నను గతిశ్చేదాగత్యాపి భవితవ్యమ్ , కథమ్ ‘యస్మాద్భూయో న జాయతే’ (క. ఉ. ౧ । ౩ । ౮) ఇతి ? నైష దోషః । సర్వస్య ప్రత్యగాత్మత్వాదవగతిరేవ గతిరిత్యుపచర్యతే । ప్రత్యగాత్మత్వం చ దర్శితమ్ ఇన్ద్రియమనోబుద్ధిపరత్వేన । యో హి గన్తా సోఽయమప్రత్యగ్రూపం పూరుషం గచ్ఛతి అనాత్మభూతం న విన్దతి స్వరూపేణ । తథా చ శ్రుతిః ‘అనధ్వగా అధ్వసు పారయిష్ణవః’ ( ? ) ఇత్యాద్యా । తథా చ దర్శయతి ప్రత్యగాత్మత్వం సర్వస్య — ఎష పురుషః సర్వేషు బ్రహ్మాదిస్తమ్బపర్యన్తేషు భూతేషు గూఢః సంవృతః దర్శనశ్రవణాదికర్మా అవిద్యామాయాచ్ఛన్నః అత ఎవ ఆత్మా న ప్రకాశతే ఆత్మత్వేన కస్యచిత్ । అహో అతిగమ్భీరా దురవగాహ్యా విచిత్రా చేయం మాయా, యదయం సర్వో జన్తుః పరమార్థతః పరమార్థసతత్త్వోఽప్యేవం బోధ్యమానోఽహం పరమాత్మేతి న గృహ్ణాతి, అనాత్మానం దేహేన్ద్రియాదిసఙ్ఘాతమాత్మనో దృశ్యమానమపి ఘటాదివదాత్మత్వేనాహమముష్య పుత్ర ఇత్యనుచ్యమానోఽపి గృహ్ణాతి । నూనం పరస్యైవ మాయయా మోముహ్యమానః సర్వో లోకోఽయం బమ్భ్రమీతి । తథా చ స్మరణమ్ — ‘నాహం ప్రకాశః సర్వస్య యోగమాయాసమావృతః’ (భ. గీ. ౭ । ౨౫) ఇత్యాది । నను విరుద్ధమిదముచ్యతే — మత్వా ధీరో న శోచతి, న ప్రకాశత ఇతి చ । నైతదేవమ్ । అసంస్కృతబుద్ధేరవిజ్ఞేయత్వాన్న ప్రకాశత ఇత్యుక్తమ్ । దృశ్యతే తు సంస్కృతయా అగ్న్యయా, అగ్రమివాగ్న్యా తయా, ఎకాగ్రతయోపేతయేత్యేతత్ ; సూక్ష్మయా సూక్ష్మవస్తునిరూపణపరయా । కైః ? సూక్ష్మదర్శిభిః ‘ఇన్ద్రియేభ్యః పరా హ్యర్థాః’ఇత్యాదిప్రకారేణ సూక్ష్మతాపారమ్పర్యదర్శనేన పరం సూక్ష్మం ద్రష్టుం శీలం యేషాం తే సూక్ష్మదర్శినః, తైః సూక్ష్మదర్శిభిః, పణ్డితైరిత్యేతత్ ॥