మాణ్డూక్యోపనిషద్భాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (మాణ్డూక్య)
 
కార్యకారణబద్ధౌ తావిష్యేతే విశ్వతైజసౌ ।
ప్రాజ్ఞః కారణబద్ధస్తు ద్వౌ తౌ తుర్యే న సిధ్యతః ॥ ౧౧ ॥
విశ్వాదీనాం సామాన్యవిశేషభావో నిరూప్యతే తుర్యయాథాత్మ్యావధారణార్థమ్ — కార్యం క్రియత ఇతి ఫలభావః, కారణం కరోతీతి బీజభావః । తత్త్వాగ్రహణాన్యథాగ్రహణాభ్యాం బీజఫలభావాభ్యాం తౌ యథోక్తౌ విశ్వతైజసౌ బద్ధౌ సఙ్గృహీతౌ ఇష్యేతే । ప్రాజ్ఞస్తు బీజభావేనైవ బద్ధః । తత్త్వాప్రతిబోధమాత్రమేవ హి బీజం ప్రాజ్ఞత్వే నిమిత్తమ్ । తతః ద్వౌ తౌ బీజఫలభావౌ తత్త్వాగ్రహణాన్యథాగ్రహణే తురీయే న సిధ్యతః న విద్యేతే, న సమ్భవత ఇత్యర్థః ॥

విశ్వాదిష్వవాన్తరవిశేషనిరూపణద్వారేణ తురీయమేవ నిర్ధారయతి –

కార్యేతి ।

శ్లోకస్య తాత్పర్యమాహ –

విశ్వాదీనామితి ।

విశ్వతైజసయోరుభయబద్ధత్వం సామాన్యం, ప్రాజ్ఞస్య కారణమాత్రబద్ధత్వం విశేషః ।

అథేదం నిరూపణం కుత్రోపయుజ్యతే ? తత్రాఽఽహ –

తుర్యేతి ।

ప్రాజ్ఞస్య కారణమాత్రబద్ధత్వం సాధయతి –

తత్త్వాప్రతిబోధేతి ।

త్రయాణామవాన్తరవిశేషే స్థితే ప్రకృతేతురీయే కిమాయాతమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ –

తత ఇతి ।

తయోస్తస్మిన్నవిద్యమానత్వం చిదేకతానే తయోర్నిరూపయితుమశక్యత్వాదిత్యాహ –

న సమ్భవత ఇతి ॥౧౧॥