ಏಷ ಯೋನಿರಿತ್ಯತ್ರ ಪ್ರಾಜ್ಞಸ್ಯ ಪ್ರಪಂಚಕಾರಣತ್ವಂ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತಮ್; ತತ್ರ ಸತ್ಕಾರ್ಯಮಸತ್ಕಾರ್ಯಂ ಪ್ರತಿ ವಾ ಕಾರಣತ್ವಮಿತಿ ಸಂದೇಹೇ ನಿರ್ಧಾರಯಿತುಮಾರಭತೇ –

ಪ್ರಭವ ಇತಿ ।

ತತ್ರಾವಾಂತರಭೇದಮಾಹ –

ಸರ್ವಮಿತಿ ।

ಪುರುಷೋ ಹಿ ಸರ್ವಮಚೇತನಂ ಜಗದುಪಾಧಿಭೂತಂ ತಮಃ ಪ್ರಧಾನಂ ಗೃಹೀತ್ವಾ ಜನಯತಿ । ಅತ ಏವ ಪುರುಷೇ ಕಾರಣವಾಚಿ ಪ್ರಾಣಪದಂ ಪ್ರಯುಜ್ಯತೇ । ಏವಂ ಸ ಚ ಚೈತನ್ಯಪ್ರಧಾನಶ್ಚೇತಸಶ್ಚೈತನ್ಯಸ್ಯಾಂಶುವದವಸ್ಥಿತಾನ್ ಪ್ರತಿಬಿಂಬಕಲ್ಪಾಂಜೀವಾನಾಭಾಸಭೂತಾನುತ್ಪಾದಯತಿ । ಏವಂ ಚೇತನಾಚೇತನಾತ್ಮಕಮಶೇಷಂ ಜಗದಸಂಕೀರ್ಣಂ ಸಂಪಾದಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನನು ಸತಾಂ ಭಾವಾನಾಂ ಸತ್ತ್ವಾದೇವ ಪ್ರಭವೋ ನ ಸಂಭವತ್ಯತಿಪ್ರಸಂಗಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪೂರ್ವಾರ್ಧಂ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ–

ಸತಾಮಿತಿ ।

ಸ್ವೇನಾಧಿಷ್ಠಾನಾತ್ಮನಾ ವಿದ್ಯಮಾನಾನಾಮೇವಾವಿದ್ಯಾಕೃತಂ ಮಾಯಾಮಯಮಾರೋಪಿತಸ್ವರೂಪಂ ತೇನ ಪ್ರಭವಃ ಸಂಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅಸಜ್ಜನ್ಮನಿರಸನಮಂತರೇಣ ಕಥಂ ಸಜ್ಜನ್ಮ ನಿರ್ಧಾರಯಿತುಂ ಶಕ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ –

ವಕ್ಷ್ಯತೀತಿ ।

ಜನ್ಮನಃ ಪೂರ್ವಂ ಸರ್ವಸ್ಯ ಸತ್ತ್ವೇ ಚ ಕಾರಣವ್ಯಾಪಾರಸಾಧ್ಯತ್ವಾಸಿದ್ಧೇರ್ಮಿಥ್ಯಾತ್ವೇ ಚ ಕಥಂ ಸತಾಮೇವ ಪ್ರಭವೋ ಭಾವಾನಾಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ –

ಯದೀತಿ ।

ಕಾರ್ಯಪ್ರಪಂಚಸ್ಯಾಸತ್ತ್ವೇ ಕಾರಣಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸ್ವಾರಸ್ಯೇನ ವ್ಯವಹಾರ್ಯತ್ವಾಭಾವಾತ್ ತಸ್ಯ ಗ್ರಹಣೇ ದ್ವಾರಭೂತಸ್ಯ ಲಿಂಗಸ್ಯಾಭಾವಾದಸತ್ತ್ವಮೇವ ಸಿಧ್ಯೇತ್ । ಕಾರ್ಯೇಣ ಹಿ ಲಿಂಗೇನ ಕಾರಣಂ ಬ್ರಹ್ಮಾದೃಷ್ಟಮಪಿ ಸದಿತ್ಯವಗಮ್ಯತೇ । ತಚ್ಚೇದಸದ್ಭವೇನ್ನ ತಸ್ಯ ಕಾರಣೇನ ಸಂಬಂಧಧೀರಿತ್ಯಸದೇವ ಕಾರಣಮಪಿ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಕಾರ್ಯಕಾರಣಯೋರುಭಯೋರಪಿ ಭವತ್ವಸತ್ತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ –

ದೃಷ್ಟಂ ಚೇತಿ ।

ಅವಿದ್ಯಯಾಽನಾದ್ಯನಿರ್ವಾಚ್ಯಯಾ ಕೃತಾಶ್ಚ ತೇ ಮಾಯಾಬೀಜಾದುತ್ಪನ್ನಾಶ್ಚ ತೇಷಾಮವಿದ್ಯೈವ ಮಾಯೇತ್ಯಂಗೀಕಾರಾತ್, ತೇಷಾಂ ರಜ್ಜ್ವಾದೌ ಕಲ್ಪಿತಸರ್ಪಾದೀನಾಮಧಿಷ್ಠಾನಭೂತರಜ್ಜ್ವಾದಿರೂಪೇಣ ಸತ್ತ್ವಂ ದೃಷ್ಟಮಿತಿ ಯೋಜನಾ । ವಿಮತಂ ಸದುಪಾದಾನಂ ಕಲ್ಪಿತತ್ವಾದ್ರಜ್ಜುಸರ್ಪವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ದೃಷ್ಟಾಂತಸ್ಯ ಸಾಧ್ಯವಿಕಲತ್ವಂ ಶಂಕಿತ್ವಾ ಪರಿಹರತಿ –

ನ ಹೀತಿ ।

ವಿವಕ್ಷಿತಂ ದೃಷ್ಟಾಂತಮನೂದ್ಯ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಾಹ –

ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಪ್ರಾಣಶಬ್ದಿತಂ ಬೀಜಮಜ್ಞಾತಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಸಲ್ಲಕ್ಷಣಂ ತದಾತ್ಮನೇತಿ ಯಾವತ್ ।

ತದೇವಮಚೇತನಂ ಸರ್ವಂ ಜಗತ್ ಪ್ರಾಗುಪ್ತತ್ತೇರ್ಬೀಜಾತ್ಮನಾ ಸ್ಥಿತಂ ಪ್ರಾಣೋ ಬೀಜಾತ್ಮಾ ವ್ಯವಹಾರಯೋಗ್ಯತಯಾ ಜನಯತೀತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ –

ಇತ್ಯತ ಇತಿ ।

ಚತುರ್ಥಂ ಪಾದಂ ಪ್ರತೀಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ –

ಚೇತೋಂಶೂನಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ರವೇರಂಶವೋ ಯಥಾ ವರ್ತಂತೇ ತಥಾ ಪುರುಷಸ್ಯ ಸ್ವಯಂಚೈತನ್ಯಾತ್ಮಕಸ್ಯ ಚೇತೋರೂಪಾಶ್ಚೈತನ್ಯಾಭಾಸಾ ಜೀವಾಶ್ಚೇತೋಂಶವೋ ನಿರ್ದಿಶ್ಯಂತೇ । ತಾನ್ ಪುರುಷೋ ಜನಯತೀತ್ಯುತ್ತರತ್ರ ಸಂಬಂಧಃ ।

ತೇಷಾಂ ಚಿದಾತ್ಮಕಾತ್ಪುರುಷಾತ್ ತತ್ತ್ವತೋ ಭೇದಾಭಾವಂ ವಿವಕ್ಷಿತ್ವಾ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ –

ಜಲಾರ್ಕೇತಿ ।

ಭೇದಧೀಸ್ತು ತೇಷಾಮುಪಾಧಿಭೇದಾದಿತ್ಯಾಹ –

ಪ್ರಾಜ್ಞೇತಿ ।

ಪೃಥಗಿತಿ ಸೂಚಿತಂ ಪುರುಷಸ್ಯ ಜೀವಸರ್ಜನೇ ಹೇತುಂ ಕಥಯತಿ –

ವಿಷಯೇತಿ ।

ಯಥಾಽಗ್ನಿನಾ ಸಮಾನರೂಪಾ ವಿಸ್ಫುಲಿಂಗಾ ಜನ್ಯಂತೇ, ತಥಾ ಚಿದಾತ್ಮನಾ ಸಮಾನಸ್ವಭಾವಾ ಜೀವಾಸ್ತೇನೋತ್ಪಾದ್ಯಂತೇ । ವಿಷಯವಿಲಕ್ಷಣತ್ವಾತ್ । ನ ಪ್ರಾಣೇನ ಬೀಜಾತ್ಮನಾ ತೇಷಾಮುತ್ಪಾದನಮ್ । ನ ಚೋತ್ಪಾದ್ಯಾನಾಂ ಜೀವಾನಾಮುತ್ಪಾದಕಾಚ್ಚಿದಾತ್ಮನಸ್ತತ್ತ್ವತೋ ಭಿನ್ನತ್ವಮ್ । ಜಲಪಾತ್ರಪ್ರತಿಬಿಂಬಿತಾದಿತ್ಯಾದೀನಾಂ ಬಿಂಬಭೂತಾನ್ ತತಸ್ತತ್ತ್ವತೋ ಭೇದಾಭಾವಾತ್ । ತಾನ್ವಿಶ್ವಾದೀನ್ ಪುರುಷಶ್ಚಿತ್ಪ್ರಧಾನೋ ಜನಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।

ವಿಷಯಭಾವೇನ ವ್ಯವಸ್ಥಿತಾನ್ ಪುನರ್ಭಾವಾನ್ ಪ್ರಾಣೋ ಜನಯತೀತಿ ತೃತೀಯಪಾದಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ –

ಇತರಾನಿತಿ ॥೬॥