ಮಾಂಡೂಕ್ಯೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಮಾಂಡೂಕ್ಯ)
 
ಓಮಿತ್ಯೇತದಕ್ಷರಮಿದಂ ಸರ್ವಂ ತಸ್ಯೋಪವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮ್ । ವೇದಾಂತಾರ್ಥಸಾರಸಂಗ್ರಹಭೂತಮಿದಂ ಪ್ರಕರಣಚತುಷ್ಟಯಮ್ ಓಮಿತ್ಯೇತದಕ್ಷರಮಿತ್ಯಾದಿ ಆರಭ್ಯತೇ । ಅತ ಏವ ನ ಪೃಥಕ್ ಸಂಬಂಧಾಭಿಧೇಯಪ್ರಯೋಜನಾನಿ ವಕ್ತವ್ಯಾನಿ । ಯಾನ್ಯೇವ ತು ವೇದಾಂತೇ ಸಂಬಂಧಾಭಿಧೇಯಪ್ರಯೋಜನಾನಿ, ತಾನ್ಯೇವೇಹಾಪಿ ಭವಿತುಮರ್ಹಂತಿ ; ತಥಾಪಿ ಪ್ರಕರಣವ್ಯಾಚಿಖ್ಯಾಸುನಾ ಸಂಕ್ಷೇಪತೋ ವಕ್ತವ್ಯಾನೀತಿ ಮನ್ಯಂತೇ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಾರಃ । ತತ್ರ ಪ್ರಯೋಜನವತ್ಸಾಧನಾಭಿವ್ಯಂಜಕತ್ವೇನಾಭಿಧೇಯಸಂಬದ್ಧಂ ಶಾಸ್ತ್ರಂ ಪಾರಂಪರ್ಯೇಣ ವಿಶಿಷ್ಟಸಂಬಂಧಾಭಿಧೇಯಪ್ರಯೋಜನವದ್ಭವತಿ । ಕಿಂ ಪುನಸ್ತತ್ಪ್ರಯೋಜನಮಿತಿ, ಉಚ್ಯತೇ — ರೋಗಾರ್ತಸ್ಯೇವ ರೋಗನಿವೃತ್ತೌ ಸ್ವಸ್ಥತಾ, ತಥಾ ದುಃಖಾತ್ಮಕಸ್ಯಾತ್ಮನೋ ದ್ವೈತಪ್ರಪಂಚೋಪಶಮೇ ಸ್ವಸ್ಥತಾ ; ಅದ್ವೈತಭಾವಃ ಪ್ರಯೋಜನಮ್ । ದ್ವೈತಪ್ರಪಂಚಸ್ಯ ಚಾವಿದ್ಯಾಕೃತತ್ವಾದ್ವಿದ್ಯಯಾ ತದುಪಶಮಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಪ್ರಕಾಶನಾಯ ಅಸ್ಯಾರಂಭಃ ಕ್ರಿಯತೇ । ‘ಯತ್ರ ಹಿ ದ್ವೈತಮಿವ ಭವತಿ’ (ಬೃ. ಉ. ೨ । ೪ । ೧೪), (ಬೃ. ಉ. ೪ । ೫ । ೧೫) ‘ಯತ್ರ ವಾನ್ಯದಿವ ಸ್ಯಾತ್ತತ್ರಾನ್ಯೋಽನ್ಯತ್ಪಶ್ಯೇದನ್ಯೋಽನ್ಯದ್ವಿಜಾನೀಯಾತ್’ (ಬೃ. ಉ. ೪ । ೩ । ೩೧) ‘ಯತ್ರ ತ್ವಸ್ಯ ಸರ್ವಮಾತ್ಮೈವಾಭೂತ್ತತ್ಕೇನ ಕಂ ಪಶ್ಯೇತ್ತತ್ಕೇನ ಕಂ ವಿಜಾನೀಯಾತ್’ (ಬೃ. ಉ. ೪ । ೫ । ೧೫) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಿಭ್ಯೋಽಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯ ಸಿದ್ಧಿಃ । ತತ್ರ ತಾವದೋಂಕಾರನಿರ್ಣಯಾಯ ಪ್ರಥಮಂ ಪ್ರಕರಣಮಾಗಮಪ್ರಧಾನಮಾತ್ಮತತ್ತ್ವಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯುಪಾಯಭೂತಮ್ । ಯಸ್ಯ ದ್ವೈತಪ್ರಪಂಚಸ್ಯೋಪಶಮೇ ಅದ್ವೈತಪ್ರತಿಪತ್ತಿಃ ರಜ್ಜ್ವಾಮಿವ ಸರ್ಪಾದಿವಿಕಲ್ಪೋಪಶಮೇ ರಜ್ಜುತತ್ತ್ವಪ್ರತಿಪತ್ತಿಃ, ತಸ್ಯ ದ್ವೈತಸ್ಯ ಹೇತುತೋ ವೈತಥ್ಯಪ್ರತಿಪಾದನಾಯ ದ್ವಿತೀಯಂ ಪ್ರಕರಣಮ್ । ತಥಾ ಅದ್ವೈತಸ್ಯಾಪಿ ವೈತಥ್ಯಪ್ರಸಂಗಪ್ರಾಪ್ತೌ, ಯುಕ್ತಿತಸ್ತಥಾತ್ವಪ್ರತಿಪಾದನಾಯ ತೃತೀಯಂ ಪ್ರಕರಣಮ್ । ಅದ್ವೈತಸ್ಯ ತಥಾತ್ವಪ್ರತಿಪತ್ತಿವಿಪಕ್ಷಭೂತಾನಿ ಯಾನಿ ವಾದಾಂತರಾಣ್ಯವೈದಿಕಾನಿ ಸಂತಿ, ತೇಷಾಮನ್ಯೋನ್ಯವಿರೋಧಿತ್ವಾದತಥಾರ್ಥತ್ವೇನ ತದುಪಪತ್ತಿಭಿರೇವ ನಿರಾಕರಣಾಯ ಚತುರ್ಥಂ ಪ್ರಕರಣಮ್ ॥

ಯದುದ್ದಿಶ್ಯ ಮಂಗಲಾಚರಣಂ ಕೃತಂ ತನ್ನಿರ್ದೇಷ್ಟುಮಾದೌ ವ್ಯಾಖ್ಯೇಯಸ್ಯ ಪ್ರತೀಕಂ ಗೃಹ್ಣಾತಿ –

ಓಮಿತ್ಯೇತದಿತಿ ।

‘ಓಮಿತ್ಯೇತದಕ್ಷರಮ್’ (ಛಾ. ಉ. ೧ । ೧ । ೧) ಇತ್ಯಾದಿಪ್ರಕರಣಚತುಷ್ಟಯವಿಶಿಷ್ಟಮಿದಮಾರಭ್ಯತೇ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯತೇಽಸ್ಮಾಭಿರಿತ್ಯುದ್ದೇಶ್ಯಂ ಪ್ರತಿಜಾನೀತೇ । ಕಿಮಿದಂ ಶಾಸ್ತ್ರತ್ವೇನ ವಾ ಪ್ರಕರಣತ್ವೇನ ವಾ ವ್ಯಾಚಿಖ್ಯಾಸಿತಮ್ ? ನಾಽಽದ್ಯಃ, ಶಾಸ್ತ್ರಲಕ್ಷಣಾಭಾವಾದಸ್ಯಾಶಾಸ್ತ್ರತ್ವಾತ್ । ಏಕಪ್ರಯೋಜನೋಪನಿಬದ್ಧಮಶೇಷಾರ್ಥಪ್ರತಿಪಾದಕಂ ಹಿ ಶಾಸ್ತ್ರಮ್ । ಅತ್ರ ಚ ಮೋಕ್ಷಲಕ್ಷಣೈಕಪ್ರಯೋಜನವತ್ತ್ವೇಽಪಿ ನಾಶೇಷಾರ್ಥಪ್ರತಿಪಾದಕತ್ವಮ್ ।ನ ದ್ವಿತೀಯಃ, ಪ್ರಕರಣಲಕ್ಷಣಾಭಾವಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್‍ಯಾಽಽಹ –

ವೇದಾಂತೇತಿ ।

ಶಾಸ್ತ್ರಂ ವೇದಾಂತಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ತಸ್ಯಾರ್ಥೋಽಧಿಕಾರಿನಿರ್ಣಯಗುರೂಪಸದನಪದಾರ್ಥದ್ವಯತದೈಕ್ಯವಿರೋಧಪರಿಹಾರಸಾಧನಫಲಾಖ್ಯಃ ।ತತ್ರ ಸಾರೋ ಜೀವಪರೈಕ್ಯಮ್, ತಸ್ಯ ಸಮ್ಯಗ್ಗ್ರಹಃ ಸಂಗ್ರಹಃ ಸಂಶಯವಿಪರ್ಯಾಸಾದಿಪ್ರತಿಬಂಧವ್ಯುದಾಸೇನ ತದುಪಾಯೋಪದೇಶೋ ಯಸ್ಮಿನ್ಪ್ರಕರಣೇ ತತ್ತಥೇತಿ ಯಾವತ್ । ತಥಾಚ – “ಶಾಸ್ತ್ರೈಕದೇಶಸಂಬದ್ಧಂ ಶಾಸ್ತ್ರಕಾರ್ಯಾಂತರೇ ಸ್ಥಿತಮ್” । ಇದಂಪ್ರಕರಣತ್ವೇನ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತುಮಿಷ್ಟಮ್ । ನಿರ್ಗುಣವಸ್ತುಮಾತ್ರಪ್ರತಿಪಾದಕತ್ವಾತ್ತತ್ಪ್ರತಿಪಾದನಸಂಕ್ಷೇಪಸ್ಯ ಚ ಕಾರ್ಯಾಂತರತ್ವಾತ್ಪ್ರಕರಣಲಕ್ಷಣಸ್ಯ ಚಾತ್ರ ಸಂಪೂರ್ಣತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಪ್ರಕರಣತ್ವೇಽಪಿ ನಿರ್ವಿಷಯತ್ವಾದಿಪ್ರಯುಕ್ತಮವ್ಯಾಖ್ಯೇಯತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ –

ಅತ ಏವೇತಿ ।

ಪ್ರಕರಣತ್ವಾದೇವ ಪ್ರಕೃತಶಾಸ್ತ್ರಾದ್ಭೇದೇನ ಸಂಬಂಧಾದೀನಾಮವಾದ್ಯತ್ವೇಽಪಿ ಪ್ರಕರಣಪ್ರವೃತ್ಯಂಗತಯಾ ತಾನಿ ತ್ವವಶ್ಯಂ ವಕ್ತವ್ಯಾನೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಸಂಬಂಧಾದೀನಾಂ ತದೀಯೇ ಪ್ರಕರಣೇಽರ್ಥಾತ್ಪ್ರಾಪ್ತತ್ವಾನ್ನಾಸ್ತಿ ವಕ್ತವ್ಯತ್ವಮರ್ಥಪುನರುಕ್ತೇರಿತ್ಯಾಹ –

ಯಾನ್ಯೇವೇತಿ ।

ಶ್ರೋತಾರೋ ಹಿ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಂ ಪ್ರಕರಣಂ ಪ್ರತಿಪದ್ಯಮಾನಾಃ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಾಣ್ಯೇವ ಸಂಬಂಧಾದೀನ್ಯತ್ರ ವಚನಾಭಾವೇಽಪಿ ಬುಧ್ಯಮಾನಾಃ ಪ್ರವೃತ್ತಿಂ ತಸ್ಮಿನ್ಪ್ರಕುರ್ವಂತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತರ್ಹಿ ಪ್ರಕರಣಕರ್ತೃವದೇವ ತದ್ಭಾಷ್ಯಕೃತಾಽಪಿ ವಿಷಯಾದೀನಾಮತ್ರಾವಕ್ತವ್ಯತ್ವಾದ್ಭಾಷ್ಯಕೃತೋ ವಿಷಯಾದ್ಯುಪನ್ಯಾಸಾಯಾಸೋ ವೃಥಾ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ –

ತಥಾಽಪೀತಿ ।

ಪ್ರಕರಣಕರ್ತುರವಕ್ತವ್ಯಾನ್ಯಪಿ ತದ್ಭಾಷ್ಯಕೃತಾ ತಾನಿ ಸಂಕ್ಷೇಪತೋ ವಕ್ತವ್ಯಾನೀತಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತೄಣಾಂ ಮತಮ್ । ದ್ವಾಭ್ಯಾಮನುಕ್ತತ್ವೇ ತೇಷ್ವನಾಶ್ವಾಸಾಶಂಕಾವಕಾಶಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಭಾಷ್ಯಕೃತಾ ಪ್ರಯೋಜನಾದೀನಾಂ ವಕ್ತವ್ಯತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಕರಣಯೋರ್ಮೋಕ್ಷಲಕ್ಷಣಪ್ರಯೋಜನವತ್ತ್ವಂ ಪ್ರತಿಜಾನೀತೇ –

ತತ್ರೇತಿ ।

ಪ್ರಯೋಜನವಚ್ಛಾಸ್ತ್ರಮಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಶಾಸ್ತ್ರಗ್ರಹಣಂ ಪ್ರಕರಣೋಪಲಕ್ಷಣಾರ್ಥಮ್ ।

ಮೋಕ್ಷಲಕ್ಷಣಂ ಫಲಂ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯೇಷ್ಯತೇ, ನ ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಕರಣಯೋರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ –

ಸಾಧನೇತಿ ।

ಸತ್ಯಂ ಮೋಕ್ಷಸ್ಯ ಸಾಧನಂ ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕತ್ವಜ್ಞಾನಮ್ । ತಸ್ಯ ಜನಕಂ ಶಾಸ್ತ್ರಾದಿ । ತದ್ಭಾವೇನ ಜ್ಞಾನವ್ಯವಧಾನೇನ ಮೋಕ್ಷಫಲವದ್ಭವತಿ ಶಾಸ್ತ್ರಾದೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತಥಾಽಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಣಾ ವಿಷಯೇಣ ಸಂಬಂಧೋ ವೇದಾಂತಾನಾಮೇವೇಷ್ಯತೇ, ತತ್ಕಥಮಭಿಧೇಯಸಂಬದ್ಧಂ ಶಾಸ್ತ್ರಾದೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮವಿಚಾರಮಂತರೇಣ ತಜ್ಜ್ಞಾನಜನಕತ್ವಾಯೋಗಾತ್ತಜ್ಜ್ಞಾನಜನನದ್ವಾರಾ ವಿಷಯಸಂಬಂಧಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಹ –

ಅಭಿಧೇಯೇತಿ ।

ಉಕ್ತಂ ಜ್ಞಾನವ್ಯವಹಿತಂ ಪ್ರಯೋಜನಾದಿಶಾಸ್ತ್ರಾದೇರುಪಸಂಹರತಿ –

ಪಾರಂಪರ್ಯೇಣೇತಿ ।

ತತ್ರ ಸಂಬಂಧೋ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಂ ಶಾಸ್ತ್ರಾದಿನಾ ಜನ್ಯಮೇವೇತ್ಯಯೋಗವ್ಯವಚ್ಛೇದಾದುಕ್ತಃ । ಶಾಸ್ತ್ರದಿನೈವ ಜನ್ಯಮಿತ್ಯನ್ಯಯೋಗವ್ಯವಚ್ಛೇದಾದ್ವಿಷಯೋಽಪಿ ದರ್ಶಿತಃ ।

ಯದುಕ್ತಂ ಪ್ರಯೋಜನವತ್ತ್ವಂ ತದಾಕ್ಷಿಪತಿ –

ಕಿಂಪುನರಿತಿ ।

ಸಾಧ್ಯತ್ವೇ ಸ್ವರ್ಗವದನಿತ್ಯತ್ವಮ್, ನಿತ್ಯತ್ವೇ ಸಾಧನಾನಧೀನತ್ವಾನ್ನ ತಾದರ್ಥ್ಯೇನ ಶಾಸ್ತ್ರಾದಿ ಪ್ರಯೋಕ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಮೋಕ್ಷಸ್ಯಾಽಽತ್ಮಸ್ವರೂಪತ್ವಾನ್ನಾನಿತ್ಯತ್ವಂ; ನಾಪಿ ಸಾಧನಾನರ್ಥಕ್ಯಮ್, ಸ್ವರೂಪಭೂತಮೋಕ್ಷಪ್ರತಿಬಂಧನಿವರ್ತಕತ್ವೇನಾರ್ಥವತ್ತ್ವಾದಿತ್ಯುತ್ತರಮಾಹ –

ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।

ಯಥಾ ದೇವದತ್ತಸ್ಯ ಜ್ವರಾದಿನಾ ರೋಗೇಣಾಭಿಭೂತಸ್ಯ ಸ್ವಸ್ಥತಾ ಸ್ವರೂಪಾದಪ್ರಚ್ಯುತಿರೂಪಾ ಸ್ವರೂಪಭೂತೈವ ಪ್ರಾಗಪಿ ಸತೀ ರೋಗಪ್ರತಿಬದ್ಧಾಽಸತೀವ ಸ್ಥಿತಾ ಚಿಕಿತ್ಸಾಶಾಸ್ತ್ರೀಯೋಪಾಯಪ್ರಯೋಗವಶಾತ್ಪ್ರತಿಬಂಧಭೂತರೋಗಾಪಗಮೇ ಸತ್ಯಭಿವ್ಯಜ್ಯತೇ । ನ ಹಿ ತತ್ರೋಪಾಯವೈಯರ್ಥ್ಯಂ ಪ್ರತಿಬಂಧಪ್ರಧ್ವಂಸಾರ್ಥತ್ವಾತ್ ।

ನ ಚಾನಿತ್ಯತ್ವಂ ಸ್ವಸ್ಥತಾಯಾಃ ಶಂಕ್ಯೇತ, ತಸ್ಯಾಸ್ತದಸಾಧ್ಯತ್ವಾದಿತ್ಯುಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ –

ರೋಗಾರ್ತಸ್ಯೇವೇತಿ ।

ಯಥೋದಿತದೃಷ್ಟಾಂತಾನುರೋಧಾದಾತ್ಮನಃ ಸ್ವತಃ ಸಮುತ್ಖಾತನಿಖಿಲದುಃಖಸ್ಯ ನಿರತಿಶಯಾನಂದೈಕತಾನಸ್ಯಾಪಿ ಸ್ವಾವಿದ್ಯಾಪ್ರಸೂತಾಹಂಕಾರಾದಿದ್ವೈತಪ್ರಪಂಚಸಂಬಂಧಾದಾತ್ಮನಿ ದುಃಖಮಾರೋಪ್ಯಾಹಂ ದುಃಖೀ, ಸುಖಂ ಮಯಾ ಪ್ರಾಪ್ತವ್ಯಮಿತಿ ಪ್ರತಿಪದ್ಯಮಾನಸ್ಯ ಪರಮಕಾರುಣಿಕಾಚಾರ್ಯೋಪದಿಷ್ಟವಾಕ್ಯೋತ್ಥಾದ್ವೈತವಿದ್ಯಾತೋ ದ್ವೈತನಿವೃತ್ತೌ ಪ್ರತಿಬಂಧಪ್ರಧ್ವಂಸೇ ಸ್ವಭಾವಭೂತಾ ಪರಮಾನಂದತಾ ನಿರಸ್ತಸಮಸ್ತಾನರ್ಥತಾ ಚ ಸ್ವಾರಸ್ಯೇನಾಭಿವ್ಯಕ್ತಾ ಭವತಿ । ಸಾ ಚ ಸ್ವಸ್ಥತಾ ಪರಿಪೂರ್ಣವಸ್ತುಸ್ವಭಾವಾನ್ನಾತಿರಿಚ್ಯತೇ । ತದಿದಂ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯಂ ಪ್ರಯೋಜನಮ್ । ತಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪತ್ವೇನಾಸಾಧ್ಯತ್ವಾನ್ನಾನಿತ್ಯತ್ವಂ ಶಂಕಿತವ್ಯಮ್ ।

ನ ಚ ಸಾಧಾನವೈಯರ್ಥ್ಯಂ, ಪ್ರದರ್ಶಿತಪ್ರತಿಬಂಧನಿವೃತ್ತಿಫಲತ್ವಾದಿತಿ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಾಹ –

ತಥೇತಿ ।

ನನು ದ್ವೈತಸ್ಯಾಹಂಕಾರಾದ್ಯಾತ್ಮನೋ ವಸ್ತುತ್ವಾದ್ವಸ್ತುನಶ್ಚ ವಿದ್ಯಾನಪೋಹ್ಯತ್ವಾನ್ನಿತ್ಯನೈಮಿತ್ತಿಕಕರ್ಮಾಯತ್ತತ್ವಾತ್ತನ್ನಿವೃತ್ತೇರಲಂ ವಿದ್ಯಾರ್ಥೇನ ಪ್ರಕರಣಾರಂಭೇಣೇತಿ, ತತ್ರಾಽಽಹ –

ದ್ವೈತೇತಿ ।

ಆತ್ಮವಿದ್ಯಾಕೃತಸ್ಯ ದ್ವೈತಸ್ಯಾಽಽತ್ಮವಿದ್ಯಯಾ ಕಾರಣನಿವೃತ್ತ್ಯಾ ನಿವೃತ್ತೇರಾತ್ಮವಿದ್ಯಾಭಿವ್ಯಕ್ತಯೇ ಶಾಸ್ತ್ರಾರಂಭೋ ಯುಜ್ಯತೇ ।

ನ ಚ ದ್ವೈತಸ್ಯಾವಿದ್ಯಾಕೃತಸ್ಯ ವಿದ್ಯಮಾನದೇಹತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಮಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾನುವಿಧಾಯಿನೀಂ ಶ್ರುತಿಮುದಾಹರತಿ –

ಯತ್ರ ಹೀತಿ ।

ಇವಶಬ್ದಾಭ್ಯಾಮವಿದ್ಯಾವಸ್ಥಾಯಾಂ ಪ್ರತಿಭಾತದ್ವೈತಸ್ಯ ತತ್ಪ್ರತಿಭಾನಸ್ಯ ಚಾಽಽಭಾಸತ್ವೇನಾವಿದ್ಯಾಮಯತ್ವಮುಚ್ಯತೇ ।

ಆತ್ಮೈವಾಭೂದಿತಿ ।

ವಿದುಷೋ ವಿದ್ಯಾವಸ್ಥಾಯಾಂ ಕರ್ತೃಕರಣಾದಿಸರ್ವಮಾತ್ಮಮಾತ್ರಂ, ನಾತಿರಿಕ್ತಮಸ್ತೀತ್ಯುಕ್ತ್ಯಾ ವಿದ್ಯಾದ್ವಾರಾ ಸರ್ವಸ್ಯ ದ್ವೈತಸ್ಯಾಽಽತ್ಮಮಾತ್ರತ್ವವಚನಾದ್ವಿದ್ಯಾನಿಮಿತ್ತಾಕಾರ್ಯಕರಣಾತ್ಮಕದ್ವೈತನಿವೃತ್ತಿರಾತ್ಮೈವೇತ್ಯಭಿಲಪ್ಯತೇ । ತಥಾ ಚ ವಿದ್ಯಾತೋ ದ್ವೈತನಿವೃತ್ತಿನಿರ್ದೇಶಾತ್ತಸ್ಯಾವಿದ್ಯಾತ್ವಮವದ್ಯೋತ್ಯತೇ । ಆದಿಶಬ್ದಾತ್ ‘ನೇಹ ನಾನಾ’(ಬೃ. ಉ. ೪ । ೪ । ೧೯) ಇತ್ಯಧಿಷ್ಠಾನನಿಷ್ಠಾತ್ಯಂತಾಭಾವಪ್ರತಿಯೋಗಿತ್ವಂ ದ್ವೈತಸ್ಯಾಭಿದಧದ್ ವಾಕ್ಯಂ ವಾಚಾರಂಭಣವಾಕ್ಯಂ ಚ ಗೃಹೀತಮ್ ।

ಅಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯೇತಿ ।

ದ್ವೈತಗತಾವಿದ್ಯಾಕೃತತ್ವಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ವಿಷಯಪ್ರಯೋಜನಾದ್ಯನುಬಂಧೋಪನ್ಯಾಸಮುಖೇನ ಗ್ರಂಥಾರಂಭೇ ಸ್ಥಿತೇ ಸತ್ಯಾದೌ ಪ್ರಕರಣಚತುಷ್ಟಯಸ್ಯ ಪ್ರತ್ಯೇಕಮಸಂಕೀರ್ಣಂ ಪ್ರಮೇಯಂ ಪ್ರತಿಪತ್ತಿಸೌಕರ್ಯಾರ್ಥಂ ಸೂಚಯಿತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ –

ತತ್ರ ತಾವದಿತಿ ।

ಓಂಕಾರಪ್ರಕರಣಸ್ಯಾಸಂಕೀರ್ಣಂ ಪ್ರಮೇಯಂ ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ –

ಓಂಕಾರೇತಿ ।

ತನ್ನಿರ್ಣಯಾಯ ಪ್ರಕರಣಮಾರಬ್ಧಮಿತ್ಯಯುಕ್ತಮ್ । ತನ್ನಿರ್ಣಯೇ ಪ್ರಮಾಣಾಭಾವಾತ್ ತಸ್ಯ ಚಾನುಪಯೋಗಿತ್ವಾತ್ । ಆತ್ಮಪ್ರತಿಪತ್ತಿರ್ಹಿ ಪುರುಷಾರ್ಥೋಪಯೋಗಿನೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಗಮೇತ್ಯಾದಿವಿಶೇಷಣದ್ವಯಮ್ । ತದುಪದೇಶಪ್ರಧಾನಂ ಮಾಂಡೂಕ್ಯೋಪನಿಷದ್ವ್ಯಾಖ್ಯಾನರೂಪಮ್ । ತೇನ ತತ್ರ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಾದುಕ್ತೋ ನಿರ್ಣಯಃ ಸೇತ್ಸ್ಯತಿ, ನ ತ್ವಿದಂ ಯುಕ್ತಿಪ್ರಧಾನಂ ಯುಕ್ತಿಲೇಶಸ್ಯ ಸತೋಽಪಿ ಗುಣತ್ವಾದಪ್ರಧಾನತ್ವಾತ್ । ನ ಚಾಯಮೋಂಕಾರನಿರ್ಣಯೋ ನೋಪಯುಜ್ಯತೇ । ಯದಾತ್ಮನಸ್ತತ್ತ್ವಮನಾರೋಪಿತರೂಪಂ ತತ್ಪ್ರತಿಪತ್ತಾವುಪಾಯತ್ವಾತ್ । ತತ್ಪ್ರತಿಪತ್ತೇಶ್ಚ ಮುಕ್ತಿಫಲತ್ವಾತ್ । ಅತಶ್ಚಾಽಽದ್ಯಂ ಪ್ರಕರಣಮೋಂಕಾರನಿರ್ಣಯಾವಾಂತರಫಲದ್ವಾರೇಣ ತತ್ತ್ವಜ್ಞಾನೇ ಪರಮಫಲೇ ಪರ್ಯವಸ್ಯತೀತ್ಯುಪದೇಶವಶಾದಧಿಗಂತವ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ವೈತಥ್ಯಪ್ರಕರಣಸ್ಯಾವಾಂತರವಿಷಯವಿಶೇಷಂ ದರ್ಶಯತಿ –

ಯಸ್ಯೇತಿ ।

ಆರೋಪಿತನಿಷೇಧೇ ಸತ್ಯನಾರೋಪಿತಪ್ರತಿಪತ್ತಿಃ ಸ್ವಾಭಾವಿಕೀತ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ –

ರಜ್ಜ್ವಾಮಿವೇತಿ ।

ಹೇತುತೋ ದೃಷ್ಯತ್ವಾದ್ಯಂತವತ್ತ್ವಾದಿಯುಕ್ತಿವಶದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅದ್ವೈತಪ್ರಕರಣಸ್ಯಾರ್ಥವಿಶೇಷಮುಪನ್ಯಸ್ಯತಿ –

ತಥಾಽದ್ವೈತಸ್ಯಾಪೀತಿ ।

ತಸ್ಯಾಪಿ ದ್ವೈತವದ್ ವ್ಯವಸ್ಥಾನುಪಪತ್ತ್ಯಾ ಮಿಥ್ಯಾತ್ವಪ್ರಸಂಗಃ ಶಂಕ್ಯತೇ । ತಸ್ಯಾಂ ಸತ್ಯಾಮೌಪಾಧಿಕಭೇದಾದ್ವ್ಯವಸ್ಥಾಯಾಃ ಸುಸ್ಥತ್ವಾದವ್ಯಭಿಚಾರಾದಿಯುಕ್ತಿವಶಾದದ್ವೈತಸ್ಯ ಪರಮಾರ್ಥತ್ವಂ ಪ್ರತಿಪಾದಯಿತುಂ ತೃತೀಯಂ ಪ್ರಕರಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅಲಾತಶಾಂತಿಪ್ರಕರಣಸ್ಯಾರ್ಥವಿಶೇಷಂ ಕಥಯತಿ –

ಅದ್ವೈತಸ್ಯೇತಿ ।

ತಸ್ಯ ತಥಾತ್ವಮಬಾಧಿತತ್ವೇನ ವಸ್ತುತ್ವಂ ತತ್ಪ್ರತಿಪಕ್ಷತ್ವಂ ಪಕ್ಷಾಂತರಣಾಮಿತ್ಯತ್ರಹೇತುಮಾಹ –

ಅವೈದಿಕಾನೀತಿ ।

ತೇಷಾಂ ನಿರಾಕಾರ್ಯತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ –

ಅತರ್ಥತ್ವೇನೇತಿ ।

ಮಿಥ್ಯಾದ್ವೈತನಿಷ್ಠತ್ವೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತದುಪಪತ್ತಿಭಿರೇವ ನಿರಾಕರಣೇ ಹೇತುಮಾಹ –

ಅನ್ಯೋನ್ಯೇತಿ ।

ಪಕ್ಷಾಂತರಪ್ರತಿಷೇಧಮುಖೇನಾದ್ವೈತಮೇವ ದ್ರಢಯಿತುಮಂತ್ಯಂ ಪ್ರಕರಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಓಂಕಾರನಿರ್ಣಯದ್ವಾರೇಣಾಽಽತ್ಮಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯುಪಾಯಭೂತಮಾದ್ಯಂ ಪ್ರಕರಣಮಿತ್ಯಯುಕ್ತಮ್ । ತನ್ನಿರ್ಣಯಸ್ಯ ತದ್ಧೀಹೇತುತ್ವಾಯೋಗಾತ್ । ನ ಖಲ್ವರ್ಥಾಂತರಜ್ಞಾನಮರ್ಥಾಂತರಜ್ಞಾನೇ ವ್ಯಾಪ್ತಿಮಂತರೇಣೋಪಯುಜ್ಯತೇ । ನ ಚಾತ್ರ ಧೂಮಾಗ್ನ್ಯೋರಿವ ವ್ಯಾಪ್ತಿರುಪಲಭ್ಯತೇ । ನ ಚಾತ್ಮಕಾರ್ಯತ್ವಮೋಂಕಾರಸ್ಯ ಯುಕ್ತಮ್ । ಆಕಾಶಾದೇರವಿಶೇಷಾತ್ ।