ್ ಅನುವದತಿ -
ಯಚ್ಚೇತಿ ।
ಜ್ಞಾನಾದಿಕೃತಮಪಿ ಕರ್ತೃತ್ವಂ ಮಿಥ್ಯಾಧೀಕೃತಮೇವ, ಜ್ಞಾನಾದೀನಾಂ ಮಿಥ್ಯಾಧೀಕಾರ್ಯತ್ವಾತ್ , ಇತಿ ದೂಷಯತಿ -
ನ ತೇಷಾಮಿತಿ ।
ತದೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ -
ಮಿಥ್ಯೇತಿ ।
ಮಿಥ್ಯಾಜ್ಞಾನಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಕೃತ್ವಾ, ಕಿಂಚಿತ್ ಇಷ್ಟಂ, ಕಿಂಚಿತ್ ಅನಿಷ್ಟಮ್ ಇತಿ ಆರೋಪ್ಯ ತದ್ದ್ವಾರಾ ಅನುಭೂತೇ ತಸ್ಮಿನ್ , ಪ್ರೇಪ್ಸಾಜಿಹಾಸಾಭ್ಯಾಂ ಕ್ರಿಯಾಂ ನಿರ್ವರ್ತ್ಯ, ತಯಾ ಇಷ್ಟಮ್ ಅನಿಷ್ಟಂ ಚ ಫಲಂ ಭುಕ್ತ್ವಾ, ತೇನ ಸಂಸ್ಕಾರೇಣ ತತ್ಪೂರ್ವಿಕಾಃ ಸ್ಮೃತ್ಯಾದಯಃ ಸ್ವಾತ್ಮನಿ ಕ್ರಿಯಾಂ ಕುರ್ವಂತಿ ಇತಿ, ಯುಕ್ತಂ ಕರ್ತೃತ್ವಸ್ಯ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಮ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅತೀತಾನಾಗತಜನ್ಮನೋರಿವ ವರ್ತಮಾನೇಽಪಿ ಜನ್ಮನಿ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿಸಂಸಾರಸ್ಯ ವಸ್ತುತ್ವಮ್ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ-
ಯಥೇತಿ ।
ವಿಮತೌ ಕಾಲೌ ಅವಿದ್ಯಾಕೃತಸಂಸಾರವಂತೌ, ಕಾಲತ್ವಾತ್ , ವರ್ತಮಾನಕಾಲವತ್ , ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸಂಸಾರಸ್ಯ ಅವಿದ್ಯಾಕೃತತ್ವೇ ಫಲಿತಮ್ ಆಹ -
ತತಶ್ಚೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಆವಿದ್ಯತ್ವೇನ ವಿದ್ಯಾಪೋಹ್ಯತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮ್ ಆಹ -
ಅವಿದ್ಯೇತಿ ।
ಕುತಃ ಅಸ್ಯ ಅವಿದ್ಯಾಕೃತತ್ವಂ, ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಕೃತತ್ವಸಂಭವಾತ್ ? ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ -
ದೇಹಾದೀತಿ ।
ಆತ್ಮನಃ ಧರ್ಮಾದಿಕರ್ತೃತ್ವಸ್ಯ ಆವಿದ್ಯತ್ವಾತ್ , ನ ಅವಿದ್ಯಾಂ ವಿನಾ ಕರ್ಮಿಣಾಂ ದೇಹಾಭಿಮಾನಃ ಸಂಭವತಿ । ಅತಶ್ಚ ಆತ್ಮನಃ ಸಂಘಾತೇ ಅಹಮಭಿಮಾನಸ್ಯ ಆವಿದ್ಯಾ ವಿದ್ಯಮಾನತಾ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಆತ್ಮನಃ ದೇಹಾದ್ಯಭಿಮಾನಸ್ಯ ಆವಿದ್ಯಕತ್ವಮ್ ಅನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾಭ್ಯಾಂ ಸಾಧಯನ್ , ವ್ಯತಿರೇಕಂ ದರ್ಶಯತಿ -
ನಹೀತಿ ।
ಅನ್ವಯಂ ದರ್ಶಯನ್ ವ್ಯತಿರೇಕಮ್ ಅನುವದತಿ-
ಅಜಾನನ್ನಿತಿ ।
ಪುತ್ರೇ ಪಿತುಃ ಅಹಂಧೀವತ್ ಆತ್ಮೀಯೇ ದೇಹಾದೌ ಅಹಂಧೀಃ ಗೌಣೀ ಇತಿ ಉಕ್ತಮ್ ಅನುವದತಿ -
ಯಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ತತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಶ್ರುತೇಃ ಗೌಣಾತ್ಮವಿಷಯತ್ವಮ್ ಉಕ್ತಮ್ ಅಂಗೀಕರೋತಿ -
ಸ ತ್ವಿತಿ ।
ತರ್ಹಿ ದೇಹಾದಾವಪಿ ತಥೈವ ಸ್ವಕೀಯೇ ಸ್ಯಾತ್ ಅಹಂಧೀಃ ಗೌಣೀ ಇತಿ ಆಶಂಕ್ಯ ಆಹ -
ಗೌಣೇನೇತಿ ।
ನ ಹಿ ಸ್ವಕೀಯೇನ ಪುತ್ರಾದಿನಾ ಗೌಣಾತ್ಮನಾ ಪಿತೃಭೋಜನಾದಿಕಾರ್ಯಂ ಕ್ರಿಯತೇ । ತಥಾ ದೇಹಾದೇರಪಿ ಗೌಣಾತ್ಮತ್ವೇ, ತೇನ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿಕಾರ್ಯಮ್ ಆತ್ಮನಃ ನ ವಾಸ್ತವಂ ಸಿದ್ಧ್ಯತಿ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಗೌಣಾತ್ಮನಾ ಮುಖ್ಯಾತ್ಮನಃ ನಾಸ್ತಿ ವಾಸ್ತವಂ ಕಾರ್ಯಮ್ ಇತ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮ್ ಆಹ-
ಗೌಣೇತಿ ।
ನ ಹಿ ಗೌಣಸಿಂಹೇನ ದೇವದತ್ತೇನ, ಮುಖ್ಯಸಿಂಹಕಾರ್ಯಂ ಕ್ರಿಯತೇ । ನಾಪಿ ಗೌಣಾಗ್ನಿನಾ ಮಾಣವಕೇನ ಮುಖ್ಯಾಗ್ನಿಕಾರ್ಯಂ ದಾಹಪಾಕಾದಿ । ತಥಾ ದೇಹಾದಿನಾ ಗೌಣಾತ್ಮನಾ ಮುಖ್ಯಾತ್ಮನಃ ನ ವಾಸ್ತವಂ ಕಾರ್ಯಂ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿ ಕರ್ತುಂ ಶಕ್ಯಮ್ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।