ವಿಧಿಮುಖೇನ ವಸ್ತುಪ್ರತಿಪಾದನಪ್ರಕ್ರಿಯಾಮವಲಂಬ್ಯ ತದರ್ಥೇನೋಪಕ್ರಮ್ಯ ತಸ್ಯ ತ್ವಮರ್ಥಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಮಾತ್ರತ್ವಮುಕ್ತಮ್ । ಅಭಿಧೇಯಫಲೋಕ್ತ್ಯಾ ಸಂಬಂಧಾಧಿಕಾರಿಣೌ ಚ ಸೂಚಿತೌ ।ನಿಷೇಧದ್ವಾರಾ ವಸ್ತುಪ್ರತಿಪಾದನಪ್ರಕ್ರಿಯಾಮಾಶ್ರಿತ್ಯ ತ್ವಮರ್ಥೇನೋಪಕ್ರಮ್ಯ ತಸ್ಯ ತದರ್ಥಾಸಂಸಾರಿಬ್ರಹ್ಮಮಾತ್ರತ್ವಂ ಪ್ರತ್ಯಾಯಯತಿ –

ಯೋ ವಿಶ್ವಾತ್ಮೇತಿ ।

ತತ್ರ ತ್ವಮರ್ಥಃ ಸ್ವತಃ ಸಿದ್ಧಶ್ಚಿದ್ಧಾತುಃ ಸರ್ವನಾಮ್ನಾ ಪರಾಮೃಶ್ಯತೇ ।

ತಸ್ಮಿಂಜಾಗರಿತಮಾರೋಪಿತಂ ತಮುದಾಹರತಿ –

ವಿಶ್ವಾತ್ಮೇತಿ ।

ವಿಶ್ವಂ ಪಂಚೀಕೃತಪಂಚಮಹಾಭೂತತತ್ಕಾರ್ಯಾತ್ಮಕಂ ಸ್ಥೂಲಂ ಜಗದ್ ವೈರಾಜಂ ಶರೀರಮ್ । ತಸ್ಮಿಂಜಾಗರಿತೇ ಚಾಹಂಮಮೇತ್ಯಭಿಮಾನವಾನಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತಸ್ಯಾರ್ಥಕ್ರಿಯಾಮುಪನ್ಯಸ್ಯತಿ –

ವಿಧಿಜೇತಿ ।

ವಿಧೀಯತ ಇತಿ ವಿಧಿಧರ್ಮೋ ನಞಾನುಬಂಧೇನ ತತೋ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತೋಽವಿಧಿರಧರ್ಮಸ್ತಾಭ್ಯಾಂ ಧರ್ಮಾಧರ್ಮಾಭ್ಯಾಮವಿದ್ಯಾಕಾಮಪ್ರಸೂತಾಭ್ಯಾಂ ವಿಷಯಾಃ ಶಬ್ದಾದಯೋ ಜನ್ಯಂತೇ । ತಾನ್ ಭೋಗಯೋಗ್ಯತಯಾ ಭೋಗಶಬ್ದಿತಾನಾದಿತ್ಯಾದ್ಯನುಗೃಹೀತಬಾಹ್ಯೇಂದ್ರಿಯದ್ವಾರಕಬುದ್ಧಿಪರಿಣಾಮಗೋಚರತಯಾ ಸ್ಥೂಲತಮಾನ್ ಪ್ರಾಶ್ಯ ಸಾಕ್ಷಾದನುಭೂಯ ಸ್ಥಿತೋಽಯಂ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತತ್ರೈವ ಸ್ವಪ್ನಾವಸ್ಥಾಮಧ್ಯಸ್ಯತಿ –

ಪಶ್ಚಾಚ್ಚೇತಿ ।

ಜಾಗ್ರದ್ಧೇತುಕರ್ಮಕ್ಷಯಾನಂತರಂ ಸ್ವಪ್ನಹೇತುಕರ್ಮೋದ್ಭವೇ ಚ ಪ್ರಸೂತಾನಂತಃಕರಣಾತ್ಮನೋ ವಾಸನಾಮಯಾನಾದಿತ್ಯಾದಿಜ್ಯೋತಿಷಾಮಸ್ತಮಿತತ್ವಾದಾತ್ಮಭೂತೇನೈವ ಜ್ಯೋತಿಷಾ ವಿಷಯೀಕೃತಾನನುಭೂಯ ಪಂಚೀಕೃತಪಂಚಮಹಾಭೂತತತ್ಕಾರ್ಯಾತ್ಮಕಂ ಸೂಕ್ಷ್ಮಪ್ರಪಂಚಂ ಹೈರಣ್ಯಗರ್ಭಂ ಶರೀರಂ ಸ್ವಪ್ನಸ್ಥಾನಂ ಚಾಭಿಮನ್ಯಮಾನಸ್ತೈಜಸೋ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಸುಷುಪ್ತಕಲ್ಪನಾಂ ದರ್ಶಯತಿ –

ಸರ್ವಾನಿತಿ ।

ಸ್ಥೂಲಸೂಕ್ಷ್ಮವಿಭಾಗೇನ ಸ್ಥಾನದ್ವಯಾವಿಚ್ಛಿನ್ನಾನ್ ಪ್ರಕೃತಾನೇತಾನಶೇಷಾನಪಿ ವಿಶೇಷಾನುಪಾಧಿದ್ವಯಭೂತಾನುಪಾಧಿದ್ವಯದ್ವಾರಕಸ್ಥಾನದ್ವಯಸಂಚಾರಪ್ರಯುಕ್ತಶ್ರಮೋದ್ಭವಾನಂತರಂ ತಸ್ಯಾಪಿ ಪರಿಜಿಹೀರ್ಷಾಯಾಂ ಶನೈರನುಕ್ರಮೇಣಾಕ್ರಮೇಣ ವಾ ಸ್ವಾತ್ಮನ್ಯಜ್ಞಾತೇ ಕಾರಣಾತ್ಮನಿ ಸ್ಥಾಪಯಿತ್ವೋಪಸಂಹೃತ್ಯಾವ್ಯಾಕೃತಪ್ರಧಾನಃ ಸನ್ ಪ್ರಾಜ್ಞೋ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತಸ್ಯೈವ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನಃ ಸ್ಥಾನತ್ರಯವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯ ‘ನಾಂತಃ ಪ್ರಜ್ಞಂ ನ ಬಹಿಃ ಪ್ರಜ್ಞಮ್’(ಮಾ.ಉ. ೧। ೭) ಇತ್ಯಾದಿಪ್ರತಿಷೇಧಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಸೂತಪ್ರಮಾಣಜ್ಞಾನಸಮಾರೂಢಸ್ಯ ಸರ್ವಾನಪ್ಯನರ್ಥವಿಶೇಷಾನ್ ಕಾರ್ಯಕಾರಣರೂಪಾನ್ ಪ್ರಮಾಣಜ್ಞಾನಪ್ರಭಾವಾದೇವ ಹಿತ್ವಾ ನಿರುಪಾಧಿಕಪರಿಪೂರ್ಣಪರಿಜ್ಞಾನಪರಮಾತ್ಮಸ್ವರೂಪೇಣ ಪರಿನಿಷ್ಪನ್ನಂ ತತ್ತ್ವಂ ಕಥಯತಿ –

ಹಿತ್ವೇತಿ ।

ಪ್ರಥಮಶ್ಲೋಕೇನ ಪ್ರದರ್ಶಿತಪ್ರಣಾಮಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯೂಹಪ್ರವಾಹಪ್ರಶಮನಾತ್ಮಕಂ ಪ್ರಯೋಜನಂ ಸ್ಥಾನತ್ರಯಪ್ರಕಲ್ಪನಾತೀತಪರವಸ್ತುಪ್ರಯುಕ್ತಂ ಪ್ರಾರ್ಥಯತೇ ದ್ವಿತೀಯೋನ –

ಪಾತ್ವಿತಿ ।

ನೋಽಸ್ಮಾನ್ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತೃತ್ವೇನ ಶ್ರೋತೃತ್ವೇನ ಚ ವ್ಯವಸ್ಥಿತಾನ್ ಪುರುಷಾರ್ಥಪರಿಪಂಥಿಭೂತಕಾರಣನಿರಾಸಪುರಃಸರಂ ಪರಮಾತ್ಮಾ ಪರಾಕೃತಾಶೇಷಕಲ್ಪನೋ ನಿತ್ಯವಿಜ್ಞಪ್ತಿಸ್ವಭಾವೋ ಮೋಕ್ಷಪ್ರದಾನೇನ ತದ್ಧೇತುಜ್ಞಾನಪ್ರದಾನೇನ ಚ ಪರಿರಕ್ಷತಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ। ಕೇಚಿತ್ತು ಪ್ರಕರಣಚತುಷ್ಟಯಾತ್ಮನೋ ಗ್ರಂಥಸ್ಯ ವೇದಾಂತೈಕದೇಶಸಂಬದ್ಧತ್ವಜ್ಞಾಪನಾರ್ಥಂ ನಿಷ್ಪ್ರಪಂಚಂ ವಾಕ್ಯಪ್ರತಿಪಾದ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರಥಮಶ್ಲೋಕೇನ ಸೂಚಿತಮ್ । ದ್ವಿತೀಯೇನ ಮಾಂಡೂಕ್ಯಶ್ರುತಿವ್ಯಾಖ್ಯಾನರೂಪೇಣಾಽಽದ್ಯಪ್ರಕರಣೇನ ಪ್ರಣವಮಾತ್ರಾಣಾಮಾತ್ಮಪಾದಾನಾಂ ಚೈಕೀಕರಣೇನ ಪ್ರತಿಪಾದ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಸೂಚಿತಮಿತಿ ಮನ್ಯಂತೇ । ನ ಚ ದ್ವಿತೀಯಶ್ಲೋಕೇ ಚತುರ್ಥಪಾದೇ ವೃತ್ತಲಕ್ಷಣಾಭಾವಾದಸಾಂಗತ್ಯಮಾಶಂಕನೀಯಮ್ । ಗಾಥಾಲಕ್ಷಣಸ್ಯ ತತ್ರ ಸುಸಂಪಾದತ್ವಾದಿತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ । ಅನ್ಯೇ ತ್ವಾದ್ಯಶ್ಲೋಕಂ ಮೂಲಶ್ಲೋಕಾಂತರ್ಭೂತಮಭ್ಯುಪಗಚ್ಛಂತೋ ದ್ವಿತೀಯಶ್ಲೋಕಂ ಭಾಷ್ಯಕಾರಪ್ರಣೀತಮಭ್ಯುಪಯಂತಿ । ತದಸತ್ । ಉತ್ತರಶ್ಲೋಕೇಷ್ವಿವಾಽಽದ್ಯೇಽಪಿ ಶ್ಲೋಕೇ ಭಾಷ್ಯಕೃತೋ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಪ್ರಣಯನಪ್ರಸಂಗಾತ್ । ಓಮಿತ್ಯೇತದಕ್ಷರಮಿತ್ಯಾದಿಭಾಷ್ಯವಿರೋಧಾಚ್ಚ । ಅಪರೇ ಪುನರಾದ್ಯೇನ ಶ್ಲೋಕೇನ ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರತಿಪಾದ್ಯಪರದೇವತಾತತ್ತ್ವಾನುಸ್ಮರಣದ್ವಾರೇಣ ನಮನಕ್ರಿಯಾಪ್ರಕರಣಪ್ರಾರಂಭೋಪಯೋಗಿತ್ವೇನ ಕ್ರಿಯತೇ । ಪರದೇವತಾಭಕ್ತಿವದಪರದೇವತಾಭಕ್ತೇರಪಿ ವಿದ್ಯಾಪ್ರಾಪ್ತಾವಂತರಂಗತ್ವಸ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಸ್ಯ ಶಿಷ್ಯಶಿಕ್ಷ್ಯಾಯೈ ಜ್ಞಾಪನಾರ್ಥಮವಸ್ಥಾತ್ರಯಾತೀತಾನ್ನಿತ್ಯಸಿದ್ಧವಿಜ್ಞಾನಮೂರ್ತೇರಾಚಾರ್ಯಾನ್ಮೋಕ್ಷೌಪಯಿಕಜ್ಞಾನಪ್ರಾಪ್ತಿಃ ‘ಆಚಾರ್ಯವಾನ್ಪುರುಷೋ ವೇದ’(ಛಾ. ಉ. ೬ । ೧೪ । ೨) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತ್ಯವಷ್ಟಂಭೇನ ಮುಮುಕ್ಷುಣಾ ಪ್ರಾರ್ಥ್ಯತೇ ದ್ವಿತೀಯಶ್ಲೋಕೇನೇತಿ ಕಲ್ಪಯಂತಿ॥೨॥