ಮಾಂಡೂಕ್ಯೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಮಾಂಡೂಕ್ಯ)
 
ದ್ವೈತಸ್ಯಾಗ್ರಹಣಂ ತುಲ್ಯಮುಭಯೋಃ ಪ್ರಾಜ್ಞತುರ್ಯಯೋಃ ।
ಬೀಜನಿದ್ರಾಯುತಃ ಪ್ರಾಜ್ಞಃ ಸಾ ಚ ತುರ್ಯೇ ನ ವಿದ್ಯತೇ ॥ ೧೩ ॥
ನಿಮಿತ್ತಾಂತರಪ್ರಾಪ್ತಾಶಂಕಾನಿವೃತ್ತ್ಯರ್ಥೋಽಯಂ ಶ್ಲೋಕಃ — ಕಥಂ ದ್ವೈತಾಗ್ರಹಣಸ್ಯ ತುಲ್ಯತ್ವೇ ಕಾರಣಬದ್ಧತ್ವಂ ಪ್ರಾಜ್ಞಸ್ಯೈವ, ನ ತುರೀಯಸ್ಯೇತಿ ಪ್ರಾಪ್ತಾ ಆಶಂಕಾ ನಿವರ್ತ್ಯತೇ ; ಯಸ್ಮಾತ್ ಬೀಜನಿದ್ರಾಯುತಃ, ತತ್ತ್ವಾಪ್ರತಿಬೋಧೋ ನಿದ್ರಾ ; ಸೈವ ಚ ವಿಶೇಷಪ್ರತಿಬೋಧಪ್ರಸವಸ್ಯ ಬೀಜಮ್ ; ಸಾ ಬೀಜನಿದ್ರಾ ; ತಯಾ ಯುತಃ ಪ್ರಾಜ್ಞಃ । ಸದಾಸರ್ವದೃಕ್ಸ್ವಭಾವತ್ವಾತ್ತತ್ತ್ವಾಪ್ರತಿಬೋಧಲಕ್ಷಣಾ ಬೀಜನಿದ್ರಾ ತುರ್ಯೇ ನ ವಿದ್ಯತೇ ; ಅತೋ ನ ಕಾರಣಬಂಧಸ್ತಸ್ಮಿನ್ನಿತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃ ॥

ಅನುಮಾನಪ್ರಯುಕ್ತಾಂ ತುರೀಯೇಽಪಿ ಕಾರಣಬದ್ಧತ್ವಾಶಂಕಾಂ ಪರಿಹರತಿ –

ದ್ವೈತಸ್ಯೇತಿ ।

ಶ್ಲೋಕಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ಗೃಹ್ಣಾತಿ –

ನಿಮಿತ್ತಾಂತರೇತಿ ।

ವಿಮತಂ ಕಾರಣಬದ್ಧಂ ದ್ವೈತಾಗ್ರಹಣವತ್ತ್ವಾತ್ ಪ್ರಾಜ್ಞವದಿತ್ಯನುಮಾನಮೇವ ದರ್ಶಯನ್ನಿಮಿತ್ತಾಂತರಮೇವ ಸ್ಫೋರಯತಿ –

ಕಥಮಿತಿ ।

ಅನುಮಾನಕೃತಾಶಂಕಾನಿವರ್ತಕತ್ವೇನ ಶ್ಲೋಕಮವತಾರಯತಿ –

ಪ್ರಾಪ್ತೇತಿ ।

ಪ್ರಾಜ್ಞಸ್ಯೋತ್ತರಭಾವಿಪ್ರಬೋಧಾದಿಕಾರ್ಯಾಪೇಕ್ಷಯಾ ನಿಯತಪೂರ್ವಭಾವಿತ್ವಂ ಕಾರಣಬದ್ಧತ್ವಪ್ರಯೋಜಕಮ್ ।

ನ ಚ ತುರೀಯಸ್ಯ ತದಸ್ತೀತ್ಯಪ್ರಯೋಜಕೋ ಹೇತುರಿತ್ಯಾಹ –

ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಕಿಂ ಚ ತುರೀಯಸ್ಯ ವಿಶುದ್ಧಚಿದ್ಧಾತುತ್ವಪ್ರಸಾಧನಪ್ರಮಾಣಬಾಧಾತ್ ಕಾಲಾತ್ಯಯಾಪದಿಷ್ಟೋ ಹೇತುರಿತ್ಯಾಹ –

ಸದೇತಿ ।

ನ ಚ ಪೂರ್ವೋಕ್ತೋಪಾಧೇಃ ಸಾಧನವ್ಯಾಪ್ತಿಸ್ತುರೀಯಸ್ಯೋತ್ತರಭಾವಿಕಾರ್ಯಾಪೇಕ್ಷಯಾ ನಿಯತಪ್ರಾಗ್ಭಾವಿತ್ವಾಭಾವಾದಿತಿ ಮತ್ವಾಽಽಹ –

ತತ್ತ್ವೇತಿ ।

ದೋಷದ್ವಯವತ್ತ್ವೇನಾನುಮಾನಸ್ಯಾಮಾನತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ –

ಅತೋ ನೇತಿ ॥೧೩॥