ಮಾಂಡೂಕ್ಯೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಮಾಂಡೂಕ್ಯ)
 
ಅನ್ಯಥಾ ಗೃಹ್ಣತಃ ಸ್ವಪ್ನೋ ನಿದ್ರಾ ತತ್ತ್ವಮಜಾನತಃ ।
ವಿಪರ್ಯಾಸೇ ತಯೋಃ ಕ್ಷೀಣೇ ತುರೀಯಂ ಪದಮಶ್ನುತೇ ॥ ೧೫ ॥
ಕದಾ ತುರೀಯೇ ನಿಶ್ಚಿತೋ ಭವತೀತ್ಯುಚ್ಯತೇ — ಸ್ವಪ್ನಜಾಗರಿತಯೋಃ ಅನ್ಯಥಾ ರಜ್ಜ್ವಾಂ ಸರ್ಪವತ್ ಗೃಹ್ಣತಃ ತತ್ತ್ವಂ ಸ್ವಪ್ನೋ ಭವತಿ ; ನಿದ್ರಾ ತತ್ತ್ವಮಜಾನತಃ ತಿಸೃಷ್ವವಸ್ಥಾಸು ತುಲ್ಯಾ । ಸ್ವಪ್ನನಿದ್ರಯೋಸ್ತುಲ್ಯತ್ವಾದ್ವಿಶ್ವತೈಜಸಯೋರೇಕರಾಶಿತ್ವಮ್ । ಅನ್ಯಥಾಗ್ರಹಣಪ್ರಾಧಾನ್ಯಾಚ್ಚ ಗುಣಭೂತಾ ನಿದ್ರೇತಿ ತಸ್ಮಿನ್ವಿಪರ್ಯಾಸಃ ಸ್ವಪ್ನಃ । ತೃತೀಯೇ ತು ಸ್ಥಾನೇ ತತ್ತ್ವಾಗ್ರಹಣಲಕ್ಷಣಾ ನಿದ್ರೈವ ಕೇವಲಾ ವಿಪರ್ಯಾಸಃ । ಅತಃ ತಯೋಃ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಸ್ಥಾನಯೋಃ ಅನ್ಯಥಾಗ್ರಹಣತತ್ತ್ವಾಗ್ರಹಣಲಕ್ಷಣವಿಪರ್ಯಾಸೇ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಬಂಧರೂಪೇ ಪರಮಾರ್ಥತತ್ತ್ವಪ್ರತಿಬೋಧತಃ ಕ್ಷೀಣೇ ತುರೀಯಂ ಪದಮಶ್ನುತೇ ; ತದಾ ಉಭಯಲಕ್ಷಣಂ ಬಂಧನಂ ತತ್ರಾಪಶ್ಯಂಸ್ತುರೀಯೇ ನಿಶ್ಚಿತೋ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ॥

ಕದಾ ತರ್ಹಿ ಸ್ವಪ್ನೋ ಭವತೀತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಮಾಹ –

ಅನ್ಯಥೇತಿ ।

ನಿದ್ರಾ ತರ್ಹಿ ಕದೇತಿ ಸಂದಿಹಾನಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ –

ನಿದ್ರೇತಿ ।

ತುರೀಯಪ್ರತಿಪತ್ತಿಸಮಯಂ ಸಂಗಿರತೇ –

ವಿಪರ್ಯಾಸ ಇತಿ ।

ಶ್ಲೋಕವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಾಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಂ ದರ್ಶಯತಿ –

ಕದೇತಿ ।

ಕದಾ ಸ್ವಪ್ನನಿಷ್ಠೋ ಭವತಿ, ಕದಾ ನಿದ್ರಾನಿಷ್ಠಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಪಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।

ಪ್ರಶ್ನತ್ರಯಸ್ಯೋತ್ತರಂ ಶ್ಲೋಕೇನ ದರ್ಶಯತಿ –

ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।

ತತ್ರ ಕದಾ ಸ್ವಪ್ನೋ ಭವತೀತಿ ಪ್ರಶ್ನಂ ಪರಿಹರತಿ –

ಸ್ವಪ್ನೇತಿ ।

ಅವಸ್ಥಾದ್ವಯೇ ಸ್ವಪ್ನದ್ರಷ್ಟುರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ದ್ವಿತೀಯಂ ಪ್ರಶ್ನಂ ಸಮಾಧತ್ತೇ –

ನಿದ್ರೇತಿ।

ವಿಶ್ವಾದಿಷು ತ್ರಿಷು ತಯೋರಿತಿ ದ್ವಿವಚನಂ ಕಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ –

ಸ್ವಪ್ನನಿದ್ರಯೋರಿತಿ ।

ವಿಶ್ವತೈಜಸಾವೇಕೋ ರಾಶಿಃ । ಪ್ರಾಜ್ಞೋ ದ್ವಿತೀಯಃ । ತತಃ ಶ್ಲೋಕೇ ದ್ವಿವಚನಮವಿರುದ್ಧಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಪ್ರಥಮೇ ರಾಶೌ ವಿಪರ್ಯಾಸಸ್ವರೂಪಂ ಕಥಯತಿ –

ಅನ್ಯಥೇತಿ ।

ದ್ವಿತೀಯೇ ರಾಶೌ ವಿಪರ್ಯಾಸವಿಶೇಷಂ ದರ್ಶಯತಿ –

ತೃತೀಯೇ ತ್ವಿತಿ ।

ದ್ವಿತೀಯಾರ್ಧಗತಾನ್ಯಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಕರೋತಿ –

ಅತ ಇತಿ ।

ದ್ವಿವಚನಸ್ಯೋಪಪನ್ನತ್ವಾದ್ ವಿಪರ್ಯಾಸಸ್ಯ ಚ ವಿಭಾಗೇನ ನಿರ್ಧಾರಿತತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತೃತೀಯಂ ಪ್ರಶ್ನಂ ಪ್ರತಿವಿಧತ್ತೇ –

ತದೇತಿ ।

ತತ್ತ್ವಪ್ರಬೋಧಾದ್ವಿಪರ್ಯಾಸಕ್ಷಯಾವಸ್ಥಾಯಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೧೫॥