‘ನ ವಿದ್ಮೋ ನ ವಿಜಾನೀಮೋ ಯಥೈತದನುಶಿಷ್ಯಾತ್’ (ಕೇ. ಉ. ೧ । ೩) ಇತಿ ಅತ್ಯಂತಮೇವೋಪದೇಶಪ್ರಕಾರಪ್ರತ್ಯಾಖ್ಯಾನೇ ಪ್ರಾಪ್ತೇ ತದಪವಾದೋಽಯಮುಚ್ಯತೇ । ಸತ್ಯಮೇವಂ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷಾದಿಭಿಃ ಪ್ರಮಾಣೈರ್ನ ಪರಃ ಪ್ರತ್ಯಾಯಯಿತುಂ ಶಕ್ಯಃ ; ಆಗಮೇನ ತು ಶಕ್ಯತ ಏವ ಪ್ರತ್ಯಾಯಯಿತುಮಿತಿ ತದುಪದೇಶಾರ್ಥಮಾಗಮಮಾಹ — ಅನ್ಯದೇವ ತದ್ವಿದಿತಾದಥೋ ಅವಿದಿತಾದಧೀತಿ । ಅನ್ಯದೇವ ಪೃಥಗೇವ ತತ್ ಯತ್ಪ್ರಕೃತಂ ಶ್ರೋತ್ರಾದೀನಾಂ ಶ್ರೋತ್ರಾದೀತ್ಯುಕ್ತಮವಿಷಯಶ್ಚ ತೇಷಾಮ್ । ತತ್ ವಿದಿತಾತ್ ಅನ್ಯದೇವ ಹಿ । ವಿದಿತಂ ನಾಮ ಯದ್ವಿದಿಕ್ರಿಯಯಾತಿಶಯೇನಾಪ್ತಂ ವಿದಿಕ್ರಿಯಾಕರ್ಮಭೂತಮ್ । ಕ್ವಚಿತ್ಕಿಂಚಿತ್ಕಸ್ಯಚಿದ್ವಿದಿತಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಸರ್ವಮೇವ ವ್ಯಾಕೃತಂ ವಿದಿತಮೇವ ; ತಸ್ಮಾದನ್ಯದೇವೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಅವಿದಿತಮಜ್ಞಾತಂ ತರ್ಹೀತಿ ಪ್ರಾಪ್ತೇ ಆಹ — ಅಥೋ ಅಪಿ ಅವಿದಿತಾತ್ ವಿದಿತವಿಪರೀತಾದವ್ಯಾಕೃತಾದವಿದ್ಯಾಲಕ್ಷಣಾದ್ವ್ಯಾಕೃತಬೀಜಾತ್ । ಅಧಿ ಇತಿ ಉಪರ್ಯರ್ಥೇ ; ಲಕ್ಷಣಯಾ ಅನ್ಯದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಯದ್ಧಿ ಯಸ್ಮಾದಧಿ ಉಪರಿ ಭವತಿ, ತತ್ತಸ್ಮಾದನ್ಯದಿತಿ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮ್ । ಯದ್ವಿದಿತಂ ತದಲ್ಪಂ ಮರ್ತ್ಯಂ ದುಃಖಾತ್ಮಕಂ ಚೇತಿ ಹೇಯಮ್ । ತಸ್ಮಾದ್ವಿದಿತಾದನ್ಯದ್ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯುಕ್ತೇ ತ್ವಹೇಯತ್ವಮುಕ್ತಂ ಸ್ಯಾತ್ । ತಥಾ ಅವಿದಿತಾದಧೀತ್ಯುಕ್ತೇಽನುಪಾದೇಯತ್ವಮುಕ್ತಂ ಸ್ಯಾತ್ । ಕಾರ್ಯಾರ್ಥಂ ಹಿ ಕಾರಣಮನ್ಯದನ್ಯೇನೋಪಾದೀಯತೇ । ಅತಶ್ಚ ನ ವೇದಿತುರನ್ಯಸ್ಮೈ ಪ್ರಯೋಜನಾಯಾನ್ಯದುಪಾದೇಯಂ ಭವತೀತ್ಯೇವಂ ವಿದಿತಾವಿದಿತಾಭ್ಯಾಮನ್ಯದಿತಿ ಹೇಯೋಪಾದೇಯಪ್ರತಿಷೇಧೇನ ಸ್ವಾತ್ಮನೋಽನನ್ಯತ್ವಾತ್ ಬ್ರಹ್ಮವಿಷಯಾ ಜಿಜ್ಞಾಸಾ ಶಿಷ್ಯಸ್ಯ ನಿರ್ವರ್ತಿತಾ ಸ್ಯಾತ್ । ನ ಹ್ಯನ್ಯಸ್ಯ ಸ್ವಾತ್ಮನೋ ವಿದಿತಾವಿದಿತಾಭ್ಯಾಮನ್ಯತ್ವಂ ವಸ್ತುನಃ ಸಂಭವತೀತ್ಯಾತ್ಮಾ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯೇಷ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಃ ; ‘ಅಯಮಾತ್ಮಾ ಬ್ರಹ್ಮ’ (ಬೃ. ಉ. ೪ । ೪ । ೫) ‘ಯ ಆತ್ಮಾಪಹತಪಾಪ್ಮಾ’ (ಛಾ. ಉ. ೮ । ೭ । ೧) ‘ಯತ್ಸಾಕ್ಷಾದಪರೋಕ್ಷಾದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಯ ಆತ್ಮಾ ಸರ್ವಾಂತರಃ’ (ಬೃ. ಉ. ೩ । ೪ । ೧) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತ್ಯಂತರೇಭ್ಯಶ್ಚೇತಿ । ಏವಂ ಸರ್ವಾತ್ಮನಃ ಸರ್ವವಿಶೇಷರಹಿತಸ್ಯ ಚಿನ್ಮಾತ್ರಜ್ಯೋತಿಷೋ ಬ್ರಹ್ಮತ್ವಪ್ರತಿಪಾದಕಸ್ಯ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯಾಚಾರ್ಯೋಪದೇಶಪರಂಪರಯಾ ಪ್ರಾಪ್ತತ್ವಮಾಹ — ಇತಿ ಶುಶ್ರುಮೇತ್ಯಾದಿ । ಬ್ರಹ್ಮ ಚೈವಮಾಚಾರ್ಯೋಪದೇಶಪರಂಪರಯೈವಾಧಿಗಂತವ್ಯಂ ನ ತರ್ಕತಃ ಪ್ರವಚನಮೇಧಾಬಹುಶ್ರುತತಪೋಯಜ್ಞಾದಿಭ್ಯಶ್ಚ, ಇತಿ ಏವಂ ಶುಶ್ರುಮ ಶ್ರುತವಂತೋ ವಯಂ ಪೂರ್ವೇಷಾಮ್ ಆಚಾರ್ಯಾಣಾಂ ವಚನಮ್ ; ಯೇ ಆಚಾರ್ಯಾಃ ನಃ ಅಸ್ಮಭ್ಯಂ ತತ್ ಬ್ರಹ್ಮ ವ್ಯಾಚಚಕ್ಷಿರೇ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತವಂತಃ ವಿಸ್ಪಷ್ಟಂ ಕಥಿತವಂತಃ ತೇಷಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥